Tybetański rzšd emigracyjny
Toenpa Szenrab miał najpierw zgłębiać doktryny bonu w niebie, a następnie lubować u stóp boga współczucia, Szenli Okara, że poprowadzi mieszkańców naszego wiata. Majšc trzydzieci jeden lat wyrzekł się wiata, zaczšł prowadzić życie ascety i nauczać, by pomóc istotom tonšcym w oceanie bólu i cierpień. Dotarł do Tybetu położonej w pobliżu Kailau krainy Żang Żung, centrum kultury i nauk bonu. O życiu Toenpy Szenraba opowiadajš trzy księgi: mDo-dus, gZer-mi oraz gZi-brjid. Dwie pierwsze uchodzš za ukryte skarby (gTer-ma), odkryte w X lub XI wieku. Trzecia należy do linii przekazu ustnego.
Nauki Toenpy Szenraba dzieli się na dwie kategorie. Cztery portale i jedna skarbnica (sGo-bzhi mDzod-lizga) to: ezoteryczna doktryna białej wody (Chab-dkar), czarna woda (Chab-nag) przypowieci, rytuały magiczne, pogrzebowe i odkupienia, kraina Phan (Phanyul), obejmujšca dyscyplinę klasztornš i filozofię, niebiański przewodnik (dPon-gasa), powięcony naukom wielkiej doskonałoci, oraz skarbnica (m-Tho-thog), zawierajšc najważniejsze nauki wszystkich czterech portali.
Kategoria druga to dziewięć dróg bonu (Bon theg-pa rim-dgu): droga przepowiedni (Phyva-gshen theg-pa) dotyczy czarów, astrologii, rytuału i przepowiadania przyszłoci, droga wiata widzialnego (sNang-shen theg-pa) opisuje wszechwiat, droga iluzji (Phrul-gshen theg-pa) zawiera rytuały odpierania negatywnych sił, droga istnienia (Srid-gsheng theg-pa) tłumaczy rytuały pogrzebowe i pomiertne, droga wieckich uczniów (dGe-bsnyen theg-pa) omawia dziesięć zasad prawego postępowania, droga mnicha (Drnag-srnng theg-pa) powięcona jest zasadom dyscypliny klasztornej, droga pierwotnego dwięku (Adkar theg-pa) dotyczy zespolenia adepta z mandalš najwyższego owiecenia, droga pierwotnego szen (Ye-gsheng theg-pa) opisuje przymioty prawdziwego mistrza tantrycznego i duchowe zobowišzania ucznia, a droga najwyższej doktryny (Bla-med theg-pa) to nauki wielkiej doskonałoci.
Dziewięć dróg dzieli się na trzy grupy: przyczynowe (rGyui-theg-pa) pierwsze cztery, rezultatu (Brns-bui-theg-pa) cztery kolejne, i niezrównanš, nazywanš też wielkim spełnieniem (Khyad-par chen-poi-theg-pa lub rDzogs-chen) dziewišta. Składajš się one na kanon bonu, obejmujšcy ponad dwiecie tomów sutr (mDa), doskonałoci mšdroci (Bum), tantr (rGyud) i wiedzy (mDzod). Należš do niego również dzieła powięcone rytuałom, sztuce, rzemiosłu, logice, medycynie, poezji i prozie. Wiedza (mDzod) to między innymi oryginalna kosmologia i kosmogonia bonu, choć niektórzy uczeni uważajš, że przypomina pewne doktryny ningmapy.
Kiedy władcy Tybetu zostali patronami buddyzmu, zaczęły się przeladowania wyznawców bonu. Nie zachowały się o nim praktycznie żadne wzmianki z VIII-XI wieku. Niemniej dzięki wierze i wytrwałoci takich mistrzów, jak Drenpa Namkha i Szenczen Kunga bon przetrwał i zajšł należne mu miejsce u boku buddyzmu.
Od XI wieku wzniesiono w Tybecie ponad trzysta klasztorów bonu w tym najważniejsze: Jeru Ensakha, Kjikhar Riszing, Zangri, Menri i Jungdrung Ling w U-Cangu oraz Nangleg Gon, Khjunglung Ngulkar w Khamie i Amdo. Menri i Jungdrung były największymi klasztornymi uniwersytetami klasztornymi tej tradycji. W XIX wieku zaczšł się renesans bonu dzięki Szarzy Taszi Gjalcenowi, który zostawił po sobie osiemnacie tomów nauk i tchnšł w tę szkołę nowe życie. Jego następca Kagja Khjungtrul Dzigme Namkha wykształcił wielu uczniów i to nie tylko w doktrynach bonu, ale wszystkich tybetańskich dyscyplinach. Niemniej póniej chińscy okupanci zgotowali bonowi taki sam los, jak innym tradycjom Tybetu.
Dzięki wytrwałej pracy opata Lungtoka Tenpai Gjalcena Rinpocze, czcigodnego Sagje Tenzina i garstki starych mnichów przy poparciu Jego wištobliwoci Dalajlamy i emigracyjnej Rady ds. Religii i Kultury udało się odtworzyć małš społecznoć bonpów w klasztorze Taszi Menri Ling w Dolanji, w Indiach. Przez dłuższy czas był to jedyny orodek, w którym młodzi mnisi mogli odebrać pełnš edukację w zakresie filozofii, dyscypliny monastycznej, rytuału i sakralnych tańców bonu. Otrzymujš też nowoczesne wykształcenie oraz zgłębiajš tybetańskš gramatykę, medycynę, astrologię i poezję. Po złożeniu ostatnich egzaminów uzyskujš tytuł gesze (doktora filozofii bonu).
W następnych latach w Indiach i Nepalu powstało czternacie innych klasztorów, w tym Taszi Thaten Ling. Planuje się również wzniesienie orodka studiów międzynarodowych w Nepalu.
Jego wištobliwoć Dalajlama wspiera inicjatywy
wyznawców bonu. Dwukrotnie odwiedzał Dolanji. Wiedza i postępy młodych
mnichów zrobiły na nim wielkie wrażenie. Podczas konferencji tulku
wszystkich tradycji, która odbyła się w Sarnath
w 1988 roku, mówił o koniecznoci zachowania i rozwijania bonu, pierwotnego
ródła tybetańskiej kultury, które odegrało ogromnš role w kształtowaniu
tożsamoci Tybetańczyków.