Tradycja bon

Tybetański rzšd emigracyjny



Bon jest najstarszš tradycjš duchowš Tybetu. Według pism bonu, w tym eonie pojawić się ma osiemnastu oœwieconych nauczycieli. Oœwieconym nauczycielem tej epoki jest Toenpa Szenrab, twórca bonu. Miał on urodzić się w mitycznej, ukrytej krainie Olmo Lung Ring. Tradycja mówi, że góruje nad niš szczyt Jung-drung Gu-ceg (Gmach dziewięciu swastyk), który może odpowiadać górze Kailaœ w zachodnim Tybecie. Œwiętoœć Olmo Lung Ring oraz owej góry sprawia, że odwrócona swastyka i liczba dziewięć sš bardzo ważne dla tej tradycji.

Toenpa Szenrab miał najpierw zgłębiać doktryny bonu w niebie, a następnie œlubować u stóp boga współczucia, Szenli Okara, że poprowadzi mieszkańców naszego œwiata. Majšc trzydzieœci jeden lat wyrzekł się œwiata, zaczšł prowadzić życie ascety i nauczać, by pomóc istotom tonšcym w oceanie bólu i cierpień. Dotarł do Tybetu – położonej w pobliżu Kailaœu krainy Żang Żung, centrum kultury i nauk bonu. O życiu Toenpy Szenraba opowiadajš trzy księgi: mDo-‘dus, gZer-mi oraz gZi-brjid. Dwie pierwsze uchodzš za “ukryte skarby” (gTer-ma), odkryte w X lub XI wieku. Trzecia należy do linii przekazu ustnego.

Nauki Toenpy Szenraba dzieli się na dwie kategorie. Cztery portale i jedna skarbnica (sGo-bzhi mDzod-lizga) to: ezoteryczna doktryna białej wody (Chab-dkar), czarna woda (Chab-nag) – przypowieœci, rytuały magiczne, pogrzebowe i odkupienia, kraina Phan (‘Phanyul), obejmujšca dyscyplinę klasztornš i filozofię, niebiański przewodnik (dPon-gasa), poœwięcony naukom wielkiej doskonałoœci, oraz skarbnica (m-Tho-thog), zawierajšc najważniejsze nauki wszystkich czterech portali.

Kategoria druga to dziewięć dróg bonu (Bon theg-pa rim-dgu): droga przepowiedni (Phyva-gshen theg-pa) dotyczy czarów, astrologii, rytuału i przepowiadania przyszłoœci, droga œwiata widzialnego (sNang-shen theg-pa) opisuje wszechœwiat, droga iluzji (‘Phrul-gshen theg-pa) zawiera rytuały odpierania negatywnych sił, droga istnienia (Srid-gsheng theg-pa) tłumaczy rytuały pogrzebowe i poœmiertne, droga œwieckich uczniów (dGe-bsnyen theg-pa) omawia dziesięć zasad prawego postępowania, droga mnicha (Drnag-srnng theg-pa) poœwięcona jest zasadom dyscypliny klasztornej, droga pierwotnego dŸwięku (Adkar theg-pa) dotyczy zespolenia adepta z mandalš najwyższego oœwiecenia, droga pierwotnego szen (Ye-gsheng theg-pa) opisuje przymioty prawdziwego mistrza tantrycznego i duchowe zobowišzania ucznia, a droga najwyższej doktryny (Bla-med theg-pa) to nauki wielkiej doskonałoœci.

Dziewięć dróg dzieli się na trzy grupy: przyczynowe (rGyui-theg-pa) – pierwsze cztery, rezultatu (‘Brns-bu’i-theg-pa) – cztery kolejne, i niezrównanš, nazywanš też wielkim spełnieniem (Khyad-par chen-po’i-theg-pa lub rDzogs-chen) – dziewišta. Składajš się one na kanon bonu, obejmujšcy ponad dwieœcie tomów sutr (mDa), doskonałoœci mšdroœci (‘Bum), tantr (rGyud) i wiedzy (mDzod). Należš do niego również dzieła poœwięcone rytuałom, sztuce, rzemiosłu, logice, medycynie, poezji i prozie. Wiedza (mDzod) – to między innymi oryginalna kosmologia i kosmogonia bonu, choć niektórzy uczeni uważajš, że przypomina pewne doktryny ningmapy.

Kiedy władcy Tybetu zostali patronami buddyzmu, zaczęły się przeœladowania wyznawców bonu. Nie zachowały się o nim praktycznie żadne wzmianki z VIII-XI wieku. Niemniej dzięki wierze i wytrwałoœci takich mistrzów, jak Drenpa Namkha i Szenczen Kunga bon przetrwał i zajšł należne mu miejsce u boku buddyzmu.

Od XI wieku wzniesiono w Tybecie ponad trzysta klasztorów bonu – w tym najważniejsze: Jeru Ensakha, Kjikhar Riszing, Zangri, Menri i Jungdrung Ling w U-Cangu oraz Nangleg Gon, Khjunglung Ngulkar w Khamie i Amdo. Menri i Jungdrung były największymi klasztornymi uniwersytetami klasztornymi tej tradycji. W XIX wieku zaczšł się renesans bonu dzięki Szarzy Taszi Gjalcenowi, który zostawił po sobie osiemnaœcie tomów nauk i tchnšł w tę szkołę nowe życie. Jego następca Kagja Khjungtrul Dzigme Namkha wykształcił wielu uczniów i to nie tylko w doktrynach bonu, ale wszystkich tybetańskich dyscyplinach. Niemniej póŸniej chińscy okupanci zgotowali bonowi taki sam los, jak innym tradycjom Tybetu.

Dzięki wytrwałej pracy opata Lungtoka Tenpai Gjalcena Rinpocze, czcigodnego Sagje Tenzina i garstki starych mnichów – przy poparciu Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy i emigracyjnej Rady ds. Religii i Kultury – udało się odtworzyć małš społecznoœć bonpów w klasztorze Taszi Menri Ling w Dolanji, w Indiach. Przez dłuższy czas był to jedyny oœrodek, w którym młodzi mnisi mogli odebrać pełnš edukację w zakresie filozofii, dyscypliny monastycznej, rytuału i sakralnych tańców bonu. Otrzymujš też nowoczesne wykształcenie oraz zgłębiajš tybetańskš gramatykę, medycynę, astrologię i poezję. Po złożeniu ostatnich egzaminów uzyskujš tytuł gesze (doktora filozofii bonu).

W następnych latach w Indiach i Nepalu powstało czternaœcie innych klasztorów, w tym Taszi Thaten Ling. Planuje się również wzniesienie oœrodka studiów międzynarodowych w Nepalu.

Jego Œwištobliwoœć Dalajlama wspiera inicjatywy wyznawców bonu. Dwukrotnie odwiedzał Dolanji. Wiedza i postępy młodych mnichów zrobiły na nim wielkie wrażenie. Podczas konferencji tulku wszystkich tradycji, która odbyła się w Sarnath w 1988 roku, mówił o koniecznoœci zachowania i rozwijania bonu, pierwotnego Ÿródła tybetańskiej kultury, które odegrało ogromnš role w kształtowaniu tożsamoœci Tybetańczyków.


[powrót]