Ponad pięćdziesišt lat temu Tybet znalazł się pod chińskš okupacjš. Przed z górš czterdziestu laty, w 1959 roku, dla tysięcy Tybetańczyków rozpoczęło się wygnanie. Trzem pokoleniom przyszło żyć, i znosić straszliwe cierpienia, w najmroczniejszym okresie naszej historii. A mimo to sprawa Tybetu żyje nadal. Niezależnie od tego, co mówi na ten temat rzšd Chin, œwiat doskonale zdaje sobie sprawę z ogromnych problemów w Tybecie – i to nie tylko w Tybetańskim Regionie Autonomicznym, ale również w innych rejonach [naszego kraju]. Petycja siedemdziesięciu tysięcy znaków, którš w 1962 roku przedłożył władzom w Pekinie poprzedni Panczenlama, jasno ukazuje, jak tragiczna była wówczas sytuacja w Tybecie. Od tego czasu, choć dokonano pewnych postępów w niektórych dziedzinach, sytuacja jest nadal poważna. Problem Tybetu pozostaje dla Chin nie tylko Ÿródłem kłopotów i zażenowania na arenie międzynarodowej, ale stanowi również zagrożenie dla stabilizacji i jednoœci Chińskiej Republiki Ludowej.
 Rzšd Chin, posługujšc się propagandš, wcišż próbuje wybielać smutnš sytuację w Tybecie. Jeżeli warunki w Tybecie odpowiadajš obrazowi malowanemu przez chińskie władze, czemuż brakuje im odwagi, by dać doń swobodny dostęp odwiedzajšcym? Dlaczego zasłaniajš się fasadš „tajemnicy państwowej” i nie majš odwagi pokazać œwiatu prawdy? I czemu utrzymujš w Tybecie tak liczne siły bezpieczeństwa i tyle więzień? Powtarzam: gdyby większoœć Tybetańczyków w Tybecie była naprawdę zadowolona z panujšcej tam sytuacji, nie miałbym ani powodu, ani podstaw, ani ochoty wypowiadać się krytycznie na ten temat. Niestety, ilekroć mówić zaczynajš sami Tybetańczycy, zamiast ich wysłuchać, aresztuje się ich, więzi i nazywa kontrrewolucjonistami. Nie majš możliwoœci i wolnoœci, pozwalajšcych na głoœne wypowiedzenie prawdy.
 Gdyby Tybetańczycy byli naprawdę szczęœliwi, władze chińskie bez problemów ogłosiłyby w Tybecie plebiscyt. Tybetańskie organizacje pozarzšdowe wzywajš do przeprowadzenia w Tybecie referendum. Uważajš one, że najlepiej byłoby rozstrzygnšć problem raz na zawsze, pozwalajšc Tybetańczykom w Tybecie zdecydować o własnej przyszłoœci. Żšdajš prawa dla Tybetańczyków do swobodnego wypowiedzenia się i podjęcia samodzielnej decyzji. Zawsze uważałem, że ostateczna decyzja o przyszłoœci Tybetu musi należeć do narodu tybetańskiego. W rzeczy samej, całym sercem poparłbym wynik takiego głosowania.
W walce Tybetańczyków nie idzie o mojš pozycję czy dobre samopoczucie, lecz o wolnoœć, fundamentalne prawa i zachowanie kultury szeœciu milionów Tybetańczyków, a także o ochronę œrodowiska naturalnego w Tybecie. Już w 1969 roku ogłosiłem, że dalszy los, trwanie bšdŸ nie, ponadtrzystuletniej instytucji dalajlamy zależy wyłšcznie od narodu tybetańskiego. PóŸniej, w roku 1992, w formalnym oœwiadczeniu tyczšcym przyszłej polityki Tybetu, wyraŸnie stwierdziłem, że po naszym powrocie do – choćby w pewnym stopniu – wolnego Tybetu, nie będę piastować żadnego stanowiska w jego rzšdzie. Zawsze uważałem, że nasz kraj powinien w przyszłoœci wkroczyć na drogę œwieckich, demokratycznych rzšdów. Jestem przekonany, że żaden Tybetańczyk, czy to na wychodŸstwie czy w Tybecie, nie zamierza przywracać dawnego porzšdku społecznego.
Zawsze wiedziałem, że nasz kraj potrzebuje zmian społecznych i jeszcze w Tybecie, w bardzo trudnej sytuacji politycznej, rozpoczšłem wprowadzanie reform. Na wygnaniu zachęcałem społecznoœć emigracyjnš do demokratyzacji. Dziœ tybetańscy uchodŸcy sš jednš z niewielu społecznoœci emigracyjnych, które zbudowały trzy filary demokracji: władzę ustawodawczš, sšdowniczš i wykonawczš. W tym roku poprowadzimy ten proces jeszcze dalej, zmieniajšc sposób wybierania prezesa tybetańskiego gabinetu, Kaszagu. Odpowiedzialnoœć za prowadzenie codziennych spraw tybetańskich uchodŸców przekażę wybranemu prezesowi Kaszagu i wybranemu parlamentowi na wychodŸstwie. Niemniej jednak uważam, że póki nie znajdziemy rozwišzania kwestii Tybetu, jestem moralnie zobowišzany wobec szeœciu milionów Tybetańczyków do dalszego jej podnoszenia [w rozmowach] z przywódcami chińskimi i pełnienia roli wolnego rzecznika narodu tybetańskiego. Owo poczucie odpowiedzialnoœci potęguje ogromne zaufanie, jakim darzš mnie Tybetańczycy.
Historyczne relacje między Tybetem (bod) a Chinami (gja) sš znacznie bardziej złożone i skomplikowane od prostej, oficjalnej wersji, propagowanej przez Pekin. Tybet był oddzielnym, odrębnym krajem przez ponad dwa tysišce lat. Faktom nie da się zaprzeczyć. Historia jest historiš; nikt nie zmieni przeszłoœci i trzeba się z niš pogodzić. Uważam, że historycznym statusem Tybetu powinni zajmować się badacze i specjaliœci od prawa. Osobiœcie, nie oglšdajšc się w przeszłoœć, spoglšdam w przyszłoœć.
Kolejni przywódcy Chińskiej Republiki Ludowej, od Mao Zedonga i Zhou Enlaia po Deng Xiaopinga i Hu Yaobanga, wielokrotnie mówili o „unikalnym charakterze” i „szczególnym przypadku” statusu Tybetu. Najlepszym tego œwiadectwem jest Siedemnastopunktowa Ugoda między Tybetańczykami i Chińczykami z 1951 roku, ucieleœniajšca pierwotnego ducha koncepcji „jednego kraju i dwóch systemów”. Żadna inna prowincja ani żaden region Chińskiej Republiki Ludowej nie ma podobnej umowy z Pekinem. Chiński rzšd zobowišzał się do szanowania „unikalnego charakteru” Tybetu. Niestety, mimo tych zapewnień, opresyjnš politykę Chin wobec Tybetu wytyczała najczęœciej głęboka niepewnoœć, nieufnoœć, podejrzliwoœć i arogancja oraz rażšcy brak zrozumienia, uznania i poszanowania dla odrębnej kultury, historii i tożsamoœci Tybetu. We współczesnym Tybecie „unikalna” jest tylko niespotykana nigdzie nędza, brutalne represje i skrajnie lewacka polityka, której wpływy już od dawna zanikajš w Chinach właœciwych.
Niewzruszenie wierzšc w niestosowanie przemocy oraz ducha pojednania i współpracy, od samego poczštku konsekwentnie starałem się zapobiegać rozlewowi krwi i szukać pokojowego rozwišzania. Zawsze też podziwiałem Chiny i ich naród z jego długš historiš i bogatš kulturš. Wierzę przeto, że majšc odwagę, wizję i mšdroœć, można zbudować takie relacje między Tybetem i Chinami, które będš przynosić korzyœci obu stronom i zasadzać się na wzajemnym szacunku i przyjaŸni. Dlatego też, jeœli idzie o tybetańskš walkę o wolnoœć, zabiegałem o prawdziwš autonomię dla narodu tybetańskiego. Mimo ciskania we mnie kolejnych oskarżeń i pogarszania się sytuacji w Tybecie, trwam przy mojej polityce „drogi œrodka”. Jestem przekonany, że takie właœnie, proponowane przeze mnie rozwišzanie, usatysfakcjonuje Tybetańczyków i ważko przyczyni się do stabilizacji i jednoœci Chińskiej Republiki Ludowej. W cišgu ostatnich dwudziestu lat nasze kontakty z rzšdem Chin pełne były zakrętów i, to obiecujšcych, to znów rozczarowujšcych zwrotów.
W lipcu zeszłego roku mój starszy brat Gjalo Thondup złożył kolejnš prywatnš wizytę w Pekinie i przywiózł wiadomoœć od Departamentu Frontu Jednoœci, który powtarzał dobrze znane stanowisko Pekinu wobec mojej osoby. We wrzeœniu, za poœrednictwem ambasady Chin w New Delhi, przekazaliœmy życzenie wysłania do Pekinu delegacji, która zawiozłaby memorandum, przedstawiajšce moje poglšdy na temat sprawy Tybetu, oraz wyjaœniła i omówiła jego treœć. Miałem szczerš nadzieję, że w ten sposób ukształtujemy nowe, bardziej realistyczne podejœcie do kwestii Tybetu. Przekonywałem chińskich przywódców, że spotkanie twarzš w twarz pomoże rozwiać nieporozumienia i przezwyciężyć nieufnoœć. Dałem też wyraz głębokiemu przekonaniu, że jeœli się to uda, bez większych problemów znajdziemy rozwišzanie, które będzie korzystne dla obu stron. Do tej pory władze chińskie nie przyjęły moich delegatów, choć w latach 1979-1985 rzšd Chin spotykał się z szeœcioma delegacjami społecznoœci emigracyjnej. Teraz jednak zwleka. To wyraŸny dowód usztywniania stanowiska Pekinu i braku politycznej woli rozwišzania problemu Tybetu.
Obecna, twarda polityka władz w Pekinie nie sprowadzi nas z drogi szukania wolnoœci i pokoju bez uciekania się do stosowania przemocy. Stojšc przed wyzwaniem tak fundamentalnej wagi, potrzebujemy przede wszystkim cierpliwoœci, odwagi i determinacji. Jestem przekonany, że w przyszłoœci nadarzy się sposobnoœć do poważnej, realistycznej dyskusji nad kwestiš Tybetu, bowiem innej drogi – tak dla Chin, jak dla nas – po prostu nie ma.
Jeœli spojrzymy na sytuację w Tybecie, wydaje się ona niemal beznadziejna: nasilajšce się represje, dewastacja œrodowiska naturalnego, dramatyczna erozja naszej tożsamoœci i kultury, wywołana masowym przenoszeniem ludnoœci chińskiej do Tybetu. Niemniej sprawa Tybetu jest œciœle zwišzana z tym, co dzieje się w samych Chinach. A Chiny, niezależnie od tego, jak potężne, pozostajš częœciš œwiata. Współczesny œwiat staje się zaœ coraz bardziej dostępny, otwarty, wolny, demokratyczny, szanujšcy prawa człowieka. W rzeczy samej, zmiany zachodzš również w Chinach. Nie zdołajš one uciec przed prawdš, sprawiedliwoœciš i wolnoœciš. To tylko kwestia czasu. Otuchy dodaje nam fakt, że coraz więcej œwiadomych Chińczyków – w tym intelektualistów i dalekowzrocznych myœlicieli – nie tylko interesuje się, ale i daje wyraz solidarnoœci ze sprawš Tybetu.
Wspomniana już, pogarszajšca się sytuacja w Tybecie oraz postawa chińskich władz, które nie chcš rozmawiać o problemie Tybetu, przysparza krytyków mojej „drodze œrodka”. Zawsze opowiadałem się za prawem do posiadania odmiennych poglšdów politycznych. Sš tacy, którzy stanowczo twierdzš, że celem jest niepodległoœć Tybetu. Inni krytycy powiadajš, że moje stanowisko wywołuje podziały i dezorientację wœród naszych rodaków. Rozumiem tę coraz większš krytykę, ponieważ Chiny nie udzielajš konstruktywnej odpowiedzi na mojš propozycję „drogi œrodka”. Co więcej, przytłaczajšca większoœć Tybetańczyków nie ma żadnych wštpliwoœci – serce i rozum mówi im, że niepodległoœć jest naszym historycznym, słusznym prawem. Stanowczo odrzucajšc ideę stosowania przemocy jako œrodka w naszej walce o mšdroœć, szanuję prawo każdego Tybetańczyka do omawiania i analizowania wszystkich opcji politycznych.
Korzystajšc z okazji, pragnę podziękować wielu osobom, rzšdom, parlamentarzystom, organizacjom pozarzšdowym i różnym tradycjom religijnym za ich wsparcie. Chciałbym też wyrazić wdzięcznoœć wielu bezstronnym Chińczykom, którzy popierajš naszš słusznš sprawę. A przede wszystkim, w imieniu Tybetańczyków, dziękuję mieszkańcom i rzšdowi Indii za bezprzykładnš szczodroœć i pomoc, jakš okazywali nam w cišgu tych czterech dekad.
Składam wreszcie hołd wszystkim dzielnym Tybetańczykom i Tybetankom, którzy oddali – i nadal poœwięcajš – życie za naszš wolnoœć. Modlę się o jak najszybsze zakończenie cierpień naszego ludu. Pragnę też oddać tu czeœć naszym dzielnym chińskim braciom i siostrom, którzy składajš tak wielkie ofiary na ołtarzu wolnoœci i demokracji w Chinach.