Dzongsar Khjence Rinpocze jest słynnym nauczycielem buddyjskim i reżyserem doskonale przyjętego, obsypanego nagrodami, pierwszego pełnometrażowego filmu tybetańskiego, Puchar.

Dzongsar Khjence Rinpocze: Doprawdy. 

W wielu scenach zastępujesz tradycyjne przedmioty nowoczesnymi. Zamiast miseczek ofiarnych na ołtarzu stojš puszki po Coli; na dachu klasztoru, tam gdzie powinny powiewać flagi modlitewne, umieszczasz antenę satelitarnš. Zastanawiałam się, dlaczego to zrobiłeœ – często przecież powtarzasz, że boisz się psucia, korumpowania tradycji buddyjskiej. 

To przesłanie dla moich rodaków, Tybetańczyków i Bhutańczyków: nowoczesna technologia nie stanowi zagrożenia dla buddyzmu. Te społecznoœci stykajš się po raz pierwszy ze œwiatem telefaksów, komputerów i internetu. Owe zmiany mogš im doskwierać, ale faktem jest, że nie ma dziœ na œwiecie miejsca, w którym nie byłoby nowoczesnych technologii. Nie da się ich unikać – stojš na progu twego domu, o ile, oczywiœcie, nie weszły już do œrodka. Nie należy im przecież ulegać; mšdry człowiek wykorzystuje ich moc i szybkoœć – kontroluje, a nie poddaje się kontroli. Możemy używać telefonu, sieci i telewizji do nauczania, nie pozwalajšc przy tym, by to one stały się naszymi nauczycielami. 

Porównałeœ swój film do malowania thangki lub wznoszenia buddyjskiego posšgu. 

Każda kultura ma swój sposób opowiadania. Pomyœlałem sobie, że chciałbym opowiedzieć jakšœ historię na modłę tybetańskš. 

I to twój patent na nauczanie? 

Nie, w żadnym razie. Buddyzm ma długš tradycję wykorzystywania wizerunków, przedstawiajšcych mšdroœć i współczucie. Przez ponad dwa i pół tysišca lat wypracował wiele metod przekazywania dharmy: obrazy, rzeŸby, budowle, tańce. Przecież istniały one już w czasach Buddy. On sam, w Sutrze winai, objaœniał, jak malować pięć œwiatów i dwanaœcie ogniw współzależnego powstawania, które znajdziesz na kole życia. Buddyzm ma więc długš tradycję wykorzystywania wizerunków. Film nadaje się do tego równie dobrze. Czemu nie? Dla mnie film może być współczesnš thangkš.

W końcu czym jest thangka? Pomocš do wizualizacji. Na tej samej zasadzie może pomagać w niej film – pewnie nawet skuteczniej. Gdybyœ, na przykład, chciała pokazać piekła, film sprawdziłby się o wiele lepiej, niż jakieœ malowidło. 

Czy nie obawiasz się jednak, że modernizacja może doprowadzić do zagłady pewnych elementów starej tradycji? 

Póki nie zagubi się podstawowych poglšdów buddyjskich, nie ma problemu. Możemy, z sentymentu, hołubić wszystkie tradycyjne detale, ale z czasem i tak się zmieniš. Nie zapominaj, że obyczaje i tradycje, które próbujemy dziœ chronić, były niegdyœ nowoczesne i postępowe. 

To nie znaczy, że majš zmieniać podstawowe doktryny buddyjskie. One nie powinny ulec żadnej zmianie. Spotykam na Zachodzie ludzi, którzy lgnš do buddyjskich didaskaliów. Sentymentalnemu przywišzaniu do tybetańskich obyczajów i kultury towarzyszy często zamykanie oczu na fundamentalne nauki buddyjskie. Słyszę wręcz, że niektórzy twórcy „buddyzmu amerykańskiego” przymierzajš się do zmieniania słów Buddy. A to niedobrze. 
Wolałbym, by Amerykanie trzymali się podstawowych nauk Buddy: pustka, brak wrodzonego bytu, nietrwałoœć wszystkiego, co złożone, itd. Jeœli odłożš przy tym na bok tybetańskš kulturę – nie ma sprawy. Najważniejsze jest przyjęcie dharmy. Nie należy przy tym wymyœlać czegoœ, co byłoby lepiej dostosowane do amerykańskich gustów. Budda był wszechwiedzšcy. To, co mówił, było dobre dla wszystkich istot – również dla nas, dwa i pół tysišca lat póŸniej. Nie trzeba żadnych dodatków. 
Patrzę na Europejczyków i Amerykanów, którzy paradujš w tybetańskich czubach i obnoszš się z malami, i tak sobie myœlę, że im bardziej ich to pochłania, tym łatwiej zapominajš o istocie, prawdziwym znaczeniu nauk Buddy. To zdumiewajšce, jak łapczywie rzucamy się na rzeczy, które nie majš znaczenia, jednoczeœnie odrzucajšc to, co najistotniejsze! 

Zdziwiłam się, że opat wypowiada takie zdanie. W końcu jest ogromnie przywišzany do ojczyzny i tradycji. Nie bardzo też rozumie współczesny œwiat.

Choć wielu starych, doœwiadczonych nauczycieli tybetańskich jest przywišzanych do rodzinnych stron i sprawia wrażenie sztywnych, to pod tš surowoœciš kryje się otwartoœć. Ze zdumieniem patrzę, jak niektórzy lamowie włšczajš nowoczesne wštki do tradycyjnego, buddyjskiego myœlenia. Żeby to zrozumieć, trzeba znać Tybetańczyków, którzy potrafiš być naprawdę ograniczeni i rasistowscy. Miewajš też kompleks wyższoœci. Niektórzy zachowujš się niczym misjonarze – jeżdżš po œwiecie i wymagajš, by tubylcy uczyli się ich kultury. A jednoczeœnie nauczyciele tacy jak Czogjam Trungpa Rinpocze potrafili znaleŸć w tybetańskiej linii przekazu mšdroœci przestrzeń dla japońskich, francuskich, brytyjskich i amerykańskich metod nauczania. 

Mówisz o mnichach z Pucharu, że ich filozofiš jest buddyzm, a religiš – futbol. Czy uważasz, że można osišgnšć oœwiecenie, grajšc w piłkę? 

Trudno powiedzieć. Może. Œwięci sprzed wieków, mahasiddhowie, osišgali oœwiecenie, łżšc i grajšc na flecie. Jeœli więc spotkasz odpowiedniego mistrza i będziesz mieć zasługę – czemu nie? 

Wszedłeœ do œwiata filmu: jesteœ sławny, otoczony luksusami. Czy przywišzałeœ się do tego? 

Strasznie. Naprawdę się staczam. Coraz bardziej przywišzuję się do wszystkich tych wygód. Złoœci mnie nawet ziarnko sezamu w poœcieli. Kiedyœ jeŸdziłem indyjskimi autobusami – przez całš noc wyboje i hinduska muzyka filmowa na cały regulator – i następnego ranka udawało mi się sporo zrobić. Teraz mogę jeŸdzić limuzynš, ale jak coœ idzie Ÿle, zaraz wpadam w irytację. Dlatego uważam, że potrzebuję odosobnienia. Na jakimœ indyjskim odludziu. 
Przy okazji, patrzšc na œwiat z mojej nieczystej perspektywy, odnoszę wrażenie, że przytrafia się to wielu innym Rinpoczom. Na mój gust sš zbyt przywišzani do luksusów. Proste życie zdaje się tracić na popularnoœci, którš zyskuje za to wszystko, co rozprasza. 

Jesteœ zmęczony samsarš? 

Wprost przeciwnie – jestem w niej zakochany. W ogóle mnie nie męczy. No, może trochę. Z uwagi na lata prania mózgu, któremu poddawano mnie, gdy byłem mały. Od czasu do czasu pojawia się przebłysk, myœl o nietrwałoœci i czczoœci samsary. Ale trwa ledwie dziewięć sekund i zaraz znika na dziewięć miesięcy. 

Mawiałeœ, że twojš największš słaboœciš, poœród oœmiu œwiatowych dharm, jest sława. Jak więc sobie radziłeœ z tymi wszystkimi pochwałami, które zebrałeœ za film? 

Budda powiadał, że jeœli wiesz, iż pułapka jest pułapkš, to w niš nie wpadniesz. Miał na myœli przytomnoœć, uwagę. Tyle że uwaga jest mi zupełnie obca, zatem bezustannie wpadam w pułapkę pochwały i krytyki. Co powiedziawszy, muszę przecież podkreœlić, że moi guru sš naprawdę niezwykli. Jeœli jest dziœ we mnie œlad duchowoœci, zawdzięczam go moim nauczycielom. 
Byłem nieznoœnym dzieckiem. Często skarżono się na mnie Jego Œwištobliwoœci Dilgo Khjence w nadziei, że mnie zbeszta i doprowadzi do pionu. Ale on nieodmiennie mówił mi tylko, kto na mnie doniósł. Zrobił z tego grę. „Nie martw się – powtarzał. – Na każdš osobę, która cię tu nie lubi lub uważa za wariata, przypada stu wielbicieli. Ale i nie podniecaj się człowiekiem, który cię wielbi, bo stu innych i tak cię nie znosi”. Sympatia i antypatia sš więc zupełnie absurdalne. 

A propos nieznoœnoœci – słyszy się ostatnio, że często bywasz w klubach ze striptizem. Nie wydaje mi się, by wzbudziło to zachwyt wielu osób. Dlaczego odwiedzasz takie przybytki? 

Bez żadnych głębszych powodów. Niemniej mamy tu kolejny dowód na to, że nie należy szukać we mnie inspiracji. 

Dlaczego nosisz czasem zakonne szaty? 

Nauki buddyjskie mówiš o szeœciu fazach degeneracji. Jedna z nich nazywa się tagcam sinpej – czyli epokš, w której szaty zakonne sš li tylko znakiem czy też symbolem. To właœnie nasza codziennoœć. Ale ja przynajmniej staram się coœ symbolizować. 

Czy żałujesz czegoœ w zwišzku z filmem? 

Wielu rzeczy – ale uważam je za kamienie milowe na drodze zdobywania wiedzy. 

Odnoszę wrażenie, że chciałeœ odbršzowić zachodnie wyobrażenie Tybetu i jego kultury. Dlaczego było to dla ciebie takie ważne? 

Temu, co robię – cokolwiek to jest – nie przyœwiecajš żadne głębsze pobudki. Po prostu chciałem nakręcić film. 

Ale twój film niesie głębokš naukę. 

To zależy wyłšcznie od widza. I nie wszyscy tak uważajš. Cały ten sukces to tylko przypadek. 

Mówiłeœ, że następny film będzie o życiu Buddy. 

O ile uda mi się zebrać pienišdze. 

Dochody z Pucharu nie wystarczš na sfinansowanie następnego filmu? 

Skšd. To nawet nie dziesięć procent potrzebnej kwoty. 

Dokładnie. 

Od premiery musiałeœ udzielić setek wywiadów. Czy jest pytanie, którego – ku twemu zdumieniu – do tej pory ci nie zadano? 

Dziwię się, że nikt mnie jeszcze nie spytał, czy jestem gejem. 

A jesteœ, Rinpocze? 

Mam skłonnoœci. 

Nie ma we mnie pytań – tylko jeden wielki lęk. 

Przed czym? 

Że tak strasznie pragnšc sukcesu, mógłbym stać się więŸniem sławy. 

Gdybyœ mógł mieć wszystko, czego tylko zechcesz, Rinpocze, co dałoby ci najwięcej szczęœcia? 
 

Słyszałam, że ostatnio złożyłeœ w ofierze sto tysięcy maœlanych lampek przy stupie Budhnath w Nepalu. Co daje ci więcej szczęœcia – to czy robienie filmów? 

Z całš pewnoœciš jestem szczęœliwszy, ofiarowujšc lampki. 

Dziękuję, Rinpocze. 

Nie ma za co.

Š Shambhala Sun