Pekin zawiesił dialog ze Stanami Zjednoczonymi 23 marca w odpowiedzi na wniesienie przez USA projektu potępiajšcej Chiny rezolucji podczas dorocznej sesji Komisji Praw Człowieka ONZ w Genewie. Ostatnia runda rozmów chińsko-amerykańskich na temat praw człowieka odbyła się w Waszyngtonie w listopadzie 2002 roku. Chiński MSZ twierdzi, że było to trzynaste takie spotkanie od chwili nawišzania dialogu na poczštku lat dziewięćdziesištych; wydaje się, że w Departamencie Stanu nikt nie prowadzi podobnych statystyk. Eksperci obu rzšdów rozmawiali na temat losu chińskich „kontrrewolucjonistów” w listopadzie 2003 i marcu 2004 roku, ale od dwóch lat nie odbyła się żadna formalna runda dialogu.

W cišgu ostatnich dziesięciu lat Chiny przeprowadziły w sumie około stu rund rozmów na temat praw człowieka z innymi rzšdami. Problematyka praw człowieka zajmowała również znaczšce miejsce w dwustronnych rozmowach Pekinu z państwami, z którymi nie prowadzi on formalnego dialogu na ten temat – m.in. z Francjš, Szwecjš i Włochami. Jako jedyne z byłych państw socjalistycznych dialog o prawach człowieka prowadzš z Chinami Węgry. Brazylia – duży kraj rozwijajšcy się z buntowniczymi mniejszoœciami, przepaœciš między bogatymi i biednymi oraz słynšcymi z brutalnoœci i arbitralnego używania œrodków przymusu siłami policyjnymi – rozmawia z Pekinem o tych problemach mniej formalnie. Te dwa państwa rzeczywiœcie majš sobie wiele do powiedzenia.

Pekin uruchomił program aktywnej współpracy technicznej z biurem Wysokiego Komisarza ONZ ds. UchodŸców i niedawno przyjšł po raz trzeci Grupę Roboczš ONZ ds. Arbitralnych Uwięzień. W cišgu ostatnich dziesięciu lat Grupa Robocza wydała 39 opinii w sprawie 208 osób, które według wnioskodawców były arbitralnie więzione w Chinach. Grupa Robocze podzieliła tę opinię w 180 przypadkach. W sprawie pozostałych 28 osób opinii nie wydano z uwagi na ich zwolnienie przed zakończeniem dochodzenia lub brak informacji. Innymi słowy, Grupa Robocza nigdy nie wydała opinii korzystnej dla rzšdu Chin. Mimo to w ostatnich latach Pekin współpracuje z niš coraz œciœlej.

Wizyty w Chinach składali sprawozdawca ds. nietolerancji religijnej oraz przedstawiciele innych ciał traktatowych i mechanizmów tematycznych – z wyjštkiem Specjalnego Sprawozdawcy ds. Tortur, który domaga się swobodnego dostępu, bez zapowiedzi, do wszystkich bez wyjštku aresztów œledczych. W œwietle ostatnich statystyk i relacji, z których wynika, że problem stosowania tortur przez policję jest znacznie poważniejszy niż sšdzono, do wizyty takiej – w warunkach pełnej swobody realizowania mandatu Specjalnego Sprawozdawcy – powinno dojœć jak najszybciej.

Pekin wysłał na posiedzenie Komisji Praw Człowieka w Genewie zespół 40 dyplomatów, którzy na wszelkie sposoby zabiegali o odrzucenie amerykańskiego projektu rezolucji, podczas gdy lobbing Stanów Zjednoczonych o poparcie dla niej był stosunkowo niemrawy. Pekin jest dumny, że podpisał więcej międzynarodowych traktatów praw człowieka niż USA, i zdarza mu się przedstawiać wymagane sprawozdania bardziej terminowo niż Waszyngtonowi. Rokrocznie zaraz po opublikowaniu przez Departament Stanu raportu o przestrzeganiu praw człowieka w Chinach Pekin przedstawia własny raport poœwięcony sytuacji w USA. Chiny najwyraŸniej rywalizujš z Amerykš i nie jest to rzecz zła.

Rzšd Chin ma dobre relacje robocze z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża w kwestii uchodŸców i prawa humanitarnego w warunkach wojennych, niemniej do zawarcia porozumienia w sprawie dostępu przedstawicieli MKCK do chińskich więzień jest najwyraŸniej wcišż bardzo daleko. Z tego, co słyszę w Pekinie i gdzie indziej, perspektywa szybkiego utworzenia biura MKCK w Pekinie wydaje się jednak bardzo realna. Chiny zasiadajš w Radzie Administracyjnej Międzynarodowej Organizacji Pracy i ratyfikowały jej wiele kluczowych konwencji. Odpowiadały na piœmie na liczne skargi przekazywane Komitetowi Wolnoœci Zwišzkowej przez zwišzki zawodowe. Mniej mówi się o zabiegach UNESCO na rzecz chińskich więŸniów, a sš one znaczšce.

Aby ogarnšć coraz intensywniejszy proces dialogu z różnymi rzšdami i ONZ, chińskie MSZ powołało Sekcję Praw Człowieka w Departamencie Organizacji i Konferencji Międzynarodowych. Mianowano również Specjalnego Przedstawiciela ds. Praw Człowieka, którego zadaniem jest kierowanie owymi rozmowami. Na czele rozrastajšcej się sekcji praw człowieka i „departamentu międzynarodowego” stali jedni z najzdolniejszych i najbardziej obiecujšcych chińskich dyplomatów, w tym Wang Guangya, ambasador ChRL w ONZ, piastujšcy stanowisko dyrektora generalnego w latach 1993-99, i Li Baodong, który negocjował z Lorne’m Cranerem i ambasadorem Sandy’m Randtem zwolnienie wielu znanych więŸniów politycznych między 11 wrzeœnia a tegorocznš sesjš Komisji Praw Człowieka. W sekcji praw człowieka zatrudniono zdolnych, doœwiadczonych, znajšcych œwiat młodych ludzi, którzy należš do elity korpusu dyplomatycznego. Chiny traktujš rozmowy na temat praw człowieka bardzo poważnie.

Poza zadaniem głównym, którym jest kierowanie dialogiem z rzšdami, MSZ udziela dyrektyw i wskazówek innym ministerstwom, prowadzšcym rozmowy na temat praw człowieka z organizacjami pozarzšdowymi. W Chinach szczególnie aktywne sš centralne organizacje praw człowieka państw skandynawskich. Norweski Instytut Praw Człowieka zainicjował na przykład projekt, którego celem było przetłumaczenie, opublikowanie i dystrybucja trzech tysięcy egzemplarzy podręcznika, używanego obecnie przez kilka chińskich uniwersytetów, prowadzšcych zajęcia z międzynarodowego prawa praw człowieka. Szwedzki Instytut Raoula Wallenberga ma biuro w Pekinie. Duński Instytut Praw Człowieka organizował seminaria o karze œmierci w wielu chińskich miastach. Wywołały one falę artykułów w periodykach prawniczych i ożywiły debatę o ograniczeniu stosowania kary œmierci w Chinach. Niedawno przedstawiciel chińskich władz po raz pierwszy przedstawił przybliżonš liczbę ludzi, których rokrocznie traci się w Chinach: dziesięć tysięcy. Wielu z nich płaci najwyższš cenę za przestępstwa bez użycia przemocy, takie jak oszustwa podatkowe czy korupcja.

Od 1990 roku prowadzę z rzšdem Chin rozmowy o ludziach, których uwięziono za pokojowe wyrażanie przekonań politycznych i religijnych. Odwiedziłem w tej sprawie Chiny jakieœ 70 razy. Większoœć spotkań miała miejsce w Pekinie, ale jeŸdziłem też do Lhasy, żeby spotykać się z więŸniami przebywajšcymi w areszcie domowym. Wpuszczono mnie do więzień w Pekinie, Tianjinie, Szanghaju, Hebei, Guangdongu i Fujianie. W sumie przedstawiłem władzom chińskim listę około 900 więŸniów politycznych. Nazwiska wielu z nich znaleŸliœmy w bibliotekach i księgarniach na całym œwiecie. Dui Hua szuka informacji o przestępstwach politycznych przede wszystkim w „Ÿródłach otwartych”, czyli publikacjach oficjalnych.

Co przyniosły wszystkie te analizy i rozmowy na temat praw człowieka? Czy dialog z Chinami jest wart zachodu, a jeœli tak, jak należy go prowadzić? Czy Pekin widzi w nim li tylko parawan, za którym dławi wszelki opór i głosy wzywajšce do przeprowadzenia reform, czy też owe zabiegi faktycznie dajš większš nadzieję – zawartš ostatnio w nowelizacji konstytucji – że rzšd Chin będzie przestrzegać i strzec praw człowieka? Czy Stany Zjednoczone powinny starać się o powrót do dialogu, czy też trwać przy obecnym zawieszeniu, jak w latach w 1995-97, kiedy rzšdy USA i ChRL nie prowadziły niemal żadnych rozmów na temat praw człowieka?

Nie ulega wštpliwoœci, że rzšd Chin wykorzystywał dialog na temat praw człowieka do osišgania – wewnętrznie i na arenie międzynarodowej – swoich celów politycznych. Pozbywał się kłopotliwych dysydentów, zsyłajšc ich na wygnanie, krzyżował amerykańskie plany potępiania go za naruszanie praw człowieka na forum ONZ, niemal przekonał UE do zniesienia nałożonych po Tiananmen sankcji na handel broniš i uzyskał prawo do zorganizowania Igrzysk Olimpijskich w 2008 roku, kreujšc łagodniejszy i lepszy wizerunek kraju. Niemniej fakt, że Pekin wykorzystywał dialog do swoich celów, nie jest sam w sobie argumentem przeciwko jego prowadzeniu. Zrozumienie, w jaki sposób Chiny rozgrywajš karty, powinno raczej nauczyć nas lepiej wykorzystywać rozmowy do osišgania własnych celów politycznych, polegajšcych na promowaniu praw człowieka i demokracji, oraz zmusić Pekin do płacenia najwyższej ceny za to, o co zabiega. Dyplomacja to wojna prowadzona innymi œrodkami.

Wnoszšc z waszyngtońskich komentarzy – byłych i obecnych członków Kongresu, urzędników administracji Clintona i Busha, dziennikarzy, analityków i działaczy organizacji praw człowieka – dialog z Chinami ma wartoœć niewielkš. Zwalnianie więŸniów, któremu poœwięcona jest zasadnicza częœć rozmów, zbywa się jako cynicznš grę o poprawę wizerunku Chin. Rutynowš reakcjš na owe zwolnienia sš komentarze, że Pekin może sobie złapać kilku nowych dysydentów, żeby zapełnić opustoszałe cele. Choć argumenty takie mogš do kogoœ przemawiać, nie odzwierciedlajš charakteru działań policji politycznej. Partia komunistyczna i kontrolowany przez niš rzšd zamykajš ludzi, których – po prostu – uznajš za zagrożenie dla swojej władzy. Liczba wolnych cel nie ma tu nic do rzeczy.

Przed każdš, corocznš sesjš Komisji Praw Człowieka ONZ w Genewie Izba Reprezentantów jednogłoœnie przyjmuje uchwałę, wzywajšcš Stany Zjednoczone do wniesienia „chińskiej rezolucji”, choć skazana jest ona na porażkę i daje Pekinowi pretekst to zawieszenia dialogu. Postawę pod tytułem „i co z tego?” najlepiej ilustruje odpowiedŸ rzecznika Departamentu Stanu na pytania dziennikarzy o reakcję USA: „To, że Chiny nie chcš kolejnej rundy rozmów, nie ma dla nas znaczenia (...) ostatnie trzy czy cztery nie przyniosły żadnych rezultatów”.

Dla chińskich urzędników, którzy pracowali nad zwolnieniem kilkudziesięciu więŸniów – jak im mówiono, tak ważnych dla Stanów Zjednoczonych – dostarczali informacje o ponad 200 skazanych z listy Departamentu Stanu i organizowali pierwsze, historyczne rozmowy o uwięzionych za „kontrrewolucję”, uwagi takie dodajš zniewagę do urazy. Dialog chińsko-amerykański o prawach człowieka utknšł w martwym punkcie z wielu powodów – katastrofy Abu Gharib i jej konsekwencji dla amerykańskiej dyplomacji praw człowieka, odejœcia głównych dyplomatów, którzy zajmowali się tš problematykš w obu stolicach, rozbieżnoœci w sprawie losu ujgurskich więŸniów z Guantanamo, niepewnego wyniku wyborów prezydenckich w USA i konsolidowania władzy przez Hu Jintao – niemniej głównš przyczynš pozostaje powszechne przekonanie, że rozmowy z Pekinem sš bezwartoœciowe. Założenie to nie tylko stawia pod znakiem zapytania kolejne rundy, ale i utrudnia przygotowanie do nich.

Kiedy dialog zostanie przywrócony (choćby po spotkaniu prezydentów Busha i Hu na listopadowym szczycie APEC w Chile), może – w każdym razie, przez pewien czas – nie przynieœć rezultatów, jakie osišgano przez dwa i pół roku po atakach z 11 wrzeœnia. Chiny zapewne nagrodzš Unię Europejskš pewnymi gestami w sferze praw człowieka i reform systemowych – prawdopodobnie w ramach umowy, tyczšcej zniesienia embarga na dostawy broni. Los wielu ważnych więŸniów politycznych – ludzi, na których koncentrowały się zerwane po Genewie rozmowy między USA a Chinami – pozostaje jednak niepewny.

Prowadzšc od ponad 15 lat rozmowy z rzšdem Chin na temat więŸniów politycznych, znam lepiej od wielu innych smak rozczarowania i rozgoryczenia, jakie towarzyszy próbom wcišgnięcia Pekinu w dialog na temat praw człowieka. Nie można przecież twierdzić, że ów dialog nie przyniósł nic wartoœciowego; rzšd Stanów Zjednoczonych powinien ogłosić to publicznie, zabiegajšc jednoczeœnie o namacalne i szybsze rezultaty. Jest ogromna różnica między oœwiadczeniem, iż nie osišgnięto nic, a stwierdzeniem, że uzyskano zbyt mało. Dialog mógł przynieœć bardzo niewiele, niemniej to „niewiele” ma wcišż wielkš wartoœć.

Rozmowy, które toczš się wokół dobrze udokumentowanych naruszeń praw człowieka, sprawiajš, że problematyka ta nie znika z horyzontu chińskich przywódców. Muszš oni wiedzieć, że aresztowanie internetowych dysydentów czy dziennikarzy, takich jak współpracujšcy z Zhao Yan, rozbijanie domowych koœciołów oraz przeœladowanie ludzi, domagajšcych się większej autonomii dla Tybetu i Xinjiangu, Ÿle służy wizerunkowi Pekinu na arenie międzynarodowej i przeszkadza Chinom w zajęciu należnego im miejsca œwiatowego mocarstwa.

Do rzšdu Chin dociera dziœ to, czego Stany Zjednoczone nauczyły się w latach czterdziestych i pięćdziesištych – odbiór sposobu traktowania własnych obywateli na arenie międzynarodowej odbija się na zdolnoœci realizowania celów polityki zagranicznej państwa. Znakomite analizy wpływu międzynarodowej opinii publicznej na prawa obywatelskie w powojennej Ameryce przedstawili m.in. Azza Salama Layton (International Politics and Civil Rights Policies in the United States, 1941-1960, Cambridge University Press 2000) i Mary Dudziak (Cold War Civil Rights, Princeton University Press 2000). Polecam te prace chińskim urzędnikom, którzy narzekajš, że amerykańska krytyka przestrzegania praw człowieka w Chinach stanowi „mieszanie się w sprawy wewnętrzne” tego kraju. Mówię im, że jako Amerykanin jestem wdzięczny cudzoziemcom, którzy przed pięćdziesięciu laty krytykowali amerykańskš politykę rasistowskš w czasach, gdy większoœć Amerykanów, w tym ich demokratycznie wybrani przedstawiciele, miała œwiatu za złe wtršcanie się w nasze sprawy wewnętrzne. To, co Chiny uważajš za mieszanie się w kwestię praw człowieka, powinno budzić nie strach, lecz radoœć.

Nie ulega wštpliwoœci, że trzykrotne zaproszenie przedstawicieli Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy do złożenia wizyt w Pekinie i Lhasie wyrastało, przynajmniej po częœci, z pragnienia przekonania œwiata o otwartoœci i gotowoœci Chin do rozmawiania o jak najlepszym rozwišzaniu problemu Tybetu. Hu Jintao był sekretarzem partii w Tybecie. Doskonale zdaje sobie sprawę, co w kwestii autonomii Tybetu i powrotu Dalajlamy do Lhasy jest politycznie realne i możliwe do przyjęcia dla różnych stron.

Zaniepokojenie Pekinu reputacjš Chin jako stolicy œwiata w dziedzinie egzekucji – kraju, w którym rokrocznie traci się więcej osób niż we wszystkich innych państwach razem wziętych – jest elementem debaty nie o tym, czy, ale jak ograniczyć stosowanie kary œmierci. Decyzja o ratyfikowaniu Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych – czyli celu amerykańskiej i europejskiej dyplomacji praw człowieka – stała się impulsem niezliczonych apeli o zniesienie różnych form arbitralnych uwięzień, takich jak „reedukacja przez pracę”, „izolacja i edukacja” oraz „edukacja prawna”. Jednš z nich, „izolację i repatriację”, zdelegalizowano w zeszłym roku. Chiny przygotowujš się do Igrzysk w 2008 roku. Nie zmieniš stanowiska w sprawie Tajwanu i, moim zdaniem, organizacja Olimpiady nie wykluczy sięgnięcia po rozwišzanie siłowe. Jestem jednak przekonany, że Pekin jest gotowy do większej elastycznoœci w wielu kwestiach w sferze praw człowieka. Przed społecznoœciš międzynarodowš stojš otworem różne możliwoœci wywierania nacisku na wprowadzanie reform.

Dialog z różnymi państwami na temat praw człowieka doprowadził do większej transparencji chińskiego systemu prawnego i karnego. Tak w starożytnych, jak i współczesnych Chinach uznawano jš za pierwszy krok i niezbędny składnik reform politycznych. To, co przed dwoma tysišcami lat miał na ten temat do powiedzenia Konfucjusz, mówi dziœ, niemal dosłownie Hu Jintao.

Mistrz pytany w Analektach, co uczyniłby, aby zostać najwyższym urzędnikiem w Królestwie Wei, powiada: „Najpierw trzeba przywrócić znaczenie słowom. Jeżeli nazwy nie sš właœciwe, a język nie oddaje prawdy, trudno liczyć na sukces przedsięwzięcia. Kiedy nie można osišgnšć celu, nie kwitnie muzyka i rytuał, a kary wymierzane sš niewłaœciwie. Ludzie nie wiedzš, jak poruszać rękoma i nogami. (...) Człowiek wielki przywišzuje więc wagę do właœciwej wymowy nazw i precyzyjnego formułowania poleceń. W jego słowach nie może być żadnej niedokładnoœci”.

Przed pięciu laty rzšd Chin odmawiał przyjmowania list więŸniów, które przekazywano mu przed i w trakcie rozmów na temat praw człowieka, ani nie udzielał informacji o ich losie. Dziœ regularnie odpowiada na pytania, często na piœmie. Dui Hua otrzymała informacje o 150 więŸniach, o których pytała samodzielnie lub za poœrednictwem innych partnerów. Dzięki badaniom chińskich „Ÿródeł otwartych” – policyjnych rejestrów, roczników wyroków, prasy lokalnej itp. – podwoiliœmy listę znanych więŸniów politycznych i osób więzionych za przekonania religijne, nadal jednak nie znamy danych ponad dziewięćdziesięciu procent uwięzionych. Naszym celem jest kolejne podwojenie tej liczby, a potem zrobimy to ponownie. Jak powiedział Milan Kundera, walka człowieka z władzš jest walkš pamięci z zapomnieniem.

Dzięki dialogowi i pracy nad konkretnymi sprawami, którš umożliwiły oficjalne rozmowy, dotarliœmy do przepisów, zezwalajšcych na przedterminowe zwolnienie ze względów zdrowotnych po odbyciu trzeciej częœci kary (przypadek Ngałanga Czephela), na przedterminowe zwolnienie osób skazanych jako małoletnie (Ngałang Sangdrol), na zaliczenie okresu dozoru policyjnego w poczet kary (Fong Fumin) oraz zakazujšce osadzania obywateli Hongkongu w obozach reedukacji przez pracę (Alex Ho Waito). Na stronach internetowych chińskich sšdów znaleŸliœmy nazwiska osób skazanych za „podżeganie do działalnoœci wywrotowej” i uzyskaliœmy odpowiedzi na pytania o ich los.

Postępy sš powolne mimo apeli przywódców o większš przejrzystoœć i odpowiedzialnoœć. Niemniej w chińskich mediach zachodzš interesujšce zmiany. W lipcu na stronie internetowej chińskiego Dziennika Prawniczego pojawiła się informacja o œmiertelnym pobiciu w areszcie człowieka, który rozprowadzał Biblie. Z tego, co wiem, jest to pierwsza autoryzowana przez władze relacja o torturowaniu osoby wierzšcej – i to w czasie, gdy rzšd oficjalnie zapewnia, że w Chinach istnieje pełna wolnoœć religii.

W maju rzšd centralny ogłosił szerokš kampanię badania „naruszeń praw człowieka, do których doszło na skutek zaniedbania obowišzków służbowych”. Jej przedmiotem sš przestępstwa, takie jak stosowanie tortur, wymuszanie zeznań, nielegalne zatrzymania oraz maltretowanie osadzonych przez straż więziennš. Niedawno jedna z gazet opublikowała wyniki œledztwa w Sichuanie. W pierwszym półroczu do prokuratury skierowano 510 spraw dotyczšcych naruszeń praw człowieka. W 255 toczyły œledztwa przeciwko 286 osobom – w tym wielu policjantom oskarżanym o stosowanie tortur. Na skutek popełnionych przez nich przestępstw straciło życie 118 osób. Jeżeli dane z Sichuanu sš reprezentatywne, faktyczna liczba naruszeń praw człowieka w całym kraju jest znacznie wyższa od tej, którš podała w marcu Najwyższa Prokuratura Ludowa.

Wiemy, że ludzie, których nazwiska pojawiajš się na listach przekazywanych w trakcie oficjalnych rozmów, majš większe szanse na przedterminowe zwolnienie i lepsze traktowane. W paŸdzierniku 2001 roku, podczas dwunastej rundy rozmów chińsko-amerykańskich chińscy dyplomaci przekazali informacje o 50 więŸniach politycznych. Od tego czasu większoœć z nich zwolniono – wielu przedterminowo. Sš wœród nich dzielne kobiety i mężczyŸni: „œpiewajšce mniszki” z Drapczi – Ngałang Sangdrol i Phuncog Njidron, więzień polityczny z najdłuższym „stażem” – Dzigme Sangpo, przewodniczšcy Demokratycznej Partii Chin Xu Wenli i jego zastępca Wang Youcai, działacz zwišzkowy Kang Yuchun i reformator polityczny Fang Jue.

Zatrzymanie doktora Jiang Yanyonga, który oœmielił się wezwać władze do zmiany werdyktu w sprawie masakry 4 czerwca 1989 roku, wywołało międzynarodowe naciski na Chiny. Zwolniono go po kilku tygodniach, aczkolwiek nadal nie może swobodnie podróżować ani rozmawiać z mediami. Najważniejszym rzecznikiem praw pracowniczych jest dziœ Han Dongfang, który za poœrednictwem Radia Wolna Azja przemawia z Hongkongu do mieszkańców całego kraju. Żyje dlatego, że w 1992 roku międzynarodowa presja zmusiła Chiny do wypuszczenia go na wolnoœć. Nie można więc twierdzić, że zwalniani i wysłani za granicę działacze stajš się bezużyteczni.

W styczniu 2003 roku kończy się okres dwuletniego zawieszenia wykonania kary œmierci na buddyjskim nauczycielu Tenzinie Delku Rinpocze. Teraz, gdy ważš się jego losy, imię Rinpocze jest na ustach ludzi na całym œwiecie. Chiński rzšd ma okazję do wykazania się wyrozumiałoœciš – i modlę się, by to zrobił.

Przed kilkoma dniami oglšdałem œwieżo zmontowany dokument Ngałanga Czephela o tradycyjnej muzyce tybetańskiej. Pracował nad nim, gdy zatrzymano go w Tybecie w 1995 roku. To niezwykły, przejmujšco piękny film. Niektóre sceny – na przykład ze szkoły tradycyjnej opery ludowej, której grozi całkowite zapomnienie – sš unikatowe. Ngałang Czephel został skazany na 18 lat więzienia; prawdopodobnie nie przeżyłby tego wyroku. Zwolniono go między innymi dzięki wysiłkom ludzi zaangażowanych w proces dialogu z władzami chińskimi. Każdy, kto chciałby oceniać wady i zalety rozmów z Chinami, kładšc na drugiej szali np. ratowanie kultury Tybetu, powinien obejrzeć film Ngałanga Czephela. Kiedy ratuje się życie, ratuje się bardzo wiele.

W Chinach nadal dochodzi do drastycznych naruszeń podstawowych praw człowieka. Teraz, gdy w szybko rozwijajšcym się kraju roœnie napięcie, a Hu Jintao idzie na ustępstwa, których wymaga konsolidowanie władzy, będziemy œwiadkami jeszcze brutalniejszych reakcji na polityczne sprzeciwy i protesty. Widzimy i zobaczymy jeszcze wyraŸniej najbardziej odrażajšce oblicze państwa policyjnego – ale będziemy też oglšdać wiele aktów odwagi ludzi, którzy stawiajš mu czoło tak w strukturach władzy, jak poza nimi.

Po zakończeniu plenum, na którym Jiang Zemin ustšpił z funkcji przewodniczšcego Centralnej Komisji Wojskowej, dowiedzieliœmy się o zatrzymaniu dziennikarza Zhao Yana przez służby bezpieczeństwa. Najprawdopodobniej podejrzewa się go o uprzedzenie New York Timesa o rezygnacji Jianga (sama redakcja stanowczo temu zaprzecza). Docierajš też do nas informacje o wysokich wyrokach członka Demokratycznej Partii Chin Kong Youpina (15 lat za działalnoœć wywrotowš) oraz internetowego eseisty i założyciela partii politycznej Huanga Jinqiu (12 lat za to samo przestępstwo). Coraz więcej osób protestujšcych przeciwko utracie domów czy emerytur wtršca się do więzień za „wywoływanie poważnych niepokojów”.

Nie wiemy niemal nic o tragediach, takich jak zakatowanie Jianga Zongxiu, o którym mówiłem przed chwilš. Najczęœciej dowiadujemy się od nich od organizacji pozarzšdowych, zajmujšcych się swobodami religijnymi. Niemniej cierpienia chrzeœcijan w Chinach blednš, gdy porównamy je z cierpieniami chrzeœcijan z Korei Północnej, którzy rozstajš się z najbliższymi i ryzykujš życiem, szukajšc wolnoœci w Chinach. Nie zapominajmy, że poza ważnymi i okrutnymi wyjštkami Pekin toleruje na swoim terytorium setki tysięcy uchodŸców, a 500 z nich, którym udało się dotrzeć do zagranicznych ambasad, umożliwił wyjazd do Korei Południowej. Chylę głowę przed chińskimi dyplomatami, którzy wyjednali zgodę na te humanitarne gesty.

W chińskich więzieniach siedzi dziœ tylu katolickich kapłanów, co w ostatnich latach. Dla ludzi wierzšcych jest to czas Krzyża. Ale i na tym morzu łez sš wysepki nadziei. Przed czterema laty moja przyjaciółka z Kongresu Nancy Pelosi poprosiła mnie o poruszenie nieba i ziemi w sprawie księdza Jiang Suranga z prowincji Zhejiang, którego wtršcono do więzienia za drukowanie Biblii. Jestem szczęœliwy, mogšc powiadomić was dziœ, że właœnie udało się wynegocjować jego zwolnienie na półtora roku przed zakończeniem kary.

Do pierwszego ważnego testu, który pozwoli się nam przekonać, czy Hu Jintao rzeczywiœcie myœli o realizacji obietnicy, jakš było wpisanie ochrony praw człowieka do konstytucji, dojdzie w przyszłym miesišcu na posiedzeniu Stałego Komitetu Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych. Na poczštku roku chińscy dyplomaci mówili nam o planowanej „gruntownej reformie” systemu arbitralnych uwięzień, który nazywa się „reedukacjš przez pracę”. Niestety, planom reformatorów, którzy chcieli się go pozbyć jak zniesionej przed rokiem – po zakatowaniu imigranta w areszcie w Guangzhou – „izolacji i repatriacji”, zadało cios skazanie przez policję z Guangdongu, bez procesu, demokratycznego kandydata w wyborach parlamentarnych w Hongkongu na szeœć miesięcy „izolacji i edukacji”.

Stały Komitet OZPL miał również dyskutować o ograniczeniu stosowania kary œmierci, przywracajšc Najwyższemu Sšdowi Ludowemu w Pekinie prerogatywę aprobowania egzekucji. Przekonamy się, czy tak będzie. Na szali leżš tysišce istnień. Konsekwencja, z jakš kraje europejskie nadajš priorytetowy charakter kwestii kary œmierci w rozmowach z Pekinem, może zaowocować znacznym spadkiem liczby egzekucji. Trudno wyobrazić sobie bardziej pozytywny skutek jakichkolwiek kontaktów dwustronnych w kwestiach globalnych. Stanom Zjednoczonym trudno z kimkolwiek dyskutować o karze œmierci, gdyż jako jedno z kilku państw na œwiecie wykonujš wyroki za przestępstwa, które popełniono przed osišgnięciem pełnoletnoœci.

Uważam, że Stany Zjednoczone zawsze powinny występować w obronie ludzi przeœladowanych za przekonania religijne i wiarę w demokrację oraz w œwiat rzšdów prawa, w którym naprawdę szanuje się prawa człowieka. Musimy wspierać rzeczników takich przemian w Chinach i wymawiać, wymawiać, wymawiać ich nazwiska, ponieważ wiemy, że w ten sposób ratujemy im życie i przybliżamy dzień, gdy sprawiedliwoœć i praworzšdnoœć będzie w tym kraju tak pewna i niewzruszona jak nurt Jangcy.

Rozmawianie z Chinami o prawach człowieka w każdy możliwy sposób – w tym także szczegółowo, z myœlš o natychmiastowych rezultatach, jak staram się to robić ja i fundacja Dui Hua – może przyczynić się do większej transparencji i œwiadomoœci owych praw tak wœród urzędników, jak zwykłych ludzi. I pomaga ratować życie wielu ludziom.

Rozmawianie z Chinami o prawach człowieka – mimo wszelkich porażek i rozczarowań – jest katalizatorem przemian. I dobra. Musimy wrócić do dialogu i wytrwale, bezustannie szukać metod poprawienia naszej pracy. W ten sposób możemy pomóc wypełnić proroctwo Izajasza, otwierajšc oczy niewidomym, uwalniajšc z więzień i wyprowadzajšc z cienia ich murów. Dziękuję.