Zarzšd Banku Œwiatowego zarekomendował Radzie Dyrektorów realizację kontrowersyjnego planu przesiedleń w Qinghai „zgodnie z obecnym projektem”, choć grupa kontrolna poddała krytyce wszystkie procedury Banku, zwišzane z tym przedsięwzięciem. Jutro dyrektorzy spotkajš się z prezesem Banku Jamesem Wolfensohnem, by omówić proponowanš przez Zarzšd strategię w obliczu narastajšcej krytyki projektu. Przedmiotem owej krytyki jest przede wszystkim nieudzielanie informacji, niestosowanie się do własnych wytycznych dotyczšcych rdzennych mieszkańców oraz brak rzeczowej analizy wpływu projektu na œrodowisko naturalne i struktury społeczne. Rada, na której czele stoi prezes, proponuje, by nie przekazywać œrodków na realizację projektu, dopóki nie zostanš przeprowadzone „zadowalajšce” badania. Zdaniem Rady, należy też zapewnić lepszy dostęp do informacji i uzupełnić dokumentację. Procedura ta będzie trwać od 12 do 15 miesięcy i kosztować ponad dwa miliony dolarów.
 Rzšd Wielkiej Brytanii, który odgrywa ważnš rolę w procesie podejmowania decyzji, nie ujawnił swojego stanowiska, niemniej z wypowiedzi Clare Short, ministra ds. rozwoju międzynarodowego, wynika, że projekt popiera. Rzšd Stanów Zjednoczonych daje do zrozumienia, że jest mu przeciwny. W rozmowach prywatnych przedstawiciele wielu państw, zasiadajšcy w 25-osobowej Radzie, dawali wyraz zaniepokojeniu kontrowersyjnym punktem „C” Projektu Walki z Ubóstwem w Chinach Zachodnich, który obejmuje przesiedlenie niemal 58 tysięcy chińskich chłopów do tradycyjnie tybetańsko-mongolskiego regionu prowincji Qinghai.
 Zarzšd nie odniósł się do kluczowych punktów raportu trzyosobowej grupy kontrolnej, powołanej przez Radę Dyrektorów. James Wolfensohn, który dołšczył list przewodni do opinii Zarzšdu, wydaje się nie przywišzywać większej wagi do kwestii dla wielu kluczowej: precedensu, polegajšcego na sfinansowaniu przez międzynarodowš organizację przesiedlenia chińskich chłopów do autonomicznego regionu tybetańsko-mongolskiego. Przesiedlenia takie sš częœciš polityki rozwoju i zmieniania struktur demograficznych, uprawianej przez chiński rzšd. „Qinghai to w końcu tylko 40 ze 160 milionów tej pożyczki – niewielka częœć samego projektu i jeszcze mniejszy element całego planu walki z ubóstwem [w Chinach]”, napisał Wolfensohn 21 czerwca.
 Rzecznik Banku mówi, że dzięki nowym zaleceniom „projekt zostanie dostosowany do najwyższych standardów Baku Œwiatowego” i że Zarzšd „zrobił wszystko, by rozwiać wštpliwoœci grupy [kontrolnej]”. Zarzšd zdaje sobie sprawę „z koniecznoœci bardziej rygorystycznego stosowania procedur” podczas realizacji i oceny projektu, niemniej mówi także o jego „szczególnych okolicznoœciach”. Owe „szczególne okolicznoœci”, jak wyjaœnił rzecznik, odnoszš się do politycznej drażliwoœci i międzynarodowego zainteresowania projektem, jak gdyby Bank chciał dać do zrozumienia, że przy innych, mniej nagłoœnionych projektach nie jest aż tak oddany swoim „najwyższym standardom” i idei „przejrzystoœci”. Wolfensohn wydaje się bagatelizować kwestie, które przed rokiem doprowadziły do powołania grupy kontrolnej. W adresowanym do Rady liœcie pisze o „debacie na temat Tybetu”, która „wywołuje emocje i powoduje zaniepokojenie ciał politycznych i społeczeństwa obywatelskiego na œwiecie. (...) Do tej pory koncentrowano się niemal wyłšcznie na Tybetańczykach z regionu przesiedleń, choć [projekt] wpłynie przede wszystkim na pasterzy mongolskich. (...) Zarzšd Banku nie może uczestniczyć w tej debacie. Zrobiliœmy wszystko w sprawie zgodnoœci [proceduralnej]. Jeœli Rada ma dla nas inne wskazówki, to powinna zaczšć działać”.
 Kontrowersje, jakie wywołał na całym œwiecie „projekt Qinghai”, muszš wydawać się Bankowi nieproporcjonalne do jego stosunkowo niewielkich kosztów (40 milionów USD). Tylko w czerwcu 2000 roku Bank pożyczył Chinom 909 milionów dolarów na realizację czterech projektów, które obejmujš miliony osób.

 Bank Œwiatowy i Chiny: interpretacja polityki

 Raport grupy kontrolnej zwraca uwagę na dwie kwestie, które mogš mieć długofalowe konsekwencje dla Banku; wyraża też zaniepokojenie relacjami między Bankiem a Chinami, cytujšc jednego z urzędników Banku, który stwierdza, że „w Chinach robi się wszystko inaczej”. Raport pokazuje, że kontrowersje wokół projektu ujawniły podziały w samym Banku oraz odmienne wizje jego polityki i działania.
 Bank stara się uzasadniać mniej rygorystyczne przestrzeganie procedur „dwudziestoma latami doœwiadczeń we współpracy z Chinami”. „Sposób, w jaki przygotowywano i realizowano poprzednie chińskie projekty, również dotyczšce œrodowiska naturalnego i przesiedleń, często upoważnia do mniejszego, niż w przypadku innych kredytobiorców, nakładu pracy w celu zapewnienia odpowiedniej efektywnoœci”, stwierdza Zarzšd. „Bioršc pod uwagę drażliwoœć i stopień zainteresowania projektem, zdajemy sobie sprawę, że Bank powinien zrobić więcej, by go udokumentować”, dodaje. Wydaje się to wskazywać, że w „normalnych” okolicznoœciach szczegółowa dokumentacja nie byłaby konieczna. Zarzšd nie komentuje trudnoœci w kontaktach z pekińskim rzšdem, który z reguły uznaje wszelkš krytykę za „mieszanie się w wewnętrzne sprawy Chin”. W zeszłym roku Chiny ostrzegały rzšd Stanów Zjednoczonych, że jego sprzeciw wobec projektu Qinghai zostanie uznany „za mieszanie się w wewnętrzne sprawy Chin i zamach na ich narodowš jednoœć” (Zhang Qiyue, rzeczniczka chińskiego MSZ, Xinhua, 24 czerwca 1999). Jeszcze przed opublikowaniem stanowiska Zarzšdu wyszło na jaw, że rozmowy Banku z chińskim ministerstwem spraw zagranicznych były napięte i trudne; Pekin miał być nastawiony wojowniczo i nie przyjmować żadnej krytyki.
 Grupa zajęła się również kwestiš interpretowania przez Bank jego własnej strategii i procedur. „Badajšc ponad dwadzieœcia projektów, realizowanych w cišgu ostatnich pięciu lat, grupa zetknęła się z różnymi opiniami urzędników na temat stosowania wytycznych i procedur Banku. Niemniej w tym przypadku [Qinghai], przedstawiane grupie poglšdy – na wszystkich szczeblach: od kierownictwa po bezpoœrednich realizatorów – były nie tylko rozbieżne, ale często wręcz sprzeczne. (...) Wywołało to poważne zaniepokojenie grupy (...) i powinno niepokoić sam Bank: jak bowiem konsekwentnie realizować jego politykę przy takiej rozbieżnoœci poglšdów na temat strategii i procedur?”.
 W tej sprawie stanowisko Jamesa Wolfensohna jest jasne: „Powinienem tu dodać, że próby te [zastosowania się do krytycznych uwag grupy kontrolnej], będšce w dużej mierze reakcjš na wspomniane kontrowersje, popychajš nas do dosłownego i mechanicznego stosowania wytycznych i procedur operacyjnych, co nigdy nie było zamiarem ich autorów. Chiny i Bank płacš za to wysokš cenę”.
 Grupa stwierdza, że niektórzy widzš w dyrektywach Banku „idealistyczne deklaracje”, które należy traktować jako szczytne wizje, podczas gdy inni urzędnicy tej samej lub wyższej rangi kategorycznie odrzucajš tę interpretację, gdyż odbiera ona sens wszelkim wytycznym i „uniemożliwia spójnš ocenę zgodnoœci [projektów z założeniami]”. Rzecznik bronił dziœ stanowiska Banku: „Nigdy wczeœniej nie było mowy o takiej otwartoœci. Do tej pory nie było publicznej dyskusji o takich kwestiach. Nie jesteœmy instytucjš, w której wszyscy sš tego samego zdania”. Zarzšd przyznał, że w wielu sprawach „nie podziela poglšdów grupy”.
 Grupa i Zarzšd stwierdzajš zgodnie, że sytuacja ta będzie miała szersze konsekwencje dla sposobu działania Banku i grup kontrolnych. Zarzšd wydaje się bagatelizować znaczenie grupy, stwierdzajšc, że to pierwszy pełny raport kontrolny, choć Bank współpracuje z Chinami od lat. Pracownicy Banku czujš się zagrożeni raportem i obawiajš „polowania na czarownice” na skutek tak krytycznych konkluzji.
Grupa stwierdziła, że Zarzšd Banku złamał siedem dyrektyw, dotyczšcych œrodowiska naturalnego (OD 4.01; 4.04 oraz 4.09), rdzennych mieszkańców (OD 4.20), przymusowych przesiedleń (OD 4.30), prezentacji projektu Radzie (OP 10.00) oraz dostępu do informacji (BP 17.50).

Zarzšd proponuje nowe badania

Zarzšd uważa, że procedury, które uzgodniono z Chinami w 1999 roku (kosztujšce półtora miliona dolarów), „rozwišzujš wiele kwestii wskazanych przez grupę”, niemniej przed planowanym na jutro zebraniem Rady zawarł nowš umowę z Chinami, na mocy której wypłata zostanie wstrzymana na 12-15 miesięcy, potrzebnych na przeprowadzenie dodatkowych badań, dotyczšcych œrodowiska naturalnego i sytuacji społecznej. Te ostatnie obejmš między innymi „osoby przesiedlane przymusowo” i pozwolš na „zebranie informacji na temat (...) odszkodowań itd., zawartych w różnych dokumentach Projektu” – faktycznie nie będš to więc badania nowe.
Powołany zostanie zespół międzynarodowych ekspertów ds. społecznych i œrodowiskowych (ESTE), „których wybierze i zatrudni kredytobiorca [Chiny] i zaakceptuje Bank”. Będš oni nadzorować badania oraz „pełnić funkcje doradcze” podczas realizacji i monitorowania projektu. Szacuje się, że powołanie ESTE będzie kosztować 2,125 miliona dolarów.
Bank proponuje, by w czasie prowadzenia badań przygotowano „program pilotażowy”, za który zapłacš Chiny, choć w innym miejscu zobowišzuje do tego ESTE. Przeciwnicy projektu krytykujš decyzję o podjęciu prac nad programem pilotażowym przed zakończeniem badań. Zdaniem niezależnego Center for International Environmental Law (CIEL) „propozycja ta podważa wiarygodnoœć planu Zarzšdu”. Niezależni eksperci informujš, że władze Qinghai zaczęły już prace melioracyjne w regionie przesiedleń i budujš szosę w Dulan.

„Atmosfera strachu” w Qinghai

Grupa kontrolna stwierdza, że podczas wizyty w Qinghai widziała „niezwykle niepokojšce, dramatyczne przykłady, œwiadczšce o panujšcej tam atmosferze strachu. Mimo to znaleŸli się ludzie, którzy postanowili podjšć ryzyko, by wyrazić swój sprzeciw wobec projektu”. Grupa poruszyła ten temat w zwišzku ze stosowanymi tu wczeœniej metodami „badania opinii mieszkańców”. W regionie przesiedleń wielu ludzi „w oczywisty sposób bało się rozmawiać o projekcie, ci zaœ, którzy byli mu przeciwni, czuli się zagrożeni i prosili, by nie ujawniać ich danych”. Zarzšd nie ustosunkował się do tych zarzutów grupy, a rzecznik Banku skrytykował autorów raportu za „nacechowane emocjami sformułowania”.
Rzecznik poinformował TIN, że Zarzšd stara się wypracować mechanizm, który pozwoli na dokładne sprawdzenie metod konsultacji. Choć Zarzšd stwierdza, że wywiady będš miały charakter poufny, przyznaje wprost, iż nie potrafi tego zapewnić. „Podkreœlamy raz jeszcze, że można zrobić wiele, by zachować poufny charakter [wywiadów], istniejš jednak poważne trudnoœci operacyjne, wynikajšce przede wszystkim z faktu, iż zajmuje się tym kredytobiorca [Chiny], a nie Bank”.
Rzšd Chin nie pozwala mniejszoœciom narodowym na wyrażanie opinii, które różniłyby się od poglšdów państwa, zwłaszcza w sprawach wzbudzajšcych zainteresowanie społecznoœci międzynarodowej, gdyż „przynosiłoby to ujmę Macierzy”. Władze oœwiadczyły jasno, że sprzeciw wobec projektu równa się „godzeniu w suwerennoœć państwa”. TIN udokumentował przypadki uwięzienia i torturowania Tybetańczyków, którzy wypowiadali się na temat zniszczeń œrodowiska naturalnego, rabunkowej gospodarki czy przesiedleń. „Przekonałem się na własnej skórze, co grozi Tybetańczykom, którzy oœmielajš się sprzeciwiać władzy w kwestiach politycznych. Tybetańczycy, którzy dajš wyraz swemu zaniepokojeniu projektem Banku, sš naprawdę dzielni. Mam tylko nadzieję, że będš chronieni, że organizacje międzynarodowe zrobiš wszystko, co w ich mocy, żeby im pomóc”, powiedział TIN były więzień polityczny z Qinghai. Zarzšd nie wspomina o żadnej procedurze, która pozwoliłaby na sprawdzenie, czy osoby nastawione krytycznie wobec projektu nie poniosły za to żadnych konsekwencji. Nie planuje się również niezależnego monitorowania regionu i objętych projektem ludzi, choć rzecznik Banku twierdzi, że zajmie się tym „międzynarodowa i niezależna” grupa ekspertów, czyli ESTE.

Wysiedlenie koczowników

Zarzšd nie ma też wiele do powiedzenia na temat koczowników (według danych Banku: 289 rodzin) którzy rokrocznie przechodzš przez ten region ze swymi stadami. Zarzšd stwierdza tylko, że pozostawi się im „przejœcia”.
Grupa krytykowała również program odszkodowań dla osób przesiedlanych wbrew ich woli. Zarzšd powtarza, że wszyscy otrzymajš za darmo „kawałek ziemi i niewielkš sumę na osiedlenie”, dodajšc, że uzyskajš również „dostęp do nowych lub lepszych usług (takich jak oœwiata czy opieka zdrowotna) oraz możliwoœć uczestniczenia bšdŸ korzystania z innych aspektów programu”. W innym miejscu Zarzšd wyjaœnia, że „przed lokalnymi Mongołami i Tybetańczykami, którzy postanowiš [podkreœlenie Banku] skorzystać z dobrodziejstw projektu, otworzš się nowe możliwoœci gospodarcze”. Wydaje się, że przy odszkodowaniach nie wzięto tu pod uwagę koczowników, którzy chcš zachować swój styl życia. Odpowiada to jednak Chinom, które starajš się ich osiedlać. W 1998 roku wiceminister rolnictwa Qi Jingfa zapowiedział, że wszyscy koczownicy powinni zostać osiedleni jeszcze w tym stuleciu. Dodał, że osiedlono już 67 procent nomadów w Qinghai [Xinhua, marzec 1998].

Zebranie Rady

Jeżeli Rada zaakceptuje rekomendacje Zarzšdu, nie stawiajšc żadnych warunków, nie będzie się więcej zajmować projektem. Może jednak zastrzec, że ostatecznš decyzję podejmie dopiero po zapoznaniu się z wynikami nowych badań. Wydaje się, że członkowie Rady będš starali się podjšć decyzję jednomyœlnie i nie poddawać jej pod głosowanie. (...)