fot. Š TIN. Szeœcioletni Kelsang Gjaco w klasztorze Labrang.

Kelsang Gjaco, dwudziestoletni mnich z klasztoru Labrang w północno-wschodnim Tybecie, zmarł wkrótce po opuszczeniu aresztu. Zatrzymano go w dużej grupie Tybetańczyków, którzy próbowali uciec do Nepalu. Następnego dnia miał zawroty głowy, torsje i nie mógł chodzić o własnych siłach. Nie udzielono mu pomocy medycznej. O zwolnieniu z aresztu nie powiadomiono krewnych ani przyjaciół. Kiedy rodzina dowiedziała się o zgonie, musiała zapłacić za przechowywanie zwłok w kostnicy.  “Był jednym z najlepszych tancerzy czam [rytualne tańce buddyjskie] i najgorliwszych adeptów w Labrangu – powiedział TIN przyjaciel Kelsanga Gjaco, któremu udało się uciec z Tybetu. – Był bardzo silny, lubił grać w koszykówkę. Pięknie pisał. Naprawdę doskonałe artykuły. Robił ogromne wrażenie”.  Kelsang Gjaco został zatrzymany w sierpniu wraz z grupš około 20 Tybetańczyków, którzy próbowali przedostać się przez Nepal do Indii. Policja schwytała ich przy moœcie w Czuszur (chiń. Chushui), pierwszym większym mieœcie na trasie Lhasa-Szigace. “Do Szigace jechaliœmy normalnym autobusem – powiedział TIN mężczyzna, który uciekł póŸniej z Tybetu. – Przed mostem w Czuszur nadjechały z przeciwka trzy policyjne samochody z kogutami i zatrzymały autobus. Pytali wszystkich pasażerów o miejsce pochodzenia. Ci, którzy odpowiedzieli, że sš z Amdo [tybetański region przyłšczony do chińskich prowincji Qinghai i Gansu], musieli opuœcić autobus. Zrewidowano nas i zabrano wszystkie pienišdze. Potem zwišzali nam ręce na plecach i wsadzili do swoich samochodów”.

Inny mężczyzna z tej grupy twierdzi, że policjanci bili na poboczu wiele osób, tłukšc ich głowami w karoserię samochodów. “Nie widziałem, jak bili Kelsanga, ale stał wœród tych, których pobito. Złamali mi nos i rozcięli głowę, walšc mnš w ten wóz”. Zatrzymanych przewieziono do komisariatu Dzebumgang na lhaskim Barkhorze. Przesłuchiwano ich przez pięć dni. Policjanci chcieli wiedzieć, dlaczego próbowali uciekać i kto był przewodnikiem. “Na komisariacie Kelsang nie mógł jeœć. Mówił, że Ÿle się czuje. Powtarzał, że boli go głowa, ale mówił bardzo mało. Przez te cztery, pięć dni wszystkich nas wielokrotnie bito”. Inny zatrzymany słyszał rozmowę Kelsanga z wyższym oficerem policji: “Kelsang powiedział mu, że przed zatrzymaniem nic mu nie dolegało. I że głowa zaczęła go boleć w dniu aresztowania. Mówił normalnie, ale oczy uciekały mu do góry i był bardzo słaby. Z tego, co wiem, na komisariacie nie udzielono mu żadnej pomocy”.

Po pięciu dniach całš grupę przeniesiono do głównego aresztu œledczego Lhasy, Guca. Większoœć zwolniono po 15, 17 dniach. “W areszcie miał już wysokš goršczkę, nie jadł, powtarzał, że jest chory – powiedział TIN trzeci Tybetańczyk, który dzielił z Kelsangiem celę w Guca. – Mówiliœmy strażnikom, że jest z nim Ÿle i że powinni się nim zajšć. Dali mu jakieœ lekarstwo na zapalenie wštroby, ale nie skierowali do lekarza. Powiedzieli, że ten lek mu pomoże, ale było coraz gorzej. I tak to się cišgnęło, przez osiem dni. Przez ostatnie trzy nie mógł już mówić”. W tym samym czasie wszyscy uciekinierzy byli nadal przesłuchiwani. “Podczas jednego z przesłuchań Kelsang – ledwie stał, opierajšc się o œcianę; z ust kapała mu œlina, miał strasznie spuchniętš twarz – stracił nagle równowagę i upadł na ten ich stół z papierami. Podniosłem go, słaniał się na nogach. Odprowadzili nas do cel i powiedzieli, że zawiozš go do szpitala”.

Zwalniani z Guca niedoszli uciekinierzy zaczęli szukać Kelsanga i dowiedzieli się, że nie przewieziono go do szpitala – zwrócono mu częœć pieniędzy i po prostu zostawiono na polu tuż za murem aresztu. Do szpitala, w którym umarł po kilku dniach, zawiózł go ktoœ z okolicy. Poinformowano rodzinę, która musiała zapłacić za leczenie i wykupić ciało z kostnicy. Œwiadkowie, którzy brali udział w przygotowaniach do pogrzebu “przez powietrze” [poćwiartowane zwłoki zjadajš drapieżne ptaki – dla buddystów jest to ostatni akt szczodroœci] twierdzš, że Kelsang miał “krew w mózgu” (tyb. klad khrag ‘brel), co zdaniem lekarzy praktykujšcych medycynę tybetańskš oznacza wylew krwi do mózgu. Mogły go spowodować silne uderzenia w głowę. Zachodni lekarz, który specjalizuje się w leczeniu obrażeń głowy, powiedział TIN, że w œwietle relacji œwiadków można założyć, iż przyczynš zgonu Kelsanga było bicie w areszcie. Gdyby postawiono właœciwš diagnozę i zrobiono operację, prawdopodobnie udałoby się go uratować.

Kelsang Gjaco, najstarszy z trojga dzieci koczowników z Sangczu (chiń. Xiahe) w prowincji Gansu wstšpił do klasztoru Labrang Taszikjil (TPA Kanlho, chiń. Gannan) w wieku szeœciu lat. “Często odrabialiœmy razem lekcje – powiedział TIN jego przyjaciel, który niedawno uciekł z Tybetu. – On uczył się tylko tybetańskiego, a ja chińskiego i innych przedmiotów. Lubił się uczyć. Wstawał o œwicie i siadał do ksišżek. Lubił też ćwiczyć. Często biegał z wiadrami. Kiedy powiedziałem mu, że uciekam do Indii, obiecał się za mnie modlić. Potem szepnšł, że jeœli mu się uda, szybko pójdzie w moje œlady”. “Nie wiem, co nim powodowało – mówi inny przyjaciel Kelsanga – ale często powtarzał, że podróżowanie jest najlepszym sposobem na zdobycie wiedzy i doœwiadczenia. Bardzo chciał zrobić coœ dla ludzi”.