W latach 1997-2001 szybko spadała liczba znanych tybetańskich więŸniów politycznych. Wynikało to z zakończenia wykonywania kar wielu osadzonych i mniejszej liczby aresztowań. Teraz trend ten wydaje się zmieniać. Liczba więŸniów wprawdzie wcišż się zmniejsza, ale znacznie wolniej. Jest po temu kilka powodów. Wielu skazanych odbywa długie wyroki, które często sš dodatkowo podwyższane. Co więcej, w ostatnim okresie dokonano wielu aresztowań we wschodnim Tybecie, nazywanym tradycyjnie Khamem.

Z bazy danych TIN wynika, że w lutym 2003 roku w chińskich więzieniach i aresztach œledczych przebywało około 150 tybetańskich więŸniów politycznych. Lista ta z pewnoœciš nie jest pełna, gdyż obejmuje tylko potwierdzone, udokumentowane przypadki. TIN próbuje potwierdzić informacje dotyczšce kilkunastu innych aresztowań. Za bardzo prawdopodobnš można więc uznać liczbę 170. Wœród skazanych jest dziœ tylko 12 kobiet. Połowa z nich odbywa kary w Więzieniu nr 1 Tybetańskiego Regionu Autonomicznego (TRA), nazywanym potocznie Drapczi – w tym cztery z buddyjskich mniszek, którym poœwięcone było opracowanie Rukhag 3.

W latach 1997-2001 zakończyło się niemal 500 wyroków skazujšcych (wydanych przez sšdy karne lub w trybie administracyjnym), w roku 2002 – już tylko 45, a w roku 2003 zakończyć się ma zaledwie 30 kar. Trend ten wišże się z bardzo wysokimi wyrokami wielu więŸniów politycznych. Większoœć z nich – około 60, czyli mniej więcej 40 procent – osadzona jest w lhaskim Drapczi, gdzie odbywa dziesięcioletnie lub wyższe kary. Prawdziwa liczba jest niemal na pewno wyższa, gdyż TIN nie był w stanie potwierdzić informacji o kilku wysokich wyrokach. Z danych TIN wynika, że w innych zakładach karnych przebywa około dziesięciu tybetańskich więŸniów politycznych skazanych na kary dziesięciu lat lub wyższe.

W zeszłym roku TIN nie udokumentował przypadku żadnego zgonu więŸnia na skutek okrutnego traktowania. W listopadzie 2002 w obozie pracy w pobliżu Xiningu, stolicy prowincji Qinghai, zmarł Lobsang Dargjal, mnich klasztoru Ragja. TIN nie udało się jednak ustalić przyczyny jego œmierci. Wczeœniej TIN błędnie informował o zgonie Karma Dały, jednego z inicjatorów protestów, do których doszło w Drapczi w maju 1998 roku. Dziœ wiadomo, że ukarano go nie œmierciš, a podniesieniem wyroku. PóŸniej udało mu się uciec z więziennego szpitala i przedostać do Indii. Od 1987 roku TIN udokumentował 52 zgony więŸniów – w tym 40 na skutek tortur lub okrutnego traktowania. Ponadto oœmiu skazanych zmarło wkrótce po zwolnieniu z więzienia. Wydaje się, że przyczyny ich œmierci mogły być naturalne (wiek, przewlekłe choroby). TIN udało się potwierdzić raporty o trzech innych zgonach w instytucjach izolacyjnych, wcišż jednak brakuje danych, które pozwoliłyby na ustalenie ich przyczyn. Informacje Ÿródła TIN o czwartej ofierze nie zostały jeszcze potwierdzone.

Z danych TIN wynika, że 71 proc. znanych więŸniów politycznych pochodzi obecnie z TRA, a 27 proc. z tybetańskich regionów innych prowincji ChRL. Udział więŸniów z TRA jest wyższy niż w latach 1996-2001 [por. Wrogie elementy], kiedy proporcja ta wynosiła 64 do 36. Przedstawione niżej liczby sš niemal na pewno niepełne, a z napływajšcych raportów wynika, iż należy się liczyć z potwierdzeniem wstępnych doniesień o dodatkowych aresztowaniach poza TRA. Jeœli się tak stanie, proporcje będš przypominać te, które opublikowano w 2002 roku.

Miejsce zamieszkania tybetańskich więŸniów politycznych

Tybetański Region Autonomiczny [prefektura – nazwa tybetańska i chińska]

Lhasa (Lasa) 65

Czamdo (Qamdo) 21

Lhoka (Shannan) 4

Nagczu (Naqu) 12

Szigace (Rigaze) 4

Kongpo (Linzhi) 0

Ngari (Ali) 0

W sumie: 106 (71%)

Poza TRA [prefektura – nazwa (lub nazwy) tybetańska, chińska, prowincja]

Kardze (Ganzi, Sichuan) 25

Ngaba (Aba, Sichuan) 9

Liangszan, Mili (Muli, Sichuan) 0

Kanlho (Gannan, Gansu) 1

Pari (Tianzhu, Gansu) 1

Coszar (Haidong, Qinghai) 2

Codziang (Haibei, Qinghai) 0

Conub (Haixi, Qinghai) 0

Colho (Hainan, Qinghai) 1

Malho (Huangnan, Qinghai) 1

Golog (Guoluo, Qinghai) 1

Juszu (Yushu, Qinghai) 0

Siling (Xining, Qinghai) 0

Deczen (Diqing, Yunnan) 0

W sumie: 40 (27%)

b.d.: 3
 
 

Razem: 149
 
 
 
 
 
 
 
 

Pochodzenie tybetańskich więŸniów politycznych

Tybetański Region Autonomiczny [prefektura – nazwa tybetańska i chińska]

Lhasa (Lasa) 54

Czamdo (Qamdo) 22

Lhoka (Shannan) 10

Nagczu (Naqu) 12

Szigace (Rigaze) 7

Kongpo (Linzhi) 0

Ngari (Ali) 0

W sumie: 105 (70%)

Poza TRA [prefektura – nazwa (lub nazwy) tybetańska, chińska, prowincja]

Kardze (Ganzi, Sichuan) 25

Ngaba (Aba, Sichuan) 8

Liangszan, Mili (Muli, Sichuan) 0

Kanlho (Gannan, Gansu) 3

Pari (Tianzhu, Gansu) 1

Coszar (Haidong, Qinghai) 0

Codziang (Haibei, Qinghai) 1

Conub (Haixi, Qinghai) 0

Colho (Hainan, Qinghai) 1

Malho (Huangnan, Qinghai) 1

Golog (Guoluo, Qinghai) 1

Juszu (Yushu, Qinghai) 2

Siling (Xining, Qinghai) 0

Deczen (Diqing, Yunnan) 0

W sumie: 43 (29%)

b.d.: 1
 
 

Razem: 149
 
 

Głównym “oœrodkiem” uwięzień politycznych pozostaje “miasto Lhasa” [chiń. Lasa shi] – czyli Lhasa i siedem sšsiednich okręgów. Z danych TIN wynika, że 36 proc. wszystkich tybetańskich więŸniów politycznych pochodzi z tego miasta i jego okolic. 44 proc. było jego mieszkańcami w chwili zatrzymania. Roœnie jednak udział i rola Tybetańskiej Prefektury Autonomicznej (TPA) Kardze (chiń. Ganzi) prowincji Sichuan jako centrum protestów – i uwięzień – politycznych. Najwięcej znanych więŸniów politycznych z tej prefektury pochodzi z okręgów Kardze z Njagczu. Trzecie miejsce na liœcie zajmuje graniczšca z Kardze prefektura Czamdo TRA.

W przeciwieństwie do Khamu (obejmujšcego prefektury Czamdo i Kardze, północne okręgi prowincji Yunnan oraz skrawek południowo-wschodniego Qinghai) – w Amdo (większa częœć Qinghai oraz kilka okręgów prowincji Gansu i Sichuan) nie dochodziło ostatnio do poważniejszych niepokojów politycznych. Z danych TIN wynika, że wœród znanych więŸniów politycznych jest dziœ tylko 15 mieszkańców Amdo – przy, dla porównania, 25 z samej tylko prefektury Kardze. Z raportów, których nie udało się jeszcze potwierdzić, wynika, że faktyczna liczba aresztowań w Kardze może być znacznie wyższa.

Uwięzienia polityczne w latach 2001-2002

Nowe zatrzymania ukazujš zmianę trendu w udziale procentowym.

Miejsce zamieszkania osób zatrzymanych w sprawach o charakterze politycznym w latach 2001-2002:

Uwięzienie potwierdzone

Lhasa 7

Nagczu 1

Kardze 19

Ngaba 8

Golog 2

W sumie: 38

Nie potwierdzone (nie wliczajšc aresztowań za przekroczenie granicy)

Lhasa 2

Szigace 3

Kardze 1

Golog 8

Xining 1

Colho 1

W sumie: 16
 
 

Powyższe razem

Lhasa 9

Nagczu 1

Szigace 3

Kardze 20

Ngaba 8

Golog 8

Xining 1

Colho 1

b.d. 1

Razem: 54

Jak wynika z tej listy, w latach 2001-2002 w TPA Kardze zatrzymano połowę znanych więŸniów politycznych, a w całej prowincji Sichuan – niemal trzy czwarte. Ostatniš falę aresztowań w Kardze rozpoczęło zatrzymanie Tulku Tenzina Delka Rinpocze; w prefekturze tej dokonano również aresztowań za organizowanie modłów o długie życie Dalajlamy. Po zsumowaniu doniesień potwierdzonych i nie potwierdzonych okazuje się, że mieszkańcy TRA stanowiš czwartš, Sichuanu – trzy czwarte, a Qinghai – czwartš częœć wszystkich nowych więŸniów politycznych.

Niezależnie od tego, czy rozpatrujemy przypadki potwierdzone czy też nie – TRA daleko do “pozycji dominujšcej”. “Centrum wydarzeń” stała się TPA Kardze prowincji Sichuan. W Qinghai najwięcej aresztowań o charakterze polityczny odnotowano w graniczšcej z Kardze i Ngaba (Sichuan) TPA Golog. Nie wiadomo o żadnych zatrzymaniach tego rodzaju w prowincji Gansu.