Wydaje się, że po ucieczce XVII Karmapy do Indii, przez Nepal, Chiny wywierajš coraz większš presję na rzšd tego kraju w sprawie tybetańskich uchodŸców.
 Z napływajšcych do TIN raportów wynika, że w cišgu ostatnich dwóch miesięcy zawrócono i przekazano chińskiej policji co najmniej 60 tybetańskich uchodŸców, którym udało się dotrzeć do Nepalu przez Himalaje. Tybetańczykom z Katmandu nie pozwolono na zorganizowanie uroczystoœci z okazji 50. rocznicy intronizacji Dalajlamy. Rzšd Nepalu zmienił traktat graniczny, co odbije się na Tybetańczykach, próbujšcych wracać z Indii do kraju. Po wprowadzeniu owych zmian, które majš „uszczelnić” granicę między Nepalem i Indiami, uwięziono już 19 Tybetańczyków.
 
 Ucieczka XVII Karmapy, który natychmiast po dotarciu [do Dharamsali] spotkał się z Dalajlamš, wywołała wœciekłoœć chińskiego rzšdu. Karmapa dostał się do Indii przez Nepal. Władze chińskie wzmocniły kontrolę granicy; w ramach dochodzenia badano sytuację w regionach przygranicznych.
 Rzšd Nepalu zawarł umowę z Wysokim Komisarzem ONZ ds. UchodŸców (UNHCR), na mocy której zatrzymywani przez policję uchodŸcy z Tybetu sš przewożeni do Katmandu i otrzymujš zgodę na tranzyt do Indii. Do tej pory urzędnicy UNHCR upewniali się, że władze lokalne znajš tę procedurę, składajšc oficjalne wizyty na posterunkach w regionach przygranicznych. Po styczniowej ucieczce Karmapy rzšd Nepalu zawiesił te wizytacje, co utrudnia UNHCR monitorowanie sytuacji na granicy. Rzecznik Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Nepalu powiedział TIN, że władze nie zamierzajš wyrazić zgody na wizyty przedstawicieli UNHCR w regionach przygranicznych. „Między rzšdem Nepalu a UNHCR nigdy nie było formalnej umowy na ten temat”, dodał.
 Tybetańczycy, których zawracano w cišgu ostatnich dwóch miesięcy, wędrowali w dużych grupach. Jedna z nich miała składać się z około 20 osób, głównie dzieci, które zatrzymano w Jiri, pierwszym nepalskim mieœcie na trasie prowadzšcej przez Solo Khumbu. „Nasza polityka nie uległa żadnym zmianom – powiedział TIN cytowany już rzecznik MSZ. – Tybetańczycy, którzy nie posiadajš odpowiednich dokumentów, nie mogš przekraczać granicy naszego kraju. Twierdzenie, iż dzieje się tak na skutek nacisków Chin, jest bezpodstawne”. Inny urzędnik MSW dodał, że Nepal (choć podpisał inne międzynarodowe traktaty, dotyczšce praw człowieka) nie jest stronš Konwencji Genewskiej z 1951 roku, która chroni prawa uchodŸców.
 Zawracani do kraju Tybetańczycy sš z reguły zatrzymywani przez władze chińskie. Bici i maltretowani, spędzajš kilka tygodni lub miesięcy w aresztach i więzieniach. Tybetańczyk, którego na poczštku roku zatrzymano podczas próby ucieczki do Nepalu, powiedział TIN, że spędził niemal miesišc w areszcie w Szigace. „Byłem przesłuchiwany, pytali o Indie – mówi mnich, który dotarł do Katmandu w listopadzie. – Bili stalowym prętem, po całym ciele, w twarz. Mówili, że wiedzš, że to moja druga próba ucieczki do Indii”.
 Liczba tybetańskich uchodŸców roœnie zimš, zwłaszcza w listopadzie, grudniu i styczniu. W zeszłym roku w tym okresie było ich dwa, trzy razy więcej niż latem i wiosnš. Rokrocznie ucieka z Tybetu – przez Nepal – od dwóch do trzech tysięcy Tybetańczyków. W tej chwili w oœrodku dla uchodŸców w Katmandu oczekuje na przewiezienie do Indii ponad 500 osób.

 Restrykcje w Katmandu

 W ostatnich latach Chiny zacieœniały stosunki z Nepalem, wyrażajšc przy tym niezadowolenie z powodu „antychińskiej działalnoœci na ziemi nepalskiej”, obejmujšcej organizowane przez Tybetańczyków imprezy kulturalne i pokojowe demonstracje poparcia dla sprawy niepodległoœci Tybetu i Dalajlamy. Do zaostrzenia polityki rzšdu wobec tybetańskiej społecznoœci w Nepalu przyczyniajš się również rosnšce wpływy nepalskich partii maoistowskich.
 Władze naciskajš na Tybetańczyków, by ograniczyli działalnoœć, która wišże się z Tybetem – np. niedawne obchody 50. rocznicy objęcia władzy przez Dalajlamę. Z napływajšcych do TIN raportów wynika, że Tybetańczycy mogš jeszcze organizować imprezy o charakterze kulturalnym, niemniej władze nalegajš, by w żaden sposób nie wišzały się one z osobš Dalajlamy. W ostatnim czasie w trakcie wielu uroczystoœci nie wystawiano zdjęć Dalajlamy.
 Przedstawicielka Stowarzyszenia Kobiet Tybetańskich w Nepalu powiedziała TIN, że 14 grudnia nie odbyło się tybetańskie przedstawienie w auli Akademii Królewskiej w Katmandu. Te charytatywne występy, w których uczestniczyło ponad 50 artystów, w tym zespoły szkolne, organizowano od pięciu lat. „Kiedy przyjechałam do Akademii – powiedziała TIN Tybetanka, która chce zachować anonimowoœć – zobaczyłam trzy policyjne wozy i około 18 funkcjonariuszy. Nie pozwolili nam nawet wejœć do œrodka. Policjant powiedział, że mamy wsiadać do taksówek i wracać do domów. Zapytałam dlaczego, a on odparł: rozkaz naczelnego biura okręgowego. Inny powiedział nam, że majš rozkazy z samej góry i że w tym mieœcie nie będzie już tybetańskich przedstawień. Potem zamknęli drzwi do auli”.
 4 grudnia nepalska policja użyła pałek, by rozproszyć tłum tysięcy Tybetańczyków, w tym mnichów, mniszek i dzieci, którzy zebrali się, by uczcić 50. rocznicę rzšdów Dalajlamy. 10 grudnia zezwolono Tybetańczykom na uczczenie Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka i rocznicy przyznania Dalajlamie Pokojowej Nagrody Nobla, ale przy stupie Bouddhanath było bardzo wielu policjantów, niektórzy w pełnym rynsztunku bojowym.
 Od kilku lat władze nepalskie nie zezwalajš na prowadzenie „antychińskiej” działalnoœci w Nepalu. W 1997 roku ogłosił to ówczesny premier Surya Bagadur Thapa. W marcu 1998 roku, w rocznicę powstania w Lhasie, uniemożliwiono przemarsz ponad 5000 Tybetańczyków przed ambasadš ChRL. Aresztowano wielu Tybetańczyków, uczestniczšcych w politycznych protestach. Ostatnie incydenty majš jednak inny charakter, gdyż dotyczš uroczystoœci o charakterze kulturalnym.
 „Jesteœmy zaskoczeni nowymi restrykcjami, ponieważ od lat mieliœmy tu prawo do pielęgnowania naszej kultury; zawsze przy tym okazujemy szacunek uczuciom Nepalczyków – powiedział TIN Samdrub Lhace, przedstawiciel Dalajlamy w Katmandu. – Nigdy nie spodziewalibyœmy się takich zakazów ze strony narodu lub rzšdu nepalskiego. Wydaje mi się, że to sprawa czynników zewnętrznych, które chciałyby zaszkodzić naszej społecznoœci w tym kraju. Takie postępowanie budzi nasz sprzeciw. To demokratyczny, suwerenny kraj, którego obywatele korzystajš z pełni praw do gromadzenia się i zrzeszania”.

 Repatriacje do Chin

 W 1989 roku rzšd przestał przyznawać status uchodŸcy przybywajšcym do Nepalu Tybetańczykom. Władze nepalskie, UNHCR i tybetański rzšd emigracyjny ustaliły, że Tybetańczycy, którzy znaleŸli się na terenie Nepalu, będš przewożeni do Indii po krótkim pobycie w oœrodku UNHCR w Katmandu. Po przekroczeniu granicy Indii z reguły jadš do Dharamsali, siedziby Dalajlamy, lub tybetańskich osiedli i klasztorów w południowej częœci kraju.
 W 1995 roku zawrócono z granicy Nepalu setki Tybetańczyków, a między kwietniem a sierpniem tego samego roku odesłano do Tybetu około 200 uchodŸców z Katmandu. Władzę sprawowała wówczas Zjednoczona Liga Marksistowska, a repatriacje zaczęły się wkrótce po wizycie premiera Nepalu w Pekinie. Repatriacje ustały po powołaniu nowego rzšdu Partii Kongresowej. Pod koniec 1995 roku sytuacja uległa poprawie, niemniej w regionach przygranicznych nadal dochodziło do aresztowań i deportacji. Według amerykańskiego Komitetu ds. UchodŸców (USCR), w 1997 roku nepalska straż graniczna odesłała do Chin około 50 Tybetańczyków. W 1999 USCR, powołujšc się na Ÿródła UNHCR, informował o 11 incydentach i 41 zawróconych z granicy osobach w 1998 roku.
 Do ostatnich deportacji dochodzi głównie w okolicach Mostu PrzyjaŸni, w pobliżu Kodari. Nepal i Tybet łšczš cztery główne przełęcze: Humla, Mustang, Dram (nep. Khasa, chiń. Zhangmu) oraz Nangpa-la. Tybetańczycy uważajš za najłatwiejsze dwie ostatnie i najczęœciej z korzystajš z tych tras. Droga z Khasy – trzy godziny jazdy samochodem z Katmandu – prowadzi przez Kodari, Tatopani i Barbisę. Główna trasa z Nangpa-la (trzy tygodnie pieszej wędrówki do Katmandu) wiedzie przez Namche Bazaar i Kattari. Celem zawieszonych wizyt przedstawicieli UNHCR było zapoznanie lokalnych urzędników z procedurami, dotyczšcymi uchodŸców z Tybetu (biuro UNHCR pokrywało np. koszty zwišzane z konwojowaniem Tybetańczyków do Katmandu przez funkcjonariuszy policji).
 Z relacji zawróconych Tybetańczyków, którym udało się póŸniej uciec za granicę, wynika, że funkcjonariusze nepalskiej straży granicznej pozostajš w bardzo dobrych stosunkach z chińskimi żołnierzami i często sš nagradzani za zawracanie Tybetańczyków. Zachodni turyœci, którzy byli œwiadkami przekazania Chińczykom grupy tybetańskich uciekinierów w 1995 roku, powiedzieli TIN, że nepalscy policjanci dostali 1000 yuanów (120 USD) za każdego zawróconego uchodŸcę. „Nagrodš” dodatkowš było zezwolenie na wycieczkę nad jezioro Manasarovar, popularny cel pielgrzymek hinduistów i buddystów. 11 Tybetańczyków z tej grupy przetrzymywano na nepalskim posterunku w Basrze (dystrykt Darchula). Turyœci twierdzili, że chińscy żołnierze pobili Tybetańczyków i kazali przewieŸć ich do Lhasy.
 Tybetańczyk, który próbował uciec z Tybetu w 1994 roku i został zatrzymany w Dram (chiń. Zhangmu), powiedział TIN, że Chińczycy rutynowo maltretujš i przesłuchujš niedoszłych uchodŸców. Po drugiej, udanej próbie ucieczki w sierpniu 1995 mówił: „Policja graniczna z Dram biła nas elektrycznymi pałkami. Potem wysłali nas do Lhasy. Spędziliœmy w więzieniu kilka miesięcy”. Uciekinierów codziennie przesłuchiwano, pytajšc o powody opuszczenia Tybetu, rażono pršdem i bito: „Oskarżali nas o separatyzm i popieranie kliki Dalaja”.
 Mnich ze wschodniego Tybetu, który niedawno dotarł do Katmandu, powiedział TIN, że jego trzynastoosobowa grupa została zatrzymana przy granicy przez nepalskš policję i przewieziona do Dram, gdzie przekazano ich Chińczykom. Mnich, który twierdzi, że udało mu się uciec z aresztu, dodaje, że policja sfotografowała uciekinierów i wypytywało o powody ucieczki z Tybetu. Władze chińskie zatrzymujš i przesłuchujš również tych Tybetańczyków, którzy wracajš z Indii do kraju.

 „Odwieczna przyjaŸń”

 W sierpniu Nepal obchodził 45. rocznicę nawišzania stosunków z Chińskš Republikš Ludowš. Premier Zhu Rongji wystosował depeszę do premiera Giriji Prasada Koirala, w której pisał o „tradycyjnej przyjaŸni” od „starożytnych czasów”. „Kładziemy podwaliny przyjaŸni na XXI wiek, przechodzšcych z pokolenia na pokolenie dobrych stosunków sšsiedzkich”, cytowała Zhu agencja Xinhua 1 sierpnia. Premier Nepalu mówił z kolei o „serdecznej przyjaŸni, współpracy i dobrosšsiedzkich stosunkach”. 31 lipca rocznicę uczcił również rzšd Tybetańskiego Regionu Autonomicznego; w przyjęciu wzišł udział konsul generalny Nepalu Shankar Prasad Pandey. Według Xinhua, miał on „podkreœlić, że jego kraj nie pozwoli żadnym siłom na prowadzenie antychińskiej działalnoœci na terenie Nepalu, jest wierny polityce jednych Chin i uznaje Tybet za integralnš częœć terytorium Chin oraz popiera stanowisko Chin w sprawie Tajwanu i praw człowieka” (31 lipca).
 Shankar Prasad Pandey złożył wizytę w Tybecie na poczštku tego miesišca i prowadził rozmowy na temat handlu w regionach przygranicznych. Xu Mingyang, wiceprzewodniczšcy TRA, powiedział mu, że nepalscy przedsiębiorcy i biznesmeni sš mile widziani w Tybecie. „Rzšd Chin przywišzuje ogromnš wagę do wymiany handlowej z Nepalem – mówił Xu. – Dwustronne stosunki gospodarcze pomagajš w nawišzaniu przyjaŸni i w rozwoju obu stron” (Xinhua, 13 grudnia). W sierpniu Chiny ogłosiły, że rzšd, chcšc rozwijać współpracę z Nepalem, umieœcił ten kraj na liœcie państw [otwartych] dla chińskich turystów. W tym samym miesišcu oba państwa podpisały umowę o uszczelnieniu kontroli celnej w regionach granicznych (Xinhua, 23 sierpnia).
 W ostatnim czasie wprowadzono również nowe œrodki bezpieczeństwa na granicy z Indiami. Po porwaniu samolotu Indian Airlines w Katmandu w zeszłym roku rzšd Nepalu zrewidował traktat graniczny z 1950 roku. Na mocy tego traktatu między Indiami i Nepalem obowišzywał ruch bezwizowy. Po rewizji traktatu uszczelniono kontrolę granic, co odbija się na Tybetańczykach, którzy wracajš z Indii do kraju. W Indiach nie sš oni formalnie uchodŸcami i jako uciekinierzy nie majš z reguły chińskich dokumentów. Ostatnio aresztowano 19 Tybetańczyków, którzy wjechali z Indii do Nepalu. Obecnie sš oni osadzeni w więzieniu w Katmandu. Skazano ich na wysokie grzywny. Jeżeli ich nie zapłacš, spędzš w więzieniu ponad dwa lata.