Gesze Julu Dała Cering, słynny lama i były więzień polityczny – “Ÿródło inspiracji i wsparcia” dla skazanych w więzieniu i za murami – zmarł 17 stycznia w swoim domu w Lhasie. Aresztowany po stłumieniu powstania w 1959 roku, spędził za kratami 20 lat. W grudniu 1987 roku znów znalazł się w więzieniu, w którym siedział ponad siedem lat za wypowiedzi na temat sytuacji w Tybecie, nagrane na taœmę wideo przez włoskiego turystę. Zwolniony na kilka tygodni przed wizytš Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. Nietolerancji Religijnej (1994), do końca życia był œledzony i inwigilowany przez służby bezpieczeństwa. Bliski przyjaciel, który rozmawiał z nim na kilka dni przed œmierciš, twierdzi, że Julu Dała Cering chorował od ponad roku. “Jego œmierć jest wielkš stratš. Każdy mógł liczyć na jego przyjaŸń i wielkodusznoœć. Był człowiekiem zasad”, powiedział TIN były więzień polityczny, który dzielił z nim celę.

Julu Dała Cering był tulku (inkarnowanym lamš); w 1950 roku uzyskał zaszczytny tytuł gesze (odpowiednik doktoratu z filozofii). Œwiat dowiedział się o nim w lipcu 1997 roku, kiedy to aresztowano go wraz z Thuptenem Ceringiem z klasztoru Sera za udzielenie wywiadu – dotyczšcego gwałcenia praw człowieka i nędzy w Tybecie – włoskiemu turyœcie i tybetańskiemu mnichowi z Indii. Julu i Thupten spędzili rok w karcerach Aresztu Œledczego TRA (nazywanego Sitru, “oddziałem nr 4”). W styczniu 1989 roku skazano ich na, odpowiednio, dziesięć i szeœć lat więzienia za “szerzenie kontrrewolucyjnej propagandy we współpracy z zagranicznymi elementami reakcyjnymi”. W marcu 1988 roku Radio Lhasa oskarżyło obu mnichów o “podłe szkalowanie polityki Komunistycznej Partii Chin i rzšdu ludowego”.

W listopadzie 1994 – w ramach przygotowań Chin do przystšpienia od Œwiatowej Organizacji Handlu (WTO) i wizyty A. Amora, Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. Nietolerancji Religijnej – Julu został “warunkowo” zwolniony. Spotkał się jednak z Amorem, informujšc go o zakazie praktykowania religii w więzieniu i zamykaniu bram klasztorów przed mnichami i mniszkami, którzy odbyli kary za przestępstwa polityczne. Obie te praktyki potępiono póŸniej w opublikowanym przez ONZ raporcie.

W listopadzie 1996 delegacja Parlamentu Europejskiego uzyskała zgodę na spotkanie z Julu. “[Chińczycy] powiedzieli nam, że korzysta on ze zwolnienia warunkowego, ale odnieœliœmy wrażenie, że nie ma to nic wspólnego z naszym rozumieniem tego pojęcia. Nie zostawiono mu żadnej swobody”, mówił potem Irlandczyk B. Malone. We wrzeœniu 1998 władze chińskie odrzuciły proœbę M. Robinson, Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka, o rozmowę z Julu. W tym samym roku Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. Wolnoœci Religii wystosował list do władz ChRL, w którym wyrażał zaniepokojenie doniesieniami o nadzorze policyjnym oraz uniemożliwianiem Julu powrotu do klasztoru Ganden i Uniwersytetu Lhaskiego, gdzie wykładał wczeœniej filozofię.

“ródło inspiracji i wsparcia”

Tybetańczycy podziwiali Julu Dałę Ceringa za siłę wewnętrznš. Wszyscy wiedzieli, że pomaga – praktycznie i emocjonalnie – więŸniom i byłym więŸniom politycznym. Wielu byłych więŸniów wspomina, że oni sami i inni potrzebujšcy dostawali od niego pienišdze, za które miał kupować sobie lekarstwa. W więzieniu zostawiał w łazience paczki z jedzeniem dla skazanych, którym nie zezwolono na przyjmowanie od bliskich masła, mięsa i campy. “Był Ÿródłem inspiracji dla wszystkich więŸniów politycznych. Również dla tych, którym po zwolnieniu udało się w końcu uciec za granicę. Zwracaliœmy się do niego z najróżniejszymi pytaniami, a on zawsze miał dla nas czas. W więzieniu czy za murami – każdy, kto wpadł w tarapaty lub zapadł na zdrowiu, szukał jego rady i wsparcia”, powiedział TIN były więzień polityczny.

Inny były więzień, mnich klasztoru Ganden, który uciekł z Tybetu po zwolnieniu w 1993 roku, wspomina, że władze zawsze dawały Julu za przykład skazanego, nie poddajšcego się “reformie”: “Na wiecach reedukacyjnych powtarzali nam: Spójrzcie na niego. Nie zmienił poglšdów od 1959 roku i dlatego cišgle tu siedzi. Zabierze te wolnoœciowe mrzonki do grobu”. “Był niezwykle twardy, fizycznie i psychicznie. Pewnie za sprawš tych wszystkich lat, które przyszło mu spędzić na kratami. Odchodziliœmy od zmysłów, kiedy torturowali któregoœ z naszych. On jeden umiał zachować spokój – wspomina inny więzień. – Po powrocie do cel starsi więŸniowie polityczni z reguły poœwięcali się modlitwie i praktyce duchowej, ale Julu Dała Cering szedł do nas, młodych, porozmawiać, pożartować, poœpiewać. Okazywał nam autentyczne zainteresowanie. Gdy pojawiał się ktoœ nowy, wypytywał skšd pochodzi, za co siedzi, co dzieje się z rodzinš, i tak dalej. Wszystkim też dziękował, mówišc, że zrobili coœ wspaniałego i dobrego dla wolnoœci i przyszłoœci Tybetu”.

“Ostatni dzwonek i otchłań mroku”

Wydaje się, że po wyjœciu z więzienia Julu Dała Cering zaczšł tracić wiarę w przyszłoœć. Szczególnie niepokoił go napływ chińskich robotników, wysokie bezrobocie wœród Tybetańczyków i zdominowanie administracji przez Chińczyków. Jak wielu innych tybetańskich intelektualistów, ubolewał nad marginalizacjš języka tybetańskiego i spadkiem poziomu edukacji. “Przystępujš teraz do tak zwanego programu rozwijania ziem zachodnich – pisał przed dwoma laty w liœcie, który dotarł do TIN. – Celem tego projektu jest przesiedlenie wielkiej liczby Chińczyków na tereny zamieszkiwane przez mniejszoœci, wydobywanie surowców i, przede wszystkim, nieprzejednana walka z opozycjš politycznš. Choć nazywajš to “rzadkš sposobnoœciš” dla mniejszoœci, w istocie jest to dla nas ostatni dzwonek i otchłań mroku”.

W tym samym liœcie pisał też o sytuacji w więzieniu Drapczi po protestach z maja 1998 roku, które kosztowały życie co najmniej dziewięciorga skazanych. “W Drapczi więŸniowie polityczni żyjš w strasznych warunkach. Od 4 maja 1998 wszyscy sš bezustannie œledzeni i monitorowani. Zabrano im ksišżki i gazety; nie mogš oglšdać telewizji ani słuchać radia. Już za przyłapanie na bezgłoœnej modlitwie grozi okrutne bicie. Te represje odebrały życie wielu ludziom, którzy umarli w więzieniu albo za murami. Inni stracili zdrowie. Zwalniani, którzy teoretycznie powinni być wolni, sš bezustannie inwigilowani przez lokalne urzędy bezpieczeństwa publicznego. Nie mogš podróżować ani podejmować pracy bez zezwolenia władz”.

“Wydaje mi się, ze Kuszo Julu był pełen optymizmu w więzieniu, gdy pod koniec lat osiemdziesištych dochodziło do wielkich demonstracji politycznych. Powtarzał, że Chińczycy zmieniš wkrótce politykę wobec Tybetu i że wolnoœć jest już blisko. Kiedy po zwolnieniu zobaczył sytuację na własne oczy, mawiał, że wolnoœć jest możliwa, ale trudno będzie jš zdobyć”, powiedział TIN były więzień polityczny. “Stracił złudzenia, gdy przekonał się, że nikt nie dba o byłych więŸniów – tak, jak pod koniec lat osiemdziesištych i na poczštku dziewięćdziesištych. Zawsze czuł się odpowiedzialny za byłych więŸniów z Lhasy, a zwłaszcza za mnichów z Gandenu, którzy w marcu 1988 zorganizowali demonstrację, domagajšc się jego zwolnienia”, uważa inny więzień.

Stan zdrowia Julu Dała Ceringa pogarszał się od kilku lat. W zeszłym roku TIN otrzymał raport, z którego wynikało, że Julu ma kłopoty z chodzeniem i nie jest w stanie praktykować khora (praktyka religijna, polegajšca na okršżaniu œwiętych miejsc) na Barkhorze. Jego przyjaciel twierdzi, że w ostatnich latach Julu cierpiał na depresję. “Po zwolnieniu cišgle wzywali go na przesłuchania i zatrzymywali. Do œmierci nie miał chwili spokoju”.