28 marca zmarł w Lhasie dziewięćdziesięciojednoletni Amdo Dziampa (właœciwie: Dziampa Ceten), wielki malarz, który zdobył sławę foto-realistycznym stylem i głoœnymi portretami Dalajlamy i Panczenlamy. Pochodził z okręgu Czenca (chiń. Jianza) prowincji Amdo, której zawdzięczał przydomek; był pierwszym Tybetańczykiem, studiujšcym w chińskiej akademii sztuk pięknych, oraz uczniem słynnego artysty i uczonego Genduna Czephela.
 

Prace Amdo Dziampy cieszyły się uznaniem Dalajlamy i, póŸniej, chińskich władz, budziły jednak kontrowersje wœród tybetańskiej społecznoœci emigracyjnej. Gonkar Gjaco, mieszkajšcy obecnie w Londynie malarz z Lhasy, uważa, że Amdo Dziampa był najważniejszym współczesnym tybetańskim artystš po Gendunie Czephelu. “Studiował w latach pięćdziesištych z wieloma bardzo zdolnymi malarzami thanek i to właœnie on spróbował zrobić coœ nowego. Miał wiele odwagi – i szczęœcia, gdyż znalazł patrona w Dalajlamie”, powiedział TIN.  Amdo Dziampa zaczšł się uczyć malowania thanek jako kilkunastoletni chłopiec, w rok po wstšpieniu do klasztoru Drepung. W 1954 roku opuœcił klasztor, by towarzyszyć Dalajlamie w podróży do Pekinu. Został w Chinach i podjšł studia u profesora Li Zhongjina, który uczył go tradycyjnego malarstwa chińskiego i nowoczesnych, zachodnich technik. “Gdy opanował tajniki trzech tradycji – tybetańskiej, chińskiej i zachodniej – jego dzieła nabrały niezwykle indywidualnego charakteru i, za sprawš cieniowania, trójwymiarowoœci” (magazyn literacki Drangczar, nr 4, 1993).

Po powrocie do Lhasy w 1956 roku otrzymał zlecenie pomalowania wnętrz nowego pałacu (Tagtu Mingjur Podrang) w kompleksie letniej rezydencji dalajlamów, Norbulingki. Jego freski łšczyły tradycyjny styl tybetański z nowoczesnym malarstwem portretowym: przestrzegajšc tradycyjnego kanonu, nadał postaciom (m.in. Dalajlamy) realistyczne rysy. W tamtych czasach była rewolucyjna innowacja. PóŸniej, w podobnym stylu, namalował portret Panczenlamy. “Dla wielu ludzi niemal fotograficzne wizerunki takich postaci były objawieniem – uważa Taszi Cering, tybetański pisarz, współzałożyciel Amnye Machen Institute, który znał Amdo Dziampę. Wczeœniej, tradycyjnie, nauczycieli duchowych przedstawiano w “nieziemski”, stylistyczny sposób. – Podziwiano jego styl i technikę, ale były też kontrowersje, gdyż na tych obrazach Jego Œwištobliwoœć Dalajlama wydawał się ogromnie ludzki”.  W latach osiemdziesištych Amdo Dziampa przyjechał do Indii, gdzie malował freski w œwištyni Dalajlamy. Pod koniec dekady wrócił do Lhasy. Według cytowanego już Drangczar, piastował rozmaite oficjalne stanowiska: był m.in. prezesem Tybetańskiego Stowarzyszenia Sztuk Pięknych i szefem komitetu muzeum kultury TRA. Otworzył też szkołę malarskš w położonej u stóp Potali wiosce Szol. “Prowadził bardzo proste życie. Jak większoœć Tybetańczyków, mieszkał w centrum starego miasta – powiedziała TIN Heather Stoddard, historyk sztuki tybetańskiej. – Odniosłam wrażenie, że nie ma większych ambicji. Postać jego kalibru mogła być gwiazdš i opływać w łaski komunistycznych władz. Ale on najwyraŸniej tego nie chciał”. Amdo Dziampa wpisywał nowoczesne techniki, np. “foto-realizm”, w tradycyjny, buddyjski kontekst kultu wielkich nauczycieli duchowych. “Wszędzie szukał inspiracji. Kiedy zajrzałem do jego pracowni, studiował album piętnastowiecznego malarstwa włoskiego – wspomina Gonkar Gjaco. – Jego niektóre obrazy sš wyraŸnie inspirowane dziełami Carpaccia z jego żywymi, nasyconymi kolorami i oszczędnym cieniowaniem”.  Dziamjang Norbu, pisarz i współzałożyciel Amnye Machen Institute, uważa, że największy wpływ na Amdo Dziampę wywarł Gendun Czephel, który spędził wiele lat w Indiach i znał nie tylko indyjskš sztukę buddyzmu i hinduizmu, ale i wiele zachodnich trendów. (Jego niezwykle dynamiczne szkice przedstawiajš np. nagie kobiety i tancerki.) “Z uwagi na sytuację politycznš Amdo Dziampa nie mógł zdobyć tak różnorodnych i głębokich doœwiadczeń – powiedział TIN Dziamjang Norbu. – Niemniej w jego pracach widać cišgłoœć. Zaczšł w latach czterdziestych, przeżył powstanie w Lhasie, rewolucję kulturalnš, epokę Denga i jego następcy – i cały czas był wierny swojej sztuce. Oczywiœcie, jak większoœć tybetańskich artystów, nie stworzył nic w czasach rewolucji kulturalnej. Jako malarz Dalajlamy miał szczęœcie, że zmiażdżono mu wtedy palców”.

Obrazy Amdo Dziampy były bardzo popularne i wywarły ogromny wpływ na współczesnych malarzy tybetańskich. “Przed wprowadzeniem zakazu [w 1996 roku] na głównych ołtarzach większoœci klasztorów w całym Tybecie stały wielkie portrety Dalajlamy malowane w stylu Amdo Dziampy”, mówi Gonkar Gjaco.

Współpracujšca z tybetańskimi malarzami Elke Hessel uważa jednak, że te wpływy malejš. “Uczniowie Amdo Dziampy, którzy tworzš thangki, stosujš pewne nowoczesne techniki: œwiatło, cieniowanie itp. Jeżeli malujš nauczycieli współczesnych, twarz i dłonie sš foto-realistyczne. Próbujš jednak malować – olejem, na płótnie – także “nowoczesne obrazy buddyjskie”, w których łšczš elementy tradycyjne z abstrakcjš czy surrealizmem. Z tego, co widzę, Amdo Dziampa nie ma większego wpływy na współczesnš sztukę w Lhasie. Ci młodzi ludzie studiowali w bardzo otwartych i nowoczesnych akademiach sztuk pięknych w Chinach lub na Uniwersytecie Tybetańskim w Lhasie. Znacznie bardziej interesujš się Andy Warholem, Davidem Hockneyem czy Baselitzem”.
 

Jak już wspominaliœmy, prace Amdo Dziampy budziły kontrowersje. Rzšd emigracyjny, który zamówił od niego “Trzech królów Dharmy” do œwištyni Namgjal, zrezygnował z gotowego obrazu (umieszczonego póŸniej w głównej œwištyni Cuglhakhangu). “Wszystko, co wišże się z maoistowskimi Chinami, budzi w Dharamsali podejrzliwoœć. Odejœcie od tradycyjnego stylu uchodzi za coœ w rodzaju kulturowej zdrady. Błšd Dziampy polegał na tym, że studiował w Chinach i stworzył coœ, w czym społecznoœć emigracyjna nie rozpoznała swoich wspomnień z Tybetu. Dziampa odrzucał jednak obowišzujšcy w Pekinie socrealizm. Wedle Mao Zedonga, realizm socjalistyczny miał być sztukš poœwięconš ludowi i tworzonš przez lud dla ludu – oraz, można by dodać, ludowi narzucanš. Dziampa Ceten został malarzem realistycznym, nie stajšc się socjalistš. Majšc patrona w Dalajlamie, uważał, że to Tybetańczykowi przystoi” (C. Harris, In the Image of Tibet: Tibetan Painting after 1959, Reaktion Books 1999).

Amdo Dziampa codziennie odprawiał khora, tradycyjnš pielgrzymkę wokół sanktuariów Lhasy. Zostawił żonę i dużš rodzinę – jego ostatnie dziecko przyszło na œwiat, gdy miał ponad osiemdziesišt lat.