Prace rozpoczęto 20 wrzeœnia 2004 roku i choć miały zakończyć się w listopadzie, trwały jeszcze w grudniu. Odnawiano budynki po obu stronach Juthog Lam na odcinku między Dosenge Lam przy Dżokhangu a placem przed Potalš; po wschodniej stronie prowadzšcej do Potali ulicy Kharna Dong Lam; i po obu stronach zachodniej częœci Dekji Szar Lam (chiń. Beijing Dong Lu) pomiędzy Kharna Dong Lam a Njangdren Lam (fot. 1).

fot. 1

Większoœć odnawianych budynków wzniesiono niedawno – zwłaszcza te przy Juthog Lam, która w ostatnich latach została całkowicie przebudowana (fot. 2). W ramach estetycznej krucjaty z ulicy tej znikły też typowe dla wszystkich chińskich metropolii i miast fluorescencyjne plastikowe palmy (fot. 3).

fot. 2

fot. 3

Przed frontowymi œcianami przy tych ulicach wzniesiono rusztowania, co pozwoliło na jednoczesne odnawianie wszystkich budynków (fot. 4). Robotnicy zrywajš płytki i tynk, przytwierdzajšc w ich miejsce prefabrykowane gzymsy w „tybetańskim” stylu, na których maluje się następnie identyczne tybetańskiej wzory (fot. 5). Gzymsy produkowane sš w Lhasie przez chińskich robotników (fot. 6). „Tybetański” charakter nadaje się również filarom (fot. 7).

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

Skala renowacji przebudowanej niedawno częœci Lhasy pozwala sšdzić, że władze zaczynajš przywišzywać wagę do tybetańskiego wyglšdu miasta. W pewnym sensie zapowiedział to nowy gubernator TRA Dziampa Phuncog, który sierpniu 2003 roku powiedział zagranicznym dziennikarzom, że nowej Juthog Lam „brakuje smaku” i „tybetańskiego stylu”. Słowa te były zapewne reakcjš na zalecenia komitetu UNESCO monitorujšcego realizację postanowień Konwencji w sprawie ochrony œwiatowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, który wezwał władze chińskie do zrewidowania planów rozbudowy Lhasy, „zminimalizowania negatywnego wpływu presji urbanizacyjnej na wartoœć obiektów Œwiatowego Dziedzictwa” oraz opracowania narodowej polityki ochrony wszystkich pozostałych tradycyjnych budynków w Lhasie (Paryż, 27. sesja, 30 czerwca – 5 lipca 2003).

Prace renowacyjne, które rozpoczęto rok po oœwiadczeniu Dziampy Phuncoga i 18 miesięcy po ogłoszeniu zaleceń UNESCO, œwiadczš, że władze przywišzujš wagę do krytyki społecznoœci międzynarodowej, a zwłaszcza organizacji ponadnarodowych. Uznanie ciał takich jak UNESCO uwiarygodnia politykę Chin wobec dziedzictwa narodowego. Wielu obserwatorów uważa, że renowacja ma również zwišzek z Igrzyskami Olimpijskimi w 2008 roku, które mogš œcišgnšć do Lhasy wielu turystów.

Władze chińskie sš najwyraŸniej gotowe do wydania ogromnych kwot na zabiegi kosmetyczne, które majš przesłonić sinizację lhaskiej architektury, choć dotyczy to tylko najbardziej widocznej, odwiedzanej przez turystów częœci miasta. Nie wiadomo, czy podobne projekty podjęte zostanš w innych miastach TRA, takich Szigace czy Cetang, w których w ostatnich latach błyskawicznie wyrastajš pretensjonalne, nowoczesne, chińskie gmachy.

Choć celem projektu jest „tybetanizacja”, wszystkie prace wykonujš wyłšcznie chińscy robotnicy napływowi (fot. 8). Na placach budów nie widać żadnego Tybetańczyka. Renowacja wpisuje się więc w obowišzujšcy trend zatrudniania firm i chińskich robotników (Hanów) z innych prowincji przy – w najlepszym przypadku – marginalnym udziale Tybetańczyków. Tybetańskie firmy i siła robocza nie uczestniczš w boomie budowlanym. Dotyczy to również tybetańskiego rzemiosła, rzeŸby, malowania thanek (zwijanych obrazów religijnych) itd. Te dziedziny również zdominowali chińscy robotnicy napływowi, którzy produkujš gorsze, ale tańsze towary, wypierajšc z rynku Tybetańczyków.

fot. 8