Z ostatnich oficjalnych statystyk Tybetańskiego Regionu Autonomicznego (TRA) i Qinghai – dawnej tybetańskiej prowincji Amdo – wyłania się zaskakujšcy obraz. Zasięg skrajnej nędzy w TRA, według progów przyjmowanych w całych Chinach, zmniejszał się w latach dziewięćdziesištych, do końca dekady należał jednak do najwyższych w ChRL. TIN nie ma dostępu do szczegółowych statystyk z TRA po 1999 roku, niemniej w Qinghai w 2000 roku wskaŸnik skrajnej nędzy wzrósł niemal dwukrotnie i w 2001 roku utrzymał się na poziomie 16 procent w wiejskich regionach tej prowincji. Ten nagły skok miał miejsce w czasie, gdy rzšd centralny dramatycznie zwiększał nakłady i inwestycje w Qinghai w ramach programu “rozwijania ziem zachodnich”.

W 2000 roku w Qinghai pogłębiały się również nierównoœci – choć przeciętne dochody rosły, dochody najuboższych rodzin spadały. W statystykach nie ujęto regionów i pochodzenia etnicznego, Tybetańczycy sš jednak najbiedniejszymi mieszkańcami Qinghai i niewštpliwie stanowiš przytłaczajšcš większoœć w grupie najuboższych. Dostępne statystyki z TRA nie pozwalajš na analizę nierównoœci, niemniej dane z Qinghai wskazujš, że program rozwijania ziem zachodnich przynosi korzyœci bogatym, pogłębiajšc marginalizację gospodarstw uboższych. Podobne procesy mogš więc zachodzić także w TRA i innych regionach tybetańskich.

Jeden kraj, dwa progi ubóstwa

W ChRL używa się oficjalnie dwóch progów ubóstwa. Jeden, nazywany “absolutnym”, okreœla Główny Urzšd Statystyczny na podstawie międzynarodowych norm, tzn. minimum potrzebnego jednostce do przetrwania. Oblicza się go na podstawie [cen] żywnoœci – 2.100 kalorii dziennie – oraz innych niezbędnych do przeżycia artykułów. Choć wskaŸnik jest arbitralny i obiera się na subiektywnych zestawieniach, pozwala okreœlić zasięg “absolutnej nędzy”. W 1997 i 1998 próg chińskiego GUS wynosił 880 yuanów (ok. 90 euro), a w latach 1999-2001 – 865 yuanów. Dla Banku Œwiatowego (1998) próg ubóstwa w Chinach wyznacza “moc nabywcza” w wysokoœci 1 dolara amerykańskiego dziennie.

Próg drugi okreœla skrajnš nędzę – znacznie poniżej progu absolutnego – i wskazuje na jej potencjalne skutki, np. niedożywienie. Ten wskaŸnik nie służy szacowaniu potrzeb minimalnych, lecz ma ułatwiać niesienie pomocy najuboższym, dlatego też nazywa się go często “progiem zasiłku”. W latach dziewięćdziesištych wynosił 635 yuanów (około 65 euro) i choć powszechnie uznawano, że jest zbyt niski, nie podnoszono go zapewne z uwagi na brak œrodków na pomoc najuboższym. Oficjalne wypowiedzi chińskich władz i Banku Œwiatowego na temat zasięgu nędzy w Chinach odnoszš się z reguły do progu drugiego.

Różnica między progami – ponad 200 yuanów, czyli około 30 procent progu dolnego – jest niezwykle ważna. W skali krajowej przyjęcie progu absolutnego podwaja liczbę najuboższych, a to oznacza, że między progami znajduje się bardzo wielu mieszkańców regionów wiejskich. Te dwa wskaŸniki pozwalajš na okreœlenie skali i głębi nędzy w Chinach.

WskaŸniki ubóstwa

Według oficjalnych statystyk liczba ubogich w Qinghai i TRA – mierzona obydwoma progami – spadała do 1999 roku, by gwałtownie wzrosnšć w Qinghai w roku 2000. TIN nie dysponuje póŸniejszymi danymi z TRA. W 2001 roku 16 procent mieszkańców wiejskich regionów Qinghai – ponad 50 procent więcej niż w 1997 – żyło w skrajnej nędzy, tj. poniżej dolnego progu. Co więcej, liczba mieszkańców, których dochody nie przekraczały zaledwie 300 yuanów wzrosła trzykrotnie, do 3,3 proc., i utrzymywała się na tym poziomie w roku 2001.

Wydaje się, że do 1999 roku w TRA znacznie lepiej radzono sobie z kontrolowaniem skrajnej nędzy. Ze statystyk znikła grupa o dochodach nie przekraczajšcych 100 yuanów. Poniżej 500 yuanów żył tylko jeden procent mieszkańców – pod tym względem TRA wypadał znacznie lepiej niż Qinghai i całe Chiny, ale poniżej progu “zasiłku” (635 yuanów), czyli “skrajnego ubóstwa”, żyło w TRA aż dwa razy więcej osób, niż w całych Chinach. Jeżeli dane te były dokładne, duża częœć populacji TRA ocierała się o próg zasiłku, żyjšc za 500 – 635 yuanów.

Co więcej, w kategoriach ubóstwa absolutnego (próg wyższy, 865 yuanów) TRA miał jeden z najwyższych odsetków – 25 procent populacji w 1999 roku – w całym kraju i wypadał znacznie gorzej od Qinghai (poniżej 20 procent). Warto też zwrócić uwagę, że wskaŸnik “absolutnego ubóstwa” w TRA był 2,7 razy wyższy od “progu zasiłku”, co oznacza, że znaczna częœć populacji żyła między tymi “liniami”. Innymi słowy, problemem TRA – w kategoriach statystycznych dochodów – nie jest skrajna nędza, lecz powszechna bieda.

Problem ten widać jeszcze wyraŸniej w gospodarstwach, w których dochód nie przekracza 1.000 yuanów (ok. 102 euro), czyli przekracza próg absolutny tylko o 15 procent, co sprawia, że nieurodzaj, klęska żywiołowa, wyjałowienie ziemi, choroba czy nagły wzrost cen mogš szybko zepchnšć rodzinę w nędzę. W 1999 roku ponad jedna trzecia mieszkańców wsi TRA żyła poniżej tego progu. W 1999 roku w regionach wiejskich Qinghai dochody takie miało 31 procent populacji, a w 2001 – ponad 33 procent.

Nierównoœć dochodów

Nierównoœć dochodów mierzy się porównujšc najbogatsze i najuboższe gospodarstwa. Dane z Qinghai, w przeciwieństwie do statystyk z TRA, sš szczegółowe i pozwalajš na dokonanie takiego zestawienia. Okazuje się, że w latach 2000-2001 zaszły uderzajšce zmiany – znacznie wzrosła liczba najbogatszych i najuboższych gospodarstw.

Wzrost nierównoœci ukazuje zestawienie kolejnych rocznych dochodów poszczególnych klas: niższej, niższej œredniej, œredniej, wyższej œredniej i wyższej. W latach 1997-2001 w Qinghai œrednie dochody systematycznie rosły, co wskazywałoby na podnoszenie się stopy życiowej w regionach wiejskich. Jeœli jednak spojrzymy na poszczególne grupy, okaże się, że w 2000 roku dochody klasy niższej i niższej œredniej gwałtownie spadły, co tłumaczy wzrost wskaŸników ubóstwa w tym okresie. Dochody klasy œredniej były w zastoju (poniżej œredniej wzrostu) – innymi słowy, cały zysk trafił do najbogatszych mieszkańców wiejskich regionów prowincji.

Innym dobrym wskaŸnikiem jest zestawienie udziału w zyskach 10 lub 25 procent gospodarstw najzamożniejszych z takim samym odsetkiem najuboższych. Wielu ekspertów uważa go za najbardziej wiarygodny miernik nierównoœci.

W Qinghai rozziew ten dramatycznie się pogłębia. Udział najbogatszych 10 procent wzrósł z 22,5 procent w 1999 do 28 procent w roku 2000, a udział najuboższych 10 procent spadł z 4,5 do 2,1 procent. Tak duże zmiany w bardzo krótkim okresie sš szokujšce – w innych krajach rozwijajšcych się wskaŸniki nierównoœci sš znacznie bardziej stabilne.

Wpływ programu rozwijania ziem zachodnich

Dostępne dane statystyczne sš niepełne, gdyż nie uwzględniajš podziału na regiony ani pochodzenia etnicznego, nie można więc jednoznacznie stwierdzić, kto się bogaci, a kto ubożeje. Wiemy jednak, że w TRA niemal wszyscy mieszkańcy wsi sš Tybetańczykami, podczas gdy w Qinghai stanowiš od 25 do około 33 procent populacji wiejskiej. Nie ulega też wštpliwoœci, że sš najbiedniejszš grupš etnicznš w Qinghai, gdzie najlepiej wiedzie się Chińczykom i Hui, chińskim muzułmanom. Co więcej, prefektury zdominowane przez Tybetańczyków, np. Juszu i Golog, należš do najbiedniejszych w prowincji. Tybetańczycy sš więc “nadreprezentowani” w grupie najbiedniejszych i najbardziej odczuwajš proces ubożenia oraz pogłębiajšce się nierównoœci.

Nie wiadomo, dlaczego w 2000 roku tak gwałtownie wzrósł obszar nędzy i pogłębiła się przepaœć nierównoœci. Jeżeli dane sš dokładne, mogš odzwierciedlać proces marginalizacji najbiedniejszych gospodarstw na skutek obecnej strategii rozwoju gospodarczego. W prefekturach takich jak Colho, gdzie gwałtownie rozbudowuje się miasta i drogi w dolinach rzek, wiele ubogich rodzin zostaje zepchniętych na znacznie mniej urodzajne krawędzie dolin. Ogromne zwiększenie inwestycji i nakładów w ramach programu rozwijania ziem zachodnich może więc tłumaczyć proces postępujšcej pauperyzacji i pogłębiania nierównoœci w ostatnich latach.

W TRA większoœć chińskich imigrantów mieszka w miastach, a regiony wiejskie sš wcišż zdominowane przez Tybetańczyków. Tu wskaŸniki nierównoœci w regionach wiejskich obrazujš więc różnice między Tybetańczykami, a nie odmiennymi grupami etnicznymi.