Choć trudno przepowiadać przyszłoœć, wszystkie istoty, które pragnš szczęœcia i nie chcš cierpieć, muszš jš planować. Chińska okupacja pozbawiła Tybetańczyków w Tybecie podstawowych praw człowieka; nie można pozwolić, by ta tragiczna sytuacja trwała dalej.

Tybet ma udokumentowanš ponaddwutysišcletniš historię; z badań archeologicznych wynika, iż nasza cywilizacja istniała już ponad cztery tysišce lat temu. Tybetańczycy sš odrębnym narodem pod względem rasy, kultury, języka, obyczaju.

Pod rzšdami królów i dalajlamów mieliœmy własny system polityczny, wyrastajšcy z naszych wartoœci duchowych. W kraju panował pokój i szczęœcie.

Jednak w połowie XX stulecia do naszego kraju wkroczyły armie chińskich okupantów, poczštkowo zajmujšc przygraniczne regiony Khamu i Amdo. Wkrótce potem chińskie represje doprowadziły do głębokiego kryzysu politycznego. W tej sytuacji nie miałem wyboru i musiałem uczynić zadoœć woli mego narodu, bioršc na siebie pełnš odpowiedzialnoœć głowy państwa w wieku zaledwie szesnastu lat. W nadziei na pokój i szczęœcie moich rodaków, przez wiele lat zabiegałem o nawišzanie przyjaznych stosunków z potężnymi, autorytarnymi przywódcami Chin. Podjšłem również próbę reformowania słabych stron naszego systemu społecznego. Powołano pięćdziesięcioosobowy komitet, który miał wprowadzać demokratyczne rzšdy. Zgodnie z zaleceniami komitetu przeprowadzono pierwsze reformy społeczne, niemniej na tym się skończyło, gdyż Chiny zdšżyły już przekształcić Tybet w swojš kolonię.

Kiedy Chińczycy przejęli pełnš kontrolę nad Tybetem, natychmiast zrzucili maskę dyscypliny i uprzejmoœci, wysuwajšc nowe roszczenia i potęgujšc represje. Brutalnie stłumiono tybetańskie powstanie – najpierw w Khamie i Amdo, a wreszcie, w marcu
1959 roku, w całym kraju.

By móc kontynuować naszš walkę o sprawę Tybetu, musiałem szukać schronienia w Indiach. Jednym z pierwszych zadań, jakie stanęły przed nami na wygnaniu, było zapewnienie tysišcom tybetańskich uchodŸców właœciwego wykształcenia i opieki. Nie zrezygnowałem też z planów demokratyzowania społeczeństwa tybetańskiego. W 1960 roku wyłoniono w Indiach Tybetańskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych [zgromadzenie ustawodawcze] – pierwszš władzę przedstawicielskš [w historii Tybetu]. Do tej pory minęło jedenaœcie kadencji owego Zgromadzenia.

W 1961 roku ogłosiłem Konstytucję Przyszłego Tybetu, która opiera się na zasadach nowoczesnej demokracji. Tybetańczycy udzielili jej jednoznacznego poparcia, sprzeciwiajšc się jednak stanowczo artykułowi, stanowišcemu, że w pewnych okolicznoœciach dalajlama może zostać pozbawiony władzy. Artykuł ten musiał więc zostać zmieniony.

W 1963 roku ogłoszono bardziej rozbudowany projekt. W celu dalszej demokratyzacji tybetańskiej administracji na wychodŸstwie upoważniono Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych do zniesienia tradycyjnego, dwubiegunowego systemu, w którym każde stanowisko piastowało dwóch urzędników: mnich i œwiecki. Zgromadzenie unieważniło też wszystkie dziedziczne tytuły i przywileje wšskich elit dawnego systemu. Wprowadzono nowe zasady demokratycznego wyłaniania rzšdu.

W projekcie z 1963 roku znalazł się również artykuł, który stanowił, że w okreœlonych okolicznoœciach Rada Regentów może przejšć uprawnienia dalajlamy, jeœli będzie to leżało w najwyższym interesie narodu. Ulegajšc, jak już wspominałem, woli narodu i majšc na uwadze ówczesnš sytuację, zgodziłem się, by najwyższš władzę powierzono dalajlamie. W rzeczy samej, nie byłem zadowolony z tego zapisu – sšdziłem, że taka konstytucja nie pozwala na realizację prawdziwej demokracji, która była moim celem.

Dlatego też w 1969 roku, w dorocznym orędziu w rocznicę 10 marca, oœwiadczyłem, że w dniu odzyskania przez Tybet niepodległoœci, naród będzie musiał zdecydować, jakiego chce rzšdu. Powiedziałem też, iż nie ma żadnej pewnoœci, czy system rzšdów z dalajlamš na czele będzie trwać.

Od chwili przyjęcia tego projektu ustawy zasadniczej minęły już ponad trzy dekady. W tym czasie œwiat przechodził głębokie zmiany. Obecnie jego mieszkańcy ceniš sobie demokratyczne prawa bardziej niż kiedykolwiek, rozumiejšc, iż demokracja jest fundamentem swobody wyrazu ludzkiej myœli i ludzkiego potencjału. Również Tybet musi się zmienić, gdy odzyska niepodległoœć.

Jeœli idzie o kwestię Tybetu, która jest problemem międzynarodowym, chińscy przywódcy nie odpowiedzieli na moje inicjatywy z 1987 i 1988 roku. Żałuję, iż tak się stało, gdyż były one szczere i zgodne z duchem czasu; pozwalały na znalezienie pokojowego rozwišzania.

Kwestia Tybetu to nie tylko problem przetrwania narodu z jego odrębnš historiš i kulturš. To również sprawa œwiata. To sprawa pokoju w Azji, a zwłaszcza stosunków między dwoma najludniejszymi państwami – Indiami i Chinami. Na szali leżš tu również prawa człowieka, spisane w Deklaracji Powszechnej, oraz ogólnoœwiatowe inicjatywy, majšce położyć kres kolonializmowi i ekspansjonizmowi. Sami Chińczycy także sprzeciwiajš się panujšcemu w ich kraju systemowi rzšdów i domagajš się zmian.

Chińscy dysydenci, którzy również zostali uchodŸcami, rozumiejš i akceptujš fakt, iż Tybet i Chiny sš całkowicie odrębnymi krajami. Uznajš też prawo Tybetańczyków do niepodległoœci i samostanowienia, gdyż widzš, że Pekin nie ma nic na poparcie tezy, iż Tybet stanowi częœć Chin.

W skali globalnej, zwłaszcza w Europie œrodkowo-wschodniej, gdzie system totalitarny, nazywany demokratycznym centralizmem, zastšpiła prawdziwa, wolna demokracja, roœnie rola i poszanowanie wartoœci, takich jak demokracja, wolnoœć i
sprawiedliwoœć. Obywatele tych państw, [latami] gnębieni przez reżim, odzyskali wolnoœć i niepodległoœć.

Rzšd i społecznoœć emigracyjna, a przede wszystkim Tybetańczycy w naszej ojczyŸnie, prowadzš podobnš walkę o niepodległoœć. Od ponad czterdziestu lat nasi bracia w Tybecie sš gnębieni przez tyrański reżim, który odebrał im fundamentalne prawa człowieka. Trudno się dziwić, że dziewięćdziesišt dziewięć procent – młodych, starych, urzędników czy
funkcjonariuszy – głęboko oburza chińska okupacja Tybetu.

Narażajšc się na ogromne ryzyko, wielu młodych ludzi w Tybecie poœwięciło swojš przyszłoœć, demonstrujšc przeciwko chińskim rzšdom w Tybecie. Œwiat znacznie lepiej rozumie dziœ sytuację Tybetu, interesuje się naszš sprawš i udziela jej poparcia. W tej sytuacji chińscy przywódcy nie będš mieli wyjœcia – przyjdzie im zrezygnować z nieustępliwej polityki, zasišœć przy stole negocjacyjnym i szukać pokojowego rozwišzania problemu Tybetu. Już wkrótce Chińczycy sami poczujš się zmuszeni do opuszczenia Tybetu.

Kiedy nadejdzie ten radosny dzień zjednoczenia uchodŸców i Tybetańczyków z Tybetu w wolnym kraju, obecny system totalitarny, nazywany demokratycznym centralizmem, będzie musiał ustšpić miejsca prawdziwej demokracji, która zapewni
wolnoœć myœli, słowa i podróżowania wszystkim mieszkańcom trzech prowincji Tybetu: U-Cangu, Khamu i Amdo. Mam nadzieję, że Tybet stanie się wówczas strefš pokoju, w której ochrona œrodowiska naturalnego będzie stanowić integralnš częœć polityki władz. Mam również nadzieję, że tybetańska demokracja będzie szukać natchnienia w buddyjskich zasadach współczucia, sprawiedliwoœci i równoœci. Mam nadzieję, że powstanie wiele partii politycznych, których przedstawiciele zasišdš w parlamencie, że zbudujemy trzy niezależne od siebie, jasno oddzielone, silne władze: ustawodawczš, wykonawczš i sšdowniczš.

Zawsze mówię, że Tybet należy do Tybetańczyków – zwłaszcza tych, którzy w nim żyjš. A zatem to na nich powinien spoczywać główny ciężar odpowiedzialnoœci za przyszły demokratyczny rzšd Tybetu. Co więcej, odpowiedzialnoœć ta powinna spoczywać przede wszystkim na tybetańskich urzędnikach, którzy służš obecnie rzšdowi okupacyjnemu, gdyż to oni majš największe doœwiadczenie w kierowaniu sprawami państwa. Urzędnicy ci nie powinni żywić żadnych wštpliwoœci ani niepokoju. Przeciwnie, trzeba im determinacji do ulepszania przyszłej administracji Tybetu i oddania sprawie niepodległoœci.

Oczywiœcie niektórzy Tybetańczycy, za podszeptem Chińczyków, mówi i robili rzeczy szkodliwe. Powodowała nimi albo ignorancja, albo strach. Toteż nie wydaje mi się, by szukanie zemsty mogło czemuœ służyć. Wspólna praca na rzecz szczęœliwej przyszłoœci jest natomiast sprawš wagi najwyższej.

Osobiœcie podjšłem już decyzję, że nie zajmę żadnego stanowiska w przyszłym rzšdzie Tybetu, o sprawowaniu tradycyjnej władzy dalajlamów nie wspominajšc.

Mam po temu ważne powody. Tybetańczycy w Tybecie i poza jego granicami niewštpliwie pokładajš we mnie wielkie nadzieje i okazujš mi ogromnš czeœć. Ja z kolei gotów jestem dać z siebie wszystko dla dobra naszego narodu. Fakt, iż znalazłem się w sytuacji, która mi to umożliwia, jest skutkiem mojej karmy i modlitw z poprzednich żywotów. W przyszłoœci nie będę jednak piastował żadnych stanowisk w rzšdzie. Będę zapewne kimœ w rodzaju osoby publicznej, którš można zapytać o radę lub poprosić o pomoc w rozwišzaniu problemu, nie poddajšcego się istniejšcym mechanizmom politycznym czy rzšdowym.

Wydaje mi się, że będę mógł lepiej służyć ludziom, nie wchodzšc w struktury rzšdu.

Co więcej, jeœli Tybet ma być równoprawnym członkiem nowoczesnej społecznoœci międzynarodowej, powinien wyrażać zbiorowy potencjał wszystkich swoich obywateli, a nie zdawać się na jednš osobę. Innymi słowy, ludzie muszš aktywnie uczestniczyć w kształtowaniu swego politycznego i społecznego losu. Podejmuję więc tę decyzję w interesie narodu tybetańskiego – tak doraŸnym, jak długofalowym – a nie dlatego, że straciłem zainteresowanie spoczywajšcš na mnie odpowiedzialnoœciš. Nie ma tu zatem żadnego powodu do zmartwień.

Kiedy Tybet odzyska niepodległoœć i opuszczš go chińskie wojska, rozpocznie się okres przejœciowy, potrzebny na przyjęcie Konstytucji. W tym czasie za sprawy państwa – takie jak opieka zdrowotna, gospodarka, edukacja, kultura, transport i łšcznoœć – odpowiadać będzie obecna administracja Tybetu i wszyscy jej urzędnicy. Urzędnicy tybetańscy, podlegajšcy obecnie Chińczykom, powinni być gotowi do wzięcia na siebie pełnej odpowiedzialnoœci.

Na czele Rzšdu Tymczasowego stanie Prezydent, który przejmie wszystkie moje uprawnienia. Tybetańska administracja na wychodŸstwie zostanie rozwišzana. Choć z piastowaniem stanowisk w tybetańskim rzšdzie emigracyjnym nie będš wišzać się
żadne przywileje, mam nadzieję, że urzędnicy tej administracji zechcš wzišć na siebie odpowiedzialnoœć, jaka może zostać im powierzona z uwagi na ich kwalifikacje, doœwiadczenie i zdolnoœci.

Głównym zadaniem Rzšdu Tymczasowego będzie zwołanie Zgromadzenia Konstytucyjnego, do którego wejdš przedstawiciele wszystkich regionów Tybetu. Zgromadzenie opracuje nowš Konstytucję Tybetu, opierajšc się na projektach przygotowanych na wychodŸstwie. Konstytucję będzie musiał zaakceptować Tymczasowy Prezydent. Następnie, zgodnie z Konstytucjš, Prezydent mianuje Komisję Wyborczš, która przeprowadzi wybory do nowego Rzšdu.

Okres przejœciowy

“Okresem przejœciowym” nazywamy okres między wycofaniem chińskich wojsk z Tybetu a powołaniem nowego Rzšdu Tybetu, wybranego zgodnie z demokratycznš Konstytucjš.

• Na czele Rzšdu, kierujšcego sprawami państwa w okresie przejœciowym, musi stać Prezydent. Procedura jego powołania przedstawia się następujšco:
• a/ powołam niewielki komitet przywódców Czolka-Sum, trzech prowincji Tybetu. Komitet ten przeprowadzi     konsultacje z urzędnikami różnych departamentów w Tybecie i zwoła nadzwyczajne zgromadzenie przedstawicieli administracji szczebla nie niższego niż okręg. Zgromadzenie wyłoni do siedmiu kandydatów, spoœród których wybiorę Prezydenta;
• b/ jeżeli zgromadzenie nie wyłoni kandydatów, mianuję Tymczasowego Prezydenta bezpoœrednio.

• Tymczasowy Prezydent, wyłoniony spoœród kandydatów lub mianowany bezpoœrednio, zostanie zaprzysiężony w mojej obecnoœci.
• Po zaprzysiężeniu Tymczasowy Prezydent przejmie wszelkie uprawnienia i obowišzki spoczywajšce do tej pory na mnie.
• Tymczasowy Prezydent zwoła Zgromadzenie Konstytucyjne, które opracuje nowš Konstytucję Tybetu na podstawie przedstawionych mu projektów.
• Tymczasowy Prezydent mianuje Przewodniczšcego i innych członków Komisji Wyborczej. Zgodnie z Konstytucjš, Komisja Wyborcza przeprowadzi wybory do tybetańskich ciał ustawodawczych, które wyłoniš również ich przewodniczšcych, Prezydenta i Premiera.
• Od chwili przyjęcia Konstytucji do wybrania ustawodawców i Prezydenta oraz utworzenia Rzšdu nie powinny upłynšć więcej niż dwa lata.
• W Zgromadzeniu Konstytucyjnym Tybetu zasišdzie co najmniej 250 przedstawicieli, wybranych w miastach, regionach, dystryktach itd.
• Pierwszym zadaniem Zgromadzenia Konstytucyjnego będzie ustalenie zasad jego dalszej pracy.
• Zgromadzenie Konstytucyjne przestanie istnieć w chwili zaprzysiężenia nowego Parlamentu.
• Tymczasowy Prezydent i mianowana przezeń Komisja Wyborcza ustšpiš w chwili zaprzysiężenia nowego Zgromadzenia. Wtedy też zacznš się konstytucyjne rzšdy przedstawicielskie.

W tej chwili trwajš prace nad obszernymi projektami konstytucji, zgodnymi z różnymi modelami demokracji. Niemniej o ostatecznym kształcie Konstytucji zdecyduje Zgromadzenie Konstytucyjne, w którym zasišdš przedstawiciele wszystkich regionów Tybetu. Tutaj szkicuję tylko zarys oczekiwań wobec przyszłych, demokratycznych struktur Tybetu.

Zarys konstytucji

          Pryncypia:

1. Konstytucja Tybetu będzie najwyższym Ÿródłem prawa i wszelkiej władzy politycznej w Tybecie.


Charakter polityki:
 

2. Polityka Tybetu powinna opierać się na wartoœciach duchowych; musi służyć interesom Tybetu, jego sšsiadów i całego œwiata. Oparta na zasadach ahimsy, zmierzajšca do przekształcenia Tybetu w strefę pokoju, powinna stać na straży ideałów wolnoœci, dobrobytu społecznego, demokracji, współpracy i ochrony œrodowiska naturalnego.


Podstawowe zasady rzšdu:
 

3. Rzšd Tybetu będzie przestrzegać Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przyjętej przez Organizację Narodów Zjednoczonych oraz zabiegać o moralny i materialny dobrobyt swoich obywateli.


Rezygnacja ze stosowania przemocy i sił zbrojnych:
 

4. Zgodnie z zasadami niestosowania przemocy, oraz współczucia i ochrony œrodowiska naturalnego, Tybet będzie strefš pokoju. Na arenie międzynarodowej Tybet będzie krajem neutralnym i w żadnym przypadku nie będzie prowadził wojen.


Podstawowe prawa:
 

5. Wszyscy obywatele Tybetu będš równi wobec prawa. Będš korzystać z równych praw bez względu na płeć, rasę, język, religię, pochodzenie społeczne itd.


Inne podstawowe prawa:
 

6. Wszyscy obywatele Tybetu będš mieli prawo do życia, wolnoœci i własnoœci, do wolnoœci słowa, zrzeszania się, publikowania i przekazywania informacji i idei, prawo do pracy za wynagrodzeniem w administracji państwowej i podlegajšcych jej instytucjach.


Czynne i bierne prawo wyborcze:
 

7. Wszyscy obywatele Tybetu, mężczyŸni i kobiety, będš mieli czynne i bierne prawo wyborcze, okreœlone odpowiednimi przepisami.


Własnoœć ziemi:
 

8. Należšce do Tybetu ziemie, dla pożytku ludzi i œrodowiska, zostanš rozdzielone stosownie do ich charakteru. Ziemia będzie rozdzielana w celu zasiedlenia, uprawy, rozbudowy, prowadzenia działalnoœci gospodarczej, handlowej i innych. Ziemie nie należšce do właœcicieli prywatnych, pozostanš własnoœciš państwa.


System gospodarczy:
 

9. Unikajšc skrajnoœci kapitalizmu i socjalizmu, Tybet wypracuje własny system gospodarczy, najlepiej służšcy potrzebom kraju. Podstawš opodatkowania będzie dochód.


Edukacja i kultura:
 

10. Ponieważ edukacja jest kluczem do wychowania dobrych ludzi i rozwoju społecznego, szczególnš uwagę należy poœwięcić wypracowaniu odpowiedniej polityki edukacyjnej. Szkoły, uniwersytety, instytucje naukowe, techniczne i edukacyjne otrzymajš wszelkš potrzebnš pomoc.


Opieka zdrowotna:
 

11. Powstanie system publicznej opieki zdrowotnej, œwiadczšcej obywatelom odpowiedniš pomoc medycznš w odpowiednich placówkach.


Władza ustawodawcza:
 

12. Parlament Tybetu powinien składać się z dwóch Izb: Izby Regionalnej i Izby Ludowej. Przyjęte przez nie ustawy wchodzš w życie po podpisaniu ich przez Prezydenta. Zgromadzenie Ludowe będzie izbš wyższš. Powinni w niej zasiadać wybierani bezpoœrednio przedstawiciele wszystkich okręgów wyborczych, które zostanš wyznaczone stosownie do gęstoœci zaludnienia kraju. W Izbie Regionalnej zasišdš przedstawiciele Zgromadzeń Regionalnych. Kilku członków tej Izby (ich liczbę okreœli Konstytucja) mianuje Prezydent.

1. Jeżeli obrany zostanie system parlamentarny, Prezydenta i Wiceprezydenta wybierać będš członkowie dwu Izb Krajowych oraz Zgromadzeń Regionalnych.
2. W systemie parlamentarnym na czele władzy wykonawczej stać będzie Premier i tworzona przez niego Rada Ministrów. Premier zostanie wyznaczony przez partię lub innš grupę, stanowišcš większoœć w Izbie Ludowej. Jeœli się tak nie stanie, Premiera wybiorš wszyscy członkowie Izby Ludowej.

14. Aby stać na straży Konstytucji i interpretować jej zapisy oraz zapewnić bezstronne rozstrzyganie spraw, dotyczšcych państwa lub obywateli, powołany zostanie organ sšdowniczy, niezależny od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Powstanie Najwyższy Trybunał, będšcy sšdem najwyższym i apelacyjnym.


Regiony:
 

15. Tybetańskie Zgromadzenie Narodowe wyznaczy granice regionalne, bioršc pod uwagę warunki gospodarcze, geograficzne, demograficzne, transportowe i łšcznoœciowe. Każdy region będzie miał Zgromadzenie Regionalne, wybierane przez mieszkańców. Zgromadzenie to będzie regionalnym organem ustawodawczym. Każdy region będzie miał Gubernatora, którego mianuje Prezydent, oraz rzšd z Prezesem Regionalnym na czele, którego wybierze Zgromadzenie Regionalne. Władza sšdownicza w regionie należeć będzie do Regionalnego Sšdu Najwyższego. Zgromadzenia Regionalne, stosownie do potrzeb, będš przyjmować przepisy, obowišzujšce na podlegajšcych im terytoriach. Z wyjštkiem kwestii najwyższej wagi, Zgromadzenia Regionalne będš uprawnione do podejmowania decyzji w sprawach podlegajšcych im terytoriów.


Powyższy szkic odnosi się do jednego z modeli systemu parlamentarnego; istniejš jednak inne modele demokracji. We współpracy z ekspertami przygotowuje się obecnie różne projekty dostosowane do owych modeli, by przyszłe Zgromadzenie Konstytucyjne mogło wybrać wariant najlepiej dostosowany do warunków tybetańskich. Nie mnie o tym decydować.

Wnoszenie poprawek:
 

16. Tryb wnoszenia poprawek do demokratycznej konstytucji wolnego Tybetu okreœli Konstytucja.

Tybet, nazywany też Dachem Œwiata, leży w sercu Azji między Indiami i Chinami. Mieszkańcy Tybetu sš z natury szczerzy, łagodni i uprzejmi. Przyszły Tybet będzie krajem miłujšcym pokój, oddanym zasadom ahimsy. Będzie miał demokratyczny system rzšdów, dbajšcych o zachowanie czystego, zdrowego i pięknego œrodowiska naturalnego. Tybet będzie krajem całkowicie zdemilitaryzowanym.

Postęp techniczny przyniósł współczesnemu œwiatu dostatek materialny, ale i zmniejszył poszanowanie dla istot ludzkich. Ludzie stracili dużš częœć swojej wolnoœci, stajšc się niewolnikami urzšdzeń. Choć garstka uprzywilejowanych żyje na wyspie obfitoœci, przytłaczajšca większoœć nie jest w stanie zaspokoić nawet najbardziej podstawowych potrzeb.

Aby uniknšć takich nierównoœci, przyszły, wolny Tybet będzie musiał wypracować lepszy system gospodarczy. Choć pragniemy wolnoœci gospodarczej, polityka naszego państwa będzie służyć interesom narodu i wszystkich obywateli. Zrobimy wszystko, by każdy obywatel mógł zaspokoić swoje podstawowe potrzeby.

Na arenie międzynarodowej Tybet nie przyłšczy się do polityki ani ideologii innych państw. Pozostanie neutralny w pełnym znaczeniu tego słowa. Będzie utrzymywać przyjazne stosunki z sšsiadami – równe i oparte na obopólnych korzyœciach. Rezygnujšc z wrogoœci, będzie zabiegać o przyjazne relacje ze wszystkimi państwami.

Mam nadzieję, że wszyscy szczerzy i prawi Tybetańczycy będš starać się, z dumš i radoœciš, realizować przedstawione tu przeze mnie cele.
 
 

Z modlitwami o szczęœcie wszystkich,

Dalajlama