Mam siedemdziesišt jeden lat. Jestem dziœ stróżem w œwištyni Kalaczakry w Dharamsali. Urodziłem się w Phenpo, na północ od Lhasy. Miałem czterech braci i siostrę. Wszyscy chłopcy zostali mnichami. Bracia wstšpili do Drepungu, ja – do klasztoru Sera, ale potem przeniosłem się do Namgjalu, klasztoru Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy, który mieœcił się w jego zimowej rezydencji, Potali. Kiedy przyjęto mnie do Namgjalu, Jego Œwištobliwoœć przybył do Lhasy z rodzinnego Amdo. Byłem w klasztorze najmłodszy, często więc bawiłem się z Jego Œwištobliwoœciš.  Jedenaœcie lat póŸniej, w 1959 roku, mieszkańcy Lhasy starli się z chińskš armiš okupacyjnš. Miałem wtedy trzydzieœci dwa lata.   Kiedy wybuchły walki, wielu z nas zrzuciło zakonne szaty, pokłoniło się przed pustym tronem Jego Œwištobliwoœci i ruszyło do pałacowych magazynów po broń. Na ulicach kłębił się tłum Tybetańczyków, którzy chcieli osłonić Jego Œwištobliwoœć przed Chińczykami.

 Na wieœć, że Dalajlama zdołał bezpiecznie uciec do Indii, ogarnęło nas niewysłowione szczęœcie. Ale też nie wiedzieliœmy, co z sobš poczšć. Niektórzy mieli broń, zdawaliœmy sobie jednak sprawę, że nie pokonamy chińskiej armii. Częœć mnichów opowiadała się za pozostaniem w klasztorze i bronieniem Potali. Inni uważali, że rozwœcieczeni Chińczycy zbombardujš wtedy pałac, niszczšc wszystko, co próbujemy ocalić. Potala była dla nas drogocennym klejnotem. Uznaliœmy, że dla jej dobra musimy jš opuœcić.
Podzieliliœmy się na grupy. Moja ruszyła na północ, w kierunku Phenpo. Poczułem nagle, że muszę zobaczyć się z matkš. Starszy naszej grupy odradzał mi to, ale nie posłuchałem jego rady. W domu matka błagałam, żebym nigdzie nie szedł. Bała się, że mnie zabijš. Mogłem nie słuchać nauczycieli, ojca, braci, wszystkich – ale nie matki. Zostałem. Mnisi, którzy postanowili, że nie będš już walczyć, powierzyli mi swojš broń. Dom przypominał zbrojownię. Udzieliliœmy schronienia wielu uciekinierom i wszyscy staraliœmy się pomagać bojownikom. Pewnego dnia zjawił się i nas jeden z ich przywódców, Sangphel, który przed chińskim najazdem był słynnym rozbójnikiem. Dowiedział się, że mam broń, i poprosił o niš. Dałem mu, czego chciał, ale kazałem podpisać pokwitowanie. Po powrocie prawowitego rzšdu wszystko miało wrócić na swoje miejsce w Potali.
Po jakimœ czasie postanowiłem przyłšczyć się do grupy Sangphela. W okolicy działało wiele podobnych oddziałów. Powstańcy doskonale wykorzystywali trudny teren, który znali jak własnš kieszeń. Ruszyliœmy na północ, w oœnieżone góry. Chcieliœmy zajšć przełęcz i sparaliżować chińskie wojska. Było nas około pięciuset, ale brakowało amunicji i żywnoœci. Czuliœmy się zagubieni. Mówiło się o ucieczce do Indii, ale wielu obawiało się odmiennego klimatu i kultury. Rozeszła się też pogłoska, że wkrótce pomogš nam Amerykanie. W końcu postanowiliœmy zostać, liczšc na amerykańskie posiłki.
I wreszcie pojawił się samolot. Sangphel zabronił nam strzelać, mówišc, że to amerykańska maszyna, która zrzuci nam broń. Ale nie było żadnego zrzutu. Chiński pilot widział nas jak na dłoni i wkrótce dolinš maszerowały kolumny wojska. W wielkiej bitwie poległo czterystu naszych, reszta uciekła w góry. Mieliœmy konie, ale namierzali nas z powietrza. Ciężko ranny Sangphel postanowił się poddać. Zostawiliœmy go więc i podzielili na mniejsze grupki.
W mojej było jedenaœcie osób. Pod osłonš gradowej burzy udało się nam przedrzeć jeszcze wyżej. Wymykaliœmy się patrolom, ale było coraz trudniej o jedzenie. Na niebie roiło się od chińskich samolotów i zdawaliœmy sobie sprawę, że prędzej czy póŸniej nas wytropiš. Pewnego ranka obudził mnie zły sen. Chwilę póŸniej zobaczyłem pierwszych Chińczyków. Mieliœmy dobrš pozycję i postawiliœmy walczyć. Choć atakowała nas ponad setka żołdaków, nikogo nie zabili. O zmroku skończyła się nam amunicja. Uciekaliœmy w ciemnoœciach, porzucajšc broń i cały dobytek.
Zostaliœmy we czterech – ja, moi dwaj bracia i mnich z ich klasztoru. Zaczšłem się bać o matkę. Wszyscy wiedzieli, że udzielaliœmy schronienia bojownikom. Po drodze wypytywaliœmy o Phenpo.
Pewnego dnia spotkaliœmy grupę nomadów. Jeden z nich wracał z Phenpo. Powiedział, że czerwoni zabrali naszych rodziców i siostrę. Słyszał, jak ludzie mówili, że to wszystko przez jednego z synów, mnicha z Lhasy, który zrobił z domu powstańczy sztab. Nie wiedział, że właœnie z nim rozmawia... Zakręciło mi się w głowie. Koczownik dodał, że jeœli ów syn się podda, Chińczycy wypuszczš jego krewnych.
Czerwoni ogłosili, że tym, którzy poddadzš się dobrowolnie, nie stanie się nic złego. Mogliœmy liczyć na „wyrozumiałoœć”, jeżeli nie będziemy sprawiać już żadnych „kłopotów”. Opuœciłem naszš kryjówkę, żeby skontaktować się z krewnym. SpóŸnił się o kilka dni i kiedy się wreszcie spotkaliœmy, powiedział, że moi bracia już się poddali. Cóż było robić, poszedłem do Phenpo. Władze przyjęły mnie ciepło. Zwolnili mamę, ale siostra, którš zdšżyli wywieŸć do Lhasy, została za kratami. Czwarty brat, walczšcy w południowym Tybecie, dostał się do niewoli i siedział w więzieniu. Wróciliœmy do domu i poczštkowo nie mieliœmy większych problemów. Matka nie wierzyła Chińczykom i miała złe przeczucia. Uważała, że powinienem zostać w górach i walczyć. Powiedziałem jej, że mam już tego dosyć. Byliœmy garstkš w morzu Chińczyków. Jak mieliœmy wszystkich ich zabić?
Miesišc póŸniej mieliœmy pierwszš rewizję. ZnaleŸli nasz jęczmień i powiedzieli, że ukrywanie ziarna jest takš samš zbrodniš, jak posiadanie broni. Zabrali wszystko i oskarżyli nas o wyzyskiwanie ludu. Powiedzieli, że nasza trójka zabiła wielu chińskich żołnierzy. Aresztowali nas, a rodziców wyrzucili z domu. Zamieszkali w oborze; ojciec żebrał o jedzenie. Wkrótce potem zabiła go rozpacz.
W więzieniu najpierw przesłuchiwali i torturowali braci. Po miesišcu przyszła moja kolej. Przez cztery miesišce wieszali mnie za wykręcone na plecach ręce, bili i pytali o podpalenie jakiegoœ chińskiego urzędu. Jak już mieli dosyć, odcinali mnie i przykuwali ręce do stóp. Nie mogłem wstać ani wyprostować pleców. Tortury i głód zabrały wtedy wielu, bardzo wielu więŸniów.
W areszcie spędziłem rok. Jeœli nie przesłuchiwali, gnali do roboty. Mówili, że mnisi przez wieki zmuszali wszystkich do pracy i teraz przyszła ich kolej. Wybieraliœmy latryny i nawozili tym pole. Chińczycy odcinali głowy posšgów buddów i kazali nam używać ich jako wiader. Malowidła religijne służyły za płachty. Byliœmy tak głodni, że rzucaliœmy się na korzenie, kawałki koœci, larwy i owady.
Po rocznym „œledztwie” skazali mnie na dwadzieœcia cztery lata więzienia za zabijanie chińskich żołnierzy i dostarczanie broni partyzantom. Bracia dostali po dwadzieœcia cztery, dziesięć i dziewięć, a siostra – dwadzieœcia lat. Potem skuli łańcuchem dwanaœcie osób i pognali nas do położonego na północ od Lhasy klasztoru Bari, który zmienili w więzienie. Rok póŸniej przeniesiono mnie do Phenpo, gdzie czekały nas thamzingi, czyli „wiece walki klasowej”, podczas których musieliœmy się nawzajem „oskarżać” i „karać”. Kazano nam też potępiać Dalajlamę. Do dziœ słyszę te wrzaski: „Gdzie sš teraz ci potężni Amerykanie?! Zawołajcie, a na pewno wam pomogš!”. Mnichom kazano wzywać bóstwa opiekuńcze. Dla wielu taka „walka” kończyła się œmierciš. Matkę zabito podczas thamzingu.
W Phenpo pracowaliœmy na polach. Nie było żadnych zwierzšt pocišgowych, musieliœmy je więc zastšpić. Znowu mówiło się, że już wkrótce przyjdš nam z odsieczš Amerykanie. Ktoœ rozpuœcił pogłoskę, że Dalajlama wraca do kraju, a na Potali znów powiewa tybetańska flaga. Chińczycy nie byli głusi i potwornie bili każdego, kto mówił takie rzeczy. Wyszedłem obronnš rękš, ale inni byli w strasznym stanie.
W 1965 roku przenieœli mnie do innego więzienia, gdzie przez rok wypalałem cegły. Wszyscy więŸniowie dostali ksišżeczki z „myœlami Mao”. Strażnicy obwieœcili, że ci, którzy nie nauczš się ich na pamięć, zostanš uznani za wrogów „przewodniczšcego”. Byłem mnichem, przychodziło mi to więc bez trudu. Wkrótce mogłem wyrecytować z pamięci całš ksišżeczkę. WspółwięŸniowie zaczęli na mnie krzywo patrzeć, bo straż chwaliła mnie i dawała za „wzór do naœladowania”. A ja chciałem tylko odrobiny spokoju. W gruncie rzeczy było to nawet użyteczne. Ilekroć przyłapano mnie na bezgłoœnej modlitwie, mówiłem, że powtarzam sobie myœli Mao.
W 1966 roku zaczęła się „rewolucja kulturalna”. Przewodniczšcy wydał wojnę „czterem przeżytkom” – „starej kulturze” i „staremu myœleniu”. Chińczycy niszczyli wszystko, co kojarzyło się Tybetem. Nazywali Dalajlamę zbrodniarzem. Zakazali palenia kadzidła, noszenia długich włosów, œwiętowania Nowego Roku – wszystkiego. Zamazywano tybetańskie napisy. W Tybecie, na znak szacunku, dodawano do imienia końcówkę „la”. Zabroniono nawet tego. Kazano nam stać się Chińczykami. Mnisi musieli farbować na czarno zakonne szaty. Kolor bordowy był na indeksie. Raz w tygodniu wzywano nas na wiec „potępiania” Dalajlamy. Sprawiało mi to ogromny ból, gdyż Jego Œwištobliwoœć jest moim guru. Czułem, że skandujšc chińskie hasła, dopuszczam się prawdziwej zbrodni.
W 1966 przeniesiono mnie do Kongpo, gdzie miałem zostać aż do 1984 roku. To było wielkie więzienie. Najpierw pracowałem w warsztacie, potem œcinałem drzewa. W 1978 roku powierzono mi opiekę nad œwiniami. Miałem znacznie więcej swobody, gdyż pasłem je za murami.
W 1979 roku do Tybetu przyjechali przedstawiciele Jego Œwištobliwoœci. Na czele delegacji stał brat Dalajlamy, Lobsang Samten. Kiedy dowiedziałem się, że będš w Kongpo, myœlałem tylko o jednym. Musiałem mieć jakiœ prezent, ukradłem więc œwiniom ich najlepsze jabłka. Uciekłem z więzienia i zakradłem się do miasta. Zauważyłem, że Chińczycy kazali odmalować domy i wydali ludziom nowe ubrania.
Ukryłem się w toalecie budynku, w którym czekano na delegatów. Nie dbałem o ewentualne konsekwencje – bałem się tylko, że mnie złapiš, zanim zobaczę Lobsanga Samtena. Kiedy usłyszałem, że weszli na salę, wybiegłem z ukrycia. Powiedziałem Lobsangowi, kim jestem – znaliœmy się, jako dzieci bawiliœmy się razem w Namgjalu. Poznał mnie. W pierwszych słowach powiedziałem mu, że w więzieniu kazali mi szkalować Jego Œwištobliwoœć i że jest mi z tym strasznie ciężko. Przyszedłem, bo musiałem przeprosić. Odparł, że słyszał już o tym i że wszystko rozumie. Potem przez chwilę wspominaliœmy stare czasy i zrobiliœmy sobie zdjęcie. Chciałem poprosić o zdjęcie Jego Œwištobliwoœci, ale wiedziałem, że strażnicy i tak by mi je odebrali. Kiedy wróciłem do więzienia, powitała mnie cisza. Dopiero po kilku dniach zorganizowano wiec, na którym potępiono mnie za „fotografowanie się z wrogami ludu”. WspółwięŸniowie mieli mieć mnie na oku.
Nie ukarano mnie, bo Lobsang Samten powiedział mi przy żołnierzach, że mam się z nim skontaktować, jeœli będę Ÿle traktowany. W tym okresie Chińczycy chcieli poprawić wizerunek Tybetu i œcišgnšć do kraju naszych uchodŸców.
W 1984 roku skończył się mój wyrok. Uznałem, że po dwudziestu czterech latach za kratami nie jestem już mnichem. Po pierwsze, walczyłem z Chińczykami. Po drugie, w więzieniu wypełniałem ich rozkazy. Nie umiałem uporać się z wyrzutami sumienia. Wróciłem do Phenpo i zamieszkałem u ciotki. Moja siostra też wyszła z więzienia i mieszkała w chatce, przypominajšcej bardziej szalet. Dwóch braci zabiły tortury i głód. Straciliœmy wszystko, co posiadaliœmy przed wkroczeniem Chińczyków.
W 1985 roku udałem się do miejsca, w którym kilka osób praktykowało w odosobnieniu. Przez dwa lata modliłem się i medytowałem. We wrzeœniu 1987 roku dowiedziałem się, że mnisi z Drepungu zorganizowali demonstrację w Lhasie. Nie posiadałem się ze szczęœcia. Poœwięciłem się praktyce duchowej, ale teraz uznałem, że i ja muszę zrobić coœ dla Tybetu. Długo rozmyœlałem o mnichach, którzy poœwięcili się dla wolnoœci Tybetu, o latach, które zmarnowałem w więzieniu, i o kłopotach, których sam sobie przysporzyłem. Po prostu musiałem coœ zrobić. Modliłem się o siłę i odwagę. Zaczšłem nawet ćwiczyć wznoszenie okrzyków, by mój głos nie brzmiał jak żałosny pisk.
W 1988 roku Chińczycy po raz pierwszy od wielu lat zezwolili na zorganizowanie Monlamu, noworocznego Œwięta Modlitwy. Ucieszyłem się na wieœć, że mnisi z Gandenu coœ planujš, ale i nie chciałem, by młodzi ludzie marnowali sobie życie. Ja byłem już stary i w gruncie rzeczy nie bałem się więzienia, które zdšżyłem przecież dobrze poznać.

Œwięto Modlitwy zaczęło się 3 marca. Nałożyłem najlepsze zakonne szaty i pogršżyłem w modlitwie. A potem wmieszałem się w tłum. Z poczštku się bałem, ale powiedziałem sobie, że przecież wiem, po co tu przyszedłem. Wstałem, rzuciłem w tłum garœć suchych kwiatów i krzyknšłem: „Niech żyje Jego Œwištobliwoœć Dalajlama! Wolnoœć dla Tybetu!”. Kilka osób podchwyciło moje hasła. Zauważyłem, że cudzoziemcy robiš zdjęcia, więc jeszcze raz rzuciłem kwiaty i krzyknšłem – do kamer. A potem zaczšłem œpiewać „Słowa Prawdy”, modlitwę Jego Œwištobliwoœci, która jest dla nas hymnem. Wiedziałem, że inni dołšczš, bo mnisi tradycyjnie intonujš wspólne œpiewy. Tak też się stało, ale zaraz ktoœ krzyknšł i ludzie zaczęli uciekać.

Zostałem sam. Usiadłem. Czułem się szczęœliwy. Jak gdyby spadło ze mnie ogromne brzemię. Czekałem na Chińczyków, ale nikt po mnie przyszedł. Wróciłem więc do pustelni.
Tej nocy miałem cudowny sen. Chodziłem po Potali. Na dachu spotkałem Jego Œwištobliwoœć, który poklepał mnie po ramieniu. Miałem ze sobš białš szarfę – zaniosłem jš do głównej nawy, w której odprawiali rytuał mnisi Namgjalu. Kiedy rozpostarłem przed nimi khatak, poczułem, że moje przewinienia zostały oczyszczone.
Chińczycy nie próbowali zatrzymać mnie podczas uroczystoœci, ale to nie znaczy, że mnie nie szukali. Chodzili z moim zdjęciem po klasztorach, ale, oczywiœcie, nikt mnie nie znał. Odwiedzajšcy mnie przyjaciele prosili, żebym uciekał. Nie chciałem. Nie widziałem w tym żadnego sensu. Póki siedziałem w pustelni, odpowiadałem tylko za siebie. Uciekajšc, musiałbym pogršżyć innych. Chińczycy zostawili w mnie w spokoju, bo niemal nikt do mnie nie dołšczył. Ogłosili, że ktoœ próbował zakłócić ceremonię, ale został zignorowany. Władze były pewne, że Tybetańczycy sš zastraszeni i nieszkodliwi.
Przyszli po mnie 17 marca. Najpierw jakiœ urzędnik, potem dziesięciu żołnierzy. Jeden wyjšł moje zdjęcie z Monlamu i zapytał, czy wiem, co to za człowiek. „Oczywiœcie – odparłem. – Czekałem na was”. Przeszukali mojš celę, ale nic tam nie miałem. Skuli mnie, zaprowadzili do samochodu i zawieŸli do więzienia Seitru.
Strażnicy najpierw dziwili się, że postanowiłem znów wrócić za kraty, a potem pobili mnie pałkami elektrycznymi. Zamknęli mnie w karcerze, mówišc, że zostanę w nim do końca moich dni. Powiedziałem im, że nie mam do nich żalu, gdyż zrobiłem to, co musiałem zrobić. Modliłem się, powtarzałem mantry, medytowałem. Po pewnym czasie znów zaczęli mnie przesłuchiwać. Jeden ze œledczych był Tybetańczykiem. Pytał, czy stęskniłem się za więzieniem. Chciał wiedzieć, co krzyczałem. „Niech żyje Dalajlama i wolnoœć dla Tybetu”. „Wolnoœć? – zdziwił się. – Wolny Tybet nigdy nie istniał”. Wyjaœniłem mu, że widziałem, jak Jego Œwištobliwoœć przybył z Amdo do Lhasy. W całym mieœcie nie było wówczas jednego Chińczyka. Dobrze wiedziałem więc, czym jest wolny Tybet, gdyż w nim żyłem. Skrzętnie spisali mój wywód. Potem pytali, kto mnie namówił do zorganizowania „demonstracji”. Odparłem, że nikt. Na koniec zapytali, dlaczego chcę „wolnoœci”. „Bez wolnoœci nie ma nic. Bez wolnoœci, wszystko jest dla nas skończone. W naszym własnym kraju czujemy się jak służšcy. Wszystkim rzšdzš Chińczycy. Nawet nasz język umiera, bo nie jest nikomu potrzebny”. Chińczycy rozeœmiali się i wyjaœnili, że jesteœmy sługami, bo nie nadajemy się do niczego innego. I że nikt nam nie pomoże, gdyż nie ma na œwiecie państwa, ani w Ameryce, ani w Europie, które uznawałoby niepodległoœć Tybetu. I tak dalej. Raz na tydzień, przed dwa lata i cztery miesišce. W cišgu ostatnich szeœciu miesięcy nie byłem przesłuchiwany.
Chciałem pojechać do Indii, żeby zobaczyć Jego Œwištobliwoœć, ale bałem się, że będę ciężarem. Przyjaciele namawiali mnie do ucieczki. Mówili, że œwiat powinien wiedzieć o losie Tybetańczyków.
Jestem więc w Indiach i – ku memu szczęœciu – znów w Namgjalu. Jestem szczęœliwy, że przeczytaliœcie mojš opowieœć. Będę jeszcze szczęœliwszy, jeœli zechcecie podzielić się niš z przyjaciółmi. Wasze zainteresowanie jest jedynš nadziejš moich rodaków w Tybecie.
 
 

Gu-Czu-Sum, tyb. dosł. “9,10,3” – od numerów miesięcy, w których doszło do największych, po powstaniu w 1959 roku, demonstracji przeciwko chińskim rzšdom w Tybecie (27 wrzeœnia 1987, 1 paŸdziernika 1987 i 5 marca 1988).