Od roku działa na obrzeżach Katmandu klinika, udzielajšca bezpłatnie pomocy wszystkim potrzebujšcym. Jej zorganizowanie zostało zainicjowane przez Ciebie, Wojtku, i, jak do tej pory, jest głównie polskim dziełem.

dr WOJCIECH RYNCARZ: Przez długi czas nie udawało się nakłonić mnie do rozmowy o tworzonej klinice. Nie chcę, by posšdzono mnie o kryptoreklamę.

Zacznijmy od poczštku, a więc od kolonizowanego przez Chiny Tybetu.

W Tybecie służba zdrowia jest przede wszystkim nastawiona na miasta i lepiej służy bogatym niż biednym. Przy przyjęciu do szpitala należy wpłacić depozyt w wysokoœci przeciętnego dwuletniego dochodu. Umieralnoœć dzieci wynosi 150 na 1.000, œredniš długoœć życia szacuje się na 40 lat. Potrzeby zdrowotne ludzi, z którymi zetknšłem się w rejonie Himalajów, oraz prawie nie istniejšce lecznictwo na tych terenach, skłoniły mnie do podjęcia się zorganizowania i budowy placówki opieki zdrowotnej.

Pomyœlałem, że ten naród wybrał jako jedyny oręż w walce o swojš wolnoœć i godnoœć konsekwentne niestosowanie przemocy. Ja, jako lekarz, mogłem im pomóc organizujšc opiekę medycznš.

W ubiegłym roku spędziłeœ tam – nadzorujšc budowę i pracujšc jako stomatolog – kilka miesięcy. Jak wyglšda codzienne życie kliniki?

W cišgu tych miesięcy stało się coœ, czego wczeœniej nie przewidywaliœmy. Ludzie zaczęli przychodzić do mnie z problemami zupełnie nie zwišzanymi ze stomatologiš.

Najczęœciej pojawiały się, prócz infekcji i zatruć, problemy skórne – grzybice, łuszczyce, łupież, zapalenia spojówek i choroby z zatokami – permanentne katary, nierzadko ropne. Wynika to z powszechnego brudu i z zapylenia powietrza – tam ziemia cały czas się pyli. Wystarczy, że przejedzie autobus czy samochód. Wszyscy plujš, charczš, a dzieciaki majš gluty po pas. Takie oczyszczanie płuc przez charczenie to prawie cały rytuał. Turysta, który przyjeżdża na tydzień lub dwa albo tego nie widzi, albo brzydzš go plujšcy na ulicy ludzie. To jednak symptomy chorób nękajšcych całe społeczeństwo.

Innš sprawš jest to, że dla nich lekarz to lekarz – zwłaszcza “westman”. Ludzie z różnymi problemami przychodzš już od rana. Mimo że na stałe jest Tybetańczyk – pielęgniarz, który na tyle się dokształcił, że udziela pierwszej porady “internistycznej” i rozdaje niektóre leki.

Prosiłem nieraz, żeby dziecko posadzono na fotelu, a matka mówi, że “jego boli brzuch – z zębami nic złego, ale ma biegunkę”. Albo starszš osobę “łamie w koœciach” – od dziecka żyje w zimnie na kamiennej podłodze i ma, niestety, reumatyzm. Z takimi przypadkami zgłaszali się na okršgło. A bez pomocy z gabinetu nie wyjdš... Kiedy naprawdę sš chorzy bšdŸ czujš, że dzieje się z nimi coœ niedobrego, to nie wyjdš – usišdš w kšcie, na ziemi, albo będš stali i patrzyli na ciebie.

I musisz im pomóc – dać im leki, inaczej nocujecie razem w gabinecie.

Na poczštku woziłem typowe antybiotyki, celowane na problemy, powiedzmy, twarzowo-zębowe. Teraz zaczšłem wozić zupełnie inne leki.

Na Zachodzie mamy ewidentnš modę na medycynę naturalnš. Również w Warszawie ludzie ustawiajš się w kolejkach do tybetańskich lekarzy, widzšc w nich ostatniš deskę ratunku na choroby, przy których medycyna zachodnia wydaje się bezradna i nie potrafi im pomóc. Ciekawe, co ci ludzie pomyœlš o kolejkach do Ciebie...

Zapewne na Wschodzie ufa się medycynie zachodniej, ponieważ duża częœć chorób łatwo poddaje się leczeniu. To nie jest tak jak u nas, że walczymy z coraz to nowymi szczepami opornych bakterii. W laboratoriach cišgle wymyœla się nowe generacje antybiotyków, bo na stare jesteœmy już uodpornieni. Tamtejsi pacjenci reagujš natychmiast na najprostsze leki. I to jest dla nas – lekarzy – strasznie wdzięczne przy leczeniu, a pacjenci, widzšc takš poprawę, nabierajš ogromnego zaufania do zachodniej medycyny.

Z drugiej jednak strony... spotkałem rodzinę z Estonii – małżeństwo z trzyletniš córeczkš, chorš na raka. Lekarze w Niemczech powiedzieli im, że już nie mogš pomóc temu dziecku i dajš mu pół roku życia. Dali im wolnš rękę na wszelkie próby, również z medycynš, powiedzmy, niekonwencjonalnš. Ta dziewczynka przyjechała na terapię do Kliniki Medycyny Tybetańskiej. Sam widziałem, jak po paru miesišcach to dziecko odżyło. Nie wiem, czy wyzdrowieje – oby. Jest chora od urodzenia, jednak pierwszy raz rodzice zauważyli, że ona się zmienia, że ma apetyt, nie cierpi...

Takie przypadki przycišgajš ludzi i sprawiajš, że – tak jak mówiłeœ – ustawiajš się w kolejkach. Wierzę, że medycyna wschodnia i zachodnia mogłyby się często uzupełniać.

Do mnie trafiajš zupełnie inne przypadki. Wiele z nich nie sprawia większych kłopotów przy leczeniu, niektóre wymagajš kilku... jak by to powiedzieć... dodatkowych wskazówek. Mówię na przykład naszym mnichom, żeby nie chodzili się strzyc do miejskich fryzjerów. Majš w klasztorze dwie maszynki do strzyżenia włosów, więc niech niechodzš po mieœcie. Dałem im płyn, żeby przed strzyżeniem dezynfekowali nożyki. Wszystko byłoby wspaniale, ale po tygodniu tš samš maszynkš ogolili dwa psy – małe szczeniaki. Żal im było, że majš strupy na skórze… Nie ma cudów, w tej sytuacji oni muszš chorować.

Klinika mieœci się na terenie klasztoru; masz więc stały kontakt z jego mieszkańcami – mnichami. Czy to oni stanowiš większoœć klientów?

Taki klasztor jest tak naprawdę wielkim sierocińcem, miejscem, w którym przebywa 200 osób. W tym trzy-cztery, które sš za niego odpowiedzialne. Do klasztoru oddawane sš dzieci w różnym wieku i często jest to ich jedyna szansa na przeżycie. Tam nie ma odgórnych opiekunów. Mnisi majšcy po osiemnaœcie, dwadzieœcia pięć lat stanowiš około 20 procent i opiekujš się pozostałymi – nawet maleńkimi czterolatkami. Starsi najczęœciej odchodzš i zakładajš własne rodziny.

Ja czuję się tam jak lekarz zakładowy, wychowawca i siostra PCK w jednej osobie. Staram się jak najwięcej opowiadać o możliwoœciach zapobiegania wielu chorobom, robię im czasem pogadanki. To sš najprostsze metody. Prosiłem na przykład, żeby nie myli głów zwykłym szarym mydłem. Pokazałem im kilka tanich szamponów. I po tygodniu przyszli szczęœliwi, rozeœmiani – że im to pomogło, że głowy nie swędzš. A kiedy nastoletni mnisi majš tršdzik, często bardzo zainfekowany, wystarczy im powiedzieć, że to jest normalne, że minie i żeby… myli twarze i nie mieli na sobie skorupy kurzu.

Podobnie z pastami do zębów. Na rynku sš głównie produkty indyjskie, z reguły nie zawierajšce fluoru. Ale kiedy mnisi dowiedzieli się, że fluor jest bardzo ważny dla zdrowia zębów, zaczęli zwracać na to uwagę przy kupowaniu pasty.

Właœnie za takie informacje sš strasznie wdzięczni. Takich rzeczy nikt im nie mówi.

Czy miałoby sens zawiezienie tam pasty?

Nie, bo to wszystko jest na miejscu. To tylko kwestia umiejętnoœci wybrania właœciwej pasty i właœciwej szczoteczki spoœród wszystkich leżšcych na półce. Ceny sš takie same.

Czy często masz problemy z dyscyplinš przyjmowania leków?

To kompletne niezdyscyplinowanie w przyjmowaniu leków stanowi dużš przeszkodę we wprowadzaniu zachodniej medycyny. W mentalnoœci tamtejszych chorych leki przyjmuje się dokładnie do momentu, w którym kończy się choroba albo ustępuje ból. Jeœli w grę wchodzš leki ziołowe, to nie ma większego problemu, jeżeli natomiast za wczeœnie przestanie się przyjmować antybiotyk, to on jest już na długi czas “spalony”. Zdarzały się też przypadki, kiedy ktoœ połknšł na raz całodniowš dawkę i przyszedł z bólem brzucha. Dobrze, że tylko z bólem brzucha, a nie z zatruciem. Znajomi lekarze opowiadali mi o przypadkach, kiedy trzeba było jechać na płukanie żołšdka.

Skoro mówisz, że leczenie w rozumieniu tych ludzi trwa do czasu ustšpienia bólu, to jak radzisz sobie z upilnowaniem wizyt przy leczeniu zębów?

To ogromny problem w dentystyce. Wiele rzeczy robię z bólem serca – muszę na przykład usunšć zęby, które bym w Polsce uratował. Kiedy ktoœ przychodzi z bólem i założę opatrunek wymagajšcy wymiany, to mogę być pewny, że on już nie wróci – ponieważ ten zšb przestanie boleć. W zwišzku z tym zęby wymagajšce długiego leczenia muszę klasyfikować do usunięcia. Zupełnie inaczej więc diagnozuję, innymi kategoriami myœlę – niestety trzeba się przestawić. Każde podjęcie decyzji o usunięciu zęba mlecznego u dziecka czy nastolatka również powoduje burzę w mózgu lekarza. Obserwuję, na przykład, bardzo dużo przetrwałych zębów mlecznych, braki zawišzków i nieprawidłowoœci w ustawieniu zębów stałych.

Wady w rozwoju wynikajš głównie z diety – mięso to rarytas, posiłki składajš się przede wszystkim z ryżu, kapusty, fasoli: z papki. A kiedy dziecko przygotowuje się do wymiany uzębienia, koœć jest stymulowana do wzrostu właœnie przez gryzienie i żucie.

Panicznie boję się wizyt u dentysty. Jak Twoi pacjenci podchodzš do zabiegów stomatologicznych?

W ogóle się nie bojš. Co więcej, taki nowoczesny gabinet, jakim dysponujemy, i technika, z którš się stykajš, bawi ich i bardzo absorbuje. Cieszy siadanie na fotel, który “sam” się podnosi, to, że naciskajšc guzik można nalać wody do kubka. I to dotyczy tak dzieci, jak poważnych lamów. Wiedzš, że nie będzie ich bolało – majš zaufanie, bo nieodmiennie pytajš wczeœniej poprzednika “boli czy nie?”. Ja ich zawsze znieczulam, więc wiedzš, że nie boli. Cała reszta to już zabawa.

Kiedyœ mi się dzieciaki podmieniły na fotelu. Po znieczuleniu do usunięcia zęba poprosiłem malucha, żeby wypłukał. Odwróciłem się po narzędzia, a on wypłukał i zszedł z fotela – myœlał, że to koniec. Jego miejsce zajšł następny, podobny malec – to byli mnisi w szatach, jeden w jeden łyse łebki. Zorientowałem się dopiero, gdy otworzył buzię. Trzymałem już w ręku kleszcze, a ten brzdšc zupełnie się nie bał – pełne zaufanie. Na szczęœcie skończyło się na œmiechu, a nie rwaniu zdrowego zęba...

Co myœlisz o tych małych mniszkach?

Najciekawszš rzeczš jest właœnie ten brak strachu i nerwowoœci. Jestem przekonany, że zawdzięczajš to surowemu życiu w klasztorze.

Kiedy przyszły dzieci ze szkoły podstawowej – ten sam przedział wiekowy, siedem, osiem lat – zachowywały się typowo, jak większoœć małych pacjentów w Polsce. Każdy mój podejrzliwie obserwowany ruch kończył się łapaniem za ręce, płaczem, histeriš. Zupełnie inne dzieci. To musi być bardzo ciekawe dla psychologa. Ta samodyscyplina jest czymœ, co w moim przekonaniu rodzi się w tej wspólnocie klasztornej. To kwestia surowego życia, braku rodziców, braku czułoœci – której nie sš w stanie od nikogo dostać. Oczywiœcie, starsi opiekujš się młodszymi – czujš się za nich odpowiedzialni, ale nikt tam nikogo nie rozpieszcza.

Sš bardzo wytrzymali na ból, widzę to, kiedy przychodzš z innymi problemami – na przykład z rozciętym palcem. Kiedyœ jeden chłopak wbił sobie w plecy gwóŸdŸ i nie płakał, ale strasznie krzyczał. Potem się okazało, że miał uszkodzony nerw. Inni mnisi powiedzieli, że skoro ON krzyczy, to musiało się stać coœ poważnego, bo jest bardzo wytrzymały... Nawet maluchy sš zahartowane na różne trudy życia.

Z czego, Twoim zdaniem, wynikajš zaniedbania medyczne?

Z pewnoœciš nie ze strachu, a z braku edukacji, œmiesznie małej liczby lekarzy, niemożnoœci opłacenia wizyty. Najubożsi nie majš gdzie pójœć. Kiedy dowiedzš się, że jest bezpłatna klinika, taka jak nasza, to dosłownie okupujš gabinet. Ostatniego dnia pracy nie mogłem wyjœć do domu. Pacjenci siedzieli na parapetach, pod œcianš, w kštach i obwieœcili, że nie wyjdš, dopóki nie powyrywam im bolšcych zębów. Przyjęliœmy wtedy ponad 70 osób.

Ta niedostępnoœć medycyny jest najsmutniejsza. Oni po prostu chcš pozbyć się bólu. Kiedyœ powiedziałem jednemu mnichowi, że z uwagi na stan zapalny, mimo znieczulenia, usunięcie zęba może być bolesne. Odpowiedział, że dwa lata żyje z bólem, że mogę go w ogóle nie znieczulać –jeżeli tylko pozbawię go tego zęba, to będzie szczęœliwy.

Jak w tej chwili wyglšda sytuacja z lekarzami?

Cóż, do tej pory był tylko stomatolog i, powiedzmy, lokalny lekarz ogólny.

Ile osób skorzystało z pomocy kliniki?

Do tej pory z gabinetu – z założenia stomatologicznego – skorzystało, przez ostatnie trzy miesišce, prawie 1,3 tys. osób. Dokładnie 1.286 – liczyłem z własnej ciekawoœci i żeby dać sprawozdanie dla władz klasztornych. Swoje kartoteki ma 36 klasztorów, szkoła podstawowa, szkoła œrednia i sierociniec. Do tego dochodzš zupełnie przypadkowe osoby z ulicy, które pojawiajš się o œwicie. Zawsze jest taka grupa – powiedzmy 10-15 osób. Klinikę otwieramy o siódmej, a oni czekajš na lekarza nawet od pištej – bojš się, że nie zostanš przyjęci.

Jest jakiœ limit?

Nie, nie ma. Przyjmujemy tak długo, jak trzeba. Dlatego też nie oszczędzamy na oœwietleniu. To muszš być nie tylko takie nepalskie bŸdzidła, używane dotšd, ale dobre œwiatło, umożliwiajšce pracę również wieczorem. Klinika jest otwierana o siódmej; godziny zamknięcia nie ma. Raz zamykamy o jedenastej, a innym razem trzeba zostać do dziewiętnastej. Poza tym, wiele osób przyjeżdża z daleka. Niektórzy sš tylko przejazdem. Takie wizyty się przecišgajš – nie ma bowiem możliwoœci ponownego spotkania.

Stereotyp uchodŸcy jest taki, że to ciężar dla społeczeństwa, do którego trafia. Tybetańczycy sš w Nepalu uchodŸcami – klasztor tybetański jest klasztorem uchodŸczym. Z drugiej strony same klasztory też majš stereotypowy obraz – bardzo pieczołowicie podsycany przez chińskš propagandę – że to taki pasożyt, na który wszyscy muszš łożyć, który niczego nie produkuje i nikomu nic nie daje. Wielokrotnie Dalajlama powtarzał, że uczestniczenie klasztorów w życiu ludzi œwieckich i niesienie pomocy społecznoœci, jest czymœ, czego buddyœci powinni się uczyć od katolików. Czy ta klinika i to, co robi klasztor, jest inicjatywš jedynš w swoim rodzaju, czy też jest to coœ typowego dla klasztorów w Nepalu?

Jest jedyna. Można patrzeć na to z punktu widzenia bezpłatnej kliniki – taka mogłaby być równie dobrze w Katmandu, jak w Warszawie czy gdziekolwiek na œwiecie. Ale przez to, że klasztor dał ziemię – miejsce na tak dużš strukturę – klinika może stanowić wzór na przyszłoœć.

Jest kilka bezpłatnych punktów medycznych, koordynowanych przez rzšd nepalski. Pobierajš opłatę rejestracyjnš i drobne opłaty za usługi; leki sš rozdawane bezpłatnie. Działa nawet gabinet dentystyczny. Opłata rejestracyjna jest tam jednak dosyć wysoka – ok. 500 rupii. To jest jedzenie na osiem dni.

Zanim skończysz – jest ważny element, o którym nie powiedziałeœ wprost. Sytuacja Tybetańczyków – tak w Nepalu, jak samych Indiach – jest bardzo delikatna. To, że klasztor buddyjski, tybetański robi coœ dla społecznoœci lokalnej, nepalskiej, jest więc niezwykłš wartoœciš samš w sobie – politycznš. To pewien rodzaj ochrony przed zakusami władz chińskich, które wywierajš naciski na rzšd Nepalu w zwišzku z istnieniem i funkcjonowaniem społecznoœci tybetańskiej na terenie tego kraju. Nie zapominajmy, że do połowy lat 70. na terytorium Nepalu stacjonowały tybetańskie oddziały partyzanckie, które miały walczyć z Chińczykami – już nie z terenu Tybetu, ale z Mustangu. Chińczycy nie umieli ich rozbić, Nepalczycy rozbroić. Przestały działać na proœbę – bardzo stanowczš – Dalajlamy, który nie uznaje stosowania przemocy. Istniały też poważne obawy o los i bezpieczeństwo innych Tybetańczyków w Nepalu... Wszelkie tego typu inicjatywy – z których widać bardzo wyraŸnie, że poprzez społecznoœć uchodŸczš, czy dzięki niej, wychodzi inicjatywa, która służy najbiedniejszym Nepalczykom – na głębszym poziomie sš więc czymœ potencjalnie długofalowym i niezwykle dobrym dla wszystkich Tybetańczyków w Nepalu. W końcu to jest w tej chwili jedyny kraj tranzytowy. 99 procent nowych uciekinierów z Tybetu idzie przez Nepal.

…My się też nimi opiekujemy. Majš swój szpitalik przy Głównym Oœrodku dla UchodŸców, ale dużo osób przychodzi do nas. Tam sš łóżka, gdzie mogš odchorować trudy – często bardzo długiej – podróży. Na sprzęt do diagnozowania nastawiamy się również pod kštem wzajemnej współpracy. Szczególnie w zimie taka wyprawa przez Himalaje jestmordercza – ci ludzie schodzš z gór w opłakanym stanie.

Schodzš prosto do amputacji...

…Niestety masz rację – z odmrożeniami, których nie można już leczyć. Ponadto chorujš na zapalenia płuc, zapalenia spojówek, majš często zaostrzenia przewlekłych chorób, na które cierpieli wczeœniej.

Czy oprócz pieniędzy i personelu jest coœ, co ludzie – ci, którzy nie sš lekarzami i nie majš możliwoœci, żeby przeznaczyć na tę klinikę gotówkę – mogliby dać? Czy jest coœ, co mogliby zrobić?

Jeżeli ktoœ nie może dać pieniędzy, to cenne jest jego własne przekonanie o słusznoœci takiego działania. Może nawišżš się jakieœ ciekawe kontakty, które w niedalekiej przyszłoœci zaowocujš współpracš, niekoniecznie finansowš? Ważne jest zrozumienie idei pomocy medycznej ludziom, którzy nie majš do niej dostępu. Istotne jest też zrozumienie idei politycznej. Biedy na œwiecie nie brakuje. Każde podanie ręki potrzebujšcym jest iskierkš nadziei na lepsze jutro najbardziej potrzebujšcych.

Nie bez znaczenia jest również, by inne klasztory dostrzegły, że wspólnota monastyczna może służyć okolicznym mieszkańcom, by poszukiwały metod niesienia takiej pomocy.

W latach 80. w Polsce nie było pieniędzy, były natomiast jakieœ rzeczy. Ludzie majš taki instynkt, żeby wozić właœnie rzeczy, nie pienišdze. Jakie jest Twoje zdanie – lepiej dać pienišdze, nawet jeœli to jest mała kwota, czy na przykład swetry, opatrunki, koce?

Myœlę, że taka rodzšca się klinika jest “workiem bez dna” i na pewno ważna jest przysłowiowa, każda złotówka. Natomiast jeœli idzie o ludzi żyjšcych w ciężkich warunkach, pomoc, o której mówisz, jest niewštpliwie cenna. Zdrowie to nie tylko brak chorób i ułomnoœci, ale cały zespół dobrego fizycznego i psychicznego samopoczucia. Polepszenie standardu codziennego życia również wyeliminuje wiele chorób.

Czyli nie kombinować z lekami...

Nie, samemu na pewno nie.

Jak już mówiłeœ, nie ma sensu wożenie past czy szczoteczek do zębów, bo można je dostać na miejscu. Zamiast kupować koce tutaj, może lepiej zabrać pienišdze do Nepalu i kupić wszystko tam, oszczędzajšc tym samym na transporcie?

Masz rację, choć wracamy do punktu wyjœcia – że lepsza jest nawet złotówka. Jeœli jednak zostanš przysłane jakieœ rzeczy, oczywiœcie nie zmarnujš się.

Mówiliœmy cały czas o Katmandu, jak wyglšda opieka medyczna za miastem?

To już zupełnie inny temat. Katmandu to miasto skrajnoœci. Na ulicach jest coraz więcej turystów, coraz więcej bogatych ludzi, a obok ogrom niewyobrażalnej biedy.

Poza miastem jest już tylko bieda. Nepal nie zapewnia swoim obywatelom żadnej opieki socjalnej. Na prowincji panuje straszna nędza. Mówili mi o tym nawet znajomi, którzy jeŸdzili po Nepalu w celach czysto turystycznych. Wystarczy oddalić się od miasta o kilka kilometrów i ludzie – widzšc białš twarz – proszš o pomoc, o leki. Kiedy chodzisz po górach z plecakiem, cišgle cię o coœ proszš. Przy tym trzeba podkreœlić, że sš bardzo goœcinni i podzielš się ostatniš kromkš chleba.

Kiedy skończymy klinikę, kolejnym etapem – majšc tak dobrš bazę – będzie zabranie lekarzy poza miasto, w góry. Wielu moich pacjentów – kiedy jadš do domu, do swoich rodzin – prosi o leki dla najbliższych. Często sš to rejony bardzo odległe – dwa dni jazdy autobusem, a potem pięć dni marszu w górach – tam już nic nie dojedzie. Gdzieœ pod granicš tybetańskš. I tam też sš choroby. Tam też jest cierpienie.

To jest studnia bez dna…