Wicemarszałek Jan Król:
     (...) Przystępujemy do rozpatrzenia punktu 9. porzšdku dziennego: Sprawozdanie Komisji Sprawiedliwoœci i Praw Człowieka o poselskim projekcie deklaracji solidarnoœci Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z narodem tybetańskim (druki nr 2157 i 3092).
Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę komisji pana posła Jerzego Wierchowicza.

Poseł Sprawozdawca Jerzy Wierchowicz:
    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Z własnego historycznego doœwiadczenia wiemy, jakš wartoœć ma prawo do samostanowienia narodu i znamy cenę, jakš płaci się za jego urzeczywistnienie. Wiemy też ile znaczy solidarnoœć rzšdów i narodów.
Nowojorska organizacja Freedom House nieodmiennie uznaje Tybet za jedno z najgorszych miejsc pod względem poszanowania praw człowieka i obywatela. Rokrocznie ucieka z Tybetu do Indii i Nepalu około 3 tys. Tybetańczyków, także dzieci i młodzieży, które mogš otrzymać tybetańskie wykształcenie tylko poza granicami swego kraju. Tybetańczyków wtršca się do więzień za każdš próbę sprzeciwu wobec komunistycznej władzy, chociażby za posiadanie flagi narodowej czy przekładu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Mimo podpisania przez komunistyczne Chiny w 1986 r. Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur, w chińskich więzieniach nadal torturuje się, nadal ginš ludzie. Wielu Tybetańczyków straciło życie pod chińskš okupacjš. W gruzach legło niemal 6 tys. klasztorów będšcych oœrodkami religii, kultury, nauki, medycyny i sztuki tybetańskiej. W ramach tzw. reedukacji patriotycznej usunięto ze œwištyń ponad 12 tys. duchownych. Tybet stał się nuklearnym œmietnikiem chińskiego imperium.
Podczas ubiegłorocznej wizyty w naszym parlamencie Dalajlama, duchowy i polityczny przywódca narodu tybetańskiego tak mówił o etosie obrony tybetańskiej tożsamoœci i wolnoœci: Z jednej strony konsekwentne niestosowanie przemocy, z drugiej duch dialogu, duch pojednania, prawdy i otwartoœci. Tak staram się mówić o problemie Tybetu, póki co bezskutecznie, ale wydaje mi się, że na dłuższš metę ta szczeroœć i otwartoœć, które już zapewniły nam wiele sympatii na całym œwiecie, również wœród Chińczyków, choć nie ich rzšdu, muszš przynieœć rezultaty.
Jakże bliskie sš nam te idee, były one przecież także fundamentem pamiętnego etosu „Solidarnoœci”.
Wysoka Izbo! Tak jak niegdyœ naród polski, tak dziœ naród tybetański czeka na głos solidarnych przeciw jego zniewalaniu. Dlatego też sejmowa Komisja Sprawiedliwoœci i Praw Człowieka proponuje, by Sejm Rzeczypospolitej przyjšł deklarację w następujšcym brzmieniu:
Deklaracja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie solidarnoœci Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z narodem tybetańskim.
         „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża solidarnoœć z narodem tybetańskim w jego działaniach na rzecz respektowania elementarnych praw człowieka w Tybecie.
Nigdy nie można godzić się na niesprawiedliwoœć, szczególnie wtedy, gdy dotyka one narody, które same chcš decydować o swoim losie i swojej przyszłoœci. W chwilach trudnych dla Polski inne narody nie godziły się na niesprawiedliwoœć i solidaryzowały się z narodem polskim. Dziœ polscy parlamentarzyœci, majšc w pamięci otrzymywanš pomoc, nie mogš milczeć, gdy inne narody poddawane sš opresji.
Od lat docierajš do nas informacje o tragedii narodu tybetańskiego. Władze chińskie brutalnymi metodami tłumiš wszelkie dšżenia Tybetańczyków do wolnoœci oraz usiłujš doprowadzić do zmiany struktury demograficznej w Tybecie. W konsekwencji Tybetańczycy mogš stać się mniejszoœciš we własnej ojczyŸnie.
Sejm wolnej Polski będzie kontynuował zabiegi na arenie międzynarodowej o wykonanie wszystkich rezolucji
     ONZ dotyczšcych sytuacji w Tybecie, w tym rezolucji nr 1353 z 1959 r., nr 1723 z 1961r. oraz nr 2079 z 1965 r., gdzie wyraŸnie uznano prawo narodu tybetańskiego do samostanowienia, a komunistyczne Chiny wezwano do zaprzestania praktyk pozbawiajšcych naród tybetański podstawowych praw człowieka i wolnoœci.
Koniecznym warunkiem porozumienia jest podjęcie przez rzšd chiński rozmów z najwyższym autorytetem duchowym i politycznym Tybetańczyków Dalajlamš, który jest jedynym uznawanym przedstawicielem narodu tybetańskiego. Władze chińskie muszš uszanować tożsamoœć religijnš Tybetańczyków oraz dziedzictwo ich cywilizacji liczšcej kilka tysięcy lat.
Jesteœmy przekonani, że tylko konsekwencja i determinacja w upominaniu się o ciemiężonych może doprowadzić do polepszenia losu narodu tybetańskiego”.
Tak brzmi projekt deklaracji przedkładanej przez komisję Wysokiej Izbie. Dziękuję. (Oklaski)

Wicemarszałek Jan Król:
     Dziękuję panu posłowi.
Sejm podjšł decyzję o wysłuchaniu w dyskusji nad tym punktem porzšdku dziennego 5-minutowych oœwiadczeń w imieniu klubów i kół.
Otwieram dyskusję.
     Proszę pana posła Antoniego Kobielusza o zabranie głosu w imieniu klubu SLD.

Poseł Antoni Kobielusz:
     Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Klub Parlamentarny Sojuszu Lewicy Demokratycznej, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, przestrzeganie praw człowieka uznaje za standard. Powinni zatem z tych praw korzystać wszyscy ludzie i wszystkie narody. Na forum międzynarodowym, a zwłaszcza w organizacjach międzynarodowych Polska winna wspierać rozwój demokracji i przestrzeganie praw człowieka w każdym kraju. Wszystkie prawa człowieka, a więc osobiste, polityczne, socjalne, winny być przestrzegane równoczeœnie i w równym stopniu. Z drugiej strony w interesie Polski jest posiadanie dobrych stosunków z większoœciš państw œwiata. Dobre stosunki z szybko rozwiajšcymi się pod względem gospodarczym Chinami mogš sprzyjać wzrostowi obrotów handlowych i rozwojowi współpracy gospodarczej między naszymi krajami. Spodziewamy się także, iż wprowadzana z powodzeniem przez Chiny gospodarka rynkowa sprzyjać będzie wewnętrznym przemianom politycznym i społecznym w tym kraju.
Uważamy, że projekt omawianej deklaracji zawiera wiele niedostatków i niezręcznoœci, a odwołanie się do rezolucji ONZ dotyczšcych sytuacji w Tybecie, z 1959 r. i z 1961 r., może zostać odczytane przez społecznoœć międzynarodowš jako niedostrzeganie zmian, które dokonały się w Chinach w cišgu ostatnich 40 lat. Również zapis o prawie narodu tybetańskiego do samostanowienia idzie dalej niż oczekiwania samego Dalajlamy, który mówi o autonomii i o wolnoœci religijnej. Rdzenna ludnoœć w Tybecie stanowi tak znaczšcš większoœć, iż mało prawdopodobna jest zmiana struktury demograficznej Tybetu, czego obawiajš się autorzy deklaracji.
W tej sytuacji Klub Parlamentarny Sojuszu Lewicy Demokratycznej wstrzyma się w głosowaniu nad omawianš deklaracjš. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)

         (Przewodnictwo w obradach obejmuje wicemarszałek Sejmu Franciszek Jerzy Stefaniuk)

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
     Dziękuję panu posłowi.
Proszę o zabranie głosu pana posła Czesława Bieleckiego.

Poseł Czesław Bielecki:
     Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Rozmawiamy o tej deklaracji w momencie nieprzypadkowym. Tydzień temu wróciła z Chin, także z Tybetu i z Hongkongu, delegacja parlamentarna, która realizowała drugš częœć dialogu chińsko-polskiego, niełatwego, dotyczšcego kwestii poszanowania prawa, rzšdów prawa, praw człowieka i wolnoœci religijnych. Właœnie nasza delegacja w całym swoim pluralistycznym składzie mogła wprost, twarzš w twarz, i w Tybecie, i w Pekinie, i w innych miastach Chin mówić o tym, że Chiny Ludowe powinny kontynuować dialog z Dalajlamš. To właœnie w Tybecie i w Pekinie mówiłem naszym chińskim rozmówcom, że czym innym jest popieranie idei jednych Chin, co jest kanonem polskiej polityki zagranicznej ­ i to jest linia polskiej polityki zagranicznej kolejnych rzšdów ­ a czym innym jest poszanowanie autonomii, praw religijnych i praw człowieka. Oznacza to, że pałac dalajlamy w Lhasie nie powinien być muzeum religii, buddyzmu lamajskiego, lecz powinna to być siedziba żywego ruchu, ponieważ jest to, jak wskazywałem rozmówcom chińskim, prawdziwy przywódca duchowy Tybetańczyków. Mówiłem o Falungong, o tym, że to jest i powinna być dla komunistów chińskich pewna przestroga i przypomnienie, że przyjeżdżamy z kraju, gdzie niegdyœ Jacek Kuroń rzucił hasło: Zamiast palić komitety, w domyœle partyjne, zakładajcie własne. Mówiliœmy wieloma głosami Chińczykom, że lepiej mieć partnera na wypadek kryzysu dialogu społecznego niż tego partnera przeœladować.
Czy te głosy były przez naszych rozmówców przyjęte jako prawdy do wierzenia? Nie; tak być nie może. Myœmy proponowali własnš wersję wspólnego oœwiadczenia, Chińczycy na to odpowiedzieli swojš wersjš, myœmy się na to nie zgodzili. Ale wydaje mi się, że Wysoka Izba powinna się zastanowić, czy jeœli prowadzimy dialog ­ stać nas na mówienie w Lhasie, Pekinie czy innych miastach chińskich, twarzš w twarz, o intencjach Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy, o losach XI Panczenlamy, o więŸniu politycznym Czadrelu Rinpocze, o uwięzionych i przeœladowanych mnichach i mniszkach buddyjskich ­ jeżeli o tym wszystkim mówimy, to powinniœmy jednoczeœnie mówić o tym takim językiem, którym mówi deklaracja zgłoszona przez inicjatorów. Otóż wydaje mi się, że jest tu jakiœ rozziew; nieporozumieniem jest mówienie, jeœli się prowadzi ten niełatwy, typu helsińskiego, dialog z państwem, które formalnie podpisało wszystkie pakty międzynarodowe dotyczšce praw człowieka i obywatela, ale wykładnia ich, podobnie jak niegdyœ w PRL, dalece odbiega od sensu tych paktów i standardów... Powstaje pytanie, czy dialog ten powinniœmy prowadzić przez takie ­ moim zdaniem znacznie łatwiejsze niż dialog, który prowadziliœmy z Chin ­ deklaracje.
Chciałbym zgłosić jedno zastrzeżenie, które powoduje, że pod tš wersjš deklaracji moim zdaniem klub Akcji Wyborczej Solidarnoœć podpisać się nie może.

(Głos z sali: To się nie podpisze.)

Mianowicie samostanowienie w tym ujęciu jest sprzeczne z kanonem polskiej polityki zagranicznej, ponieważ ­ jak wskazał mój przedmówca z opozycji ­ my idziemy dalej niż Dalajlama. Czym innym jest bowiem autonomia, zabezpieczajšca prawa religijne, prawa ludzkie i prawa obywateli, a czym innym jest, w sytuacji, kiedy uznajemy jedne Chiny, podważanie tej zasady. Chciałbym zwrócić uwagę na to, że Chiny sš państwem na tysišc sposobów specyficznym; specyfikš tego kraju jest m.in. to, że na 55% jego powierzchni mieszka 7 czy 8% mniejszoœci narodowych, które stanowiš większoœć na tych terenach. Uznajšc politykę i zasadę jednych Chin i przeciwstawiajšc się wszelkim próbom ograniczenia wolnoœci czy inkorporacji tych prowincji, które sš w tej chwili samodzielne (jak choćby Tajwan) czy tych, które zachowały w ramach formuły chińskiej „jedno państwo ­ dwa systemy” wolnoœci demokratyczne w europejskim tego słowa znaczeniu (jak Hongkong czy Makao), opowiadajšc się za pokojowš ewolucjš i bronišc praw tych prowincji, moim zdaniem nie powinniœmy w tej deklaracji negować zasady, którš Rzeczpospolita Polska uznała za już przyjętš i przedyskutowanš.
Pierwsze moje zastrzeżenie wišże się z tym, że jeœli prowadzimy dialog, jeœli upominamy się o prawa Koœcioła katolickiego, także mniejszoœciowego, jeœli upominamy się o wolnoœć dla buddystów, jeœli upominamy się o prawa narodowe dla Tybetańczyków w ramach autonomii, którš formalnie Chińczycy im przyznajš, a wiemy, że faktycznie nie jest ona egzekwowana, to nie powinniœmy jednoczeœnie w drugiej częœci tej deklaracji, mówišc to wszystko, proponować takš formę samostanowienia, która oznacza, że my tę zasadę jednych Chin kwestionujemy.
Wnioskuję, aby w tej kwestii ta deklaracja wróciła do Komisji Sprawiedliwoœci i Praw Człowieka i żeby została przynajmniej w tym jednym punkcie, który jest wyraŸnie sprzeczny z kanonami polskiej polityki zagranicznej, zrewidowana i skorygowana. A wszystkim, którzy tak bojowo z łam polskiej prasy albo z trybuny sejmowej głoszš hasła, które sš nie mniej mi bliskie niż im, chciałem powiedzieć, że wydaje mi się, że jest znacznie ważniejsze, żeby stanšć i mówić to wprost Chińczykom uparcie i żšdać tego, ponieważ lawina bieg od tego zmienia, jak mówił poeta, po jakich toczy się kamieniach. Jednymi z tych kamieni jesteœmy my. Czy my uparcie żšdamy pewnych standardów i nie godzimy się na formułę specyficznie chińskiej drogi interpretacji tych standardów praw człowieka i czy my upieramy się przy naszych standardach, czy robimy to tylko wysyłajšc z Warszawy do Tybetu deklaracje.
Uważam, że nie wolno ani dać się tu manipulować przez stronę chińskš, ani podlegać w tym miejscu takiej formule, formule dialogu, która jest najprostsza, ponieważ nie wprost walczy się z tymi, których trzeba zmuszać do chronienia naszych standardów, a robi się to z daleka œlšc w ich stronę tylko deklarację. Dziękuję bardzo.

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
     Dziękuję panu posłowi.
Chciałem tylko zwrócić uwagę, panie poœle, że wniosek o odesłanie do komisji nie może być zrealizowany bez złożenia poprawek, bo celem odesłania do komisji mogš być tylko poprawki.
Proszę o zabranie głosu pana posła Andrzeja Potockiego w imieniu Klubu Parlamentarnego Unii Wolnoœci.

     Poseł Andrzej Potocki:
     Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Bardzo dziękuję mojemu serdecznemu przyjacielowi i przewodniczšcemu Komisji Spraw Zagranicznych za pouczenia, jakich udzielił Wysokiej Izbie w kwestii odwagi.
Chcę powiedzieć, że od 1991 r. przy każdej możliwej okazji, przy każdej wizycie przedstawicieli władz chińskich w Warszawie starałem się brać udział w takim dialogu, tak długo, jak długo nie zorientowałem się, że jednym ze sposobów prowadzenia polityki zagranicznej przez naszych przyjaciół z Chińskiej Republiki Ludowej jest staranne dobieranie sobie rozmówców i dzielenie ich na wygodnych i niewygodnych i pomijanie tych wszystkich, którzy majš odwagę mówić prawdę.
Chyba efekt tego także był przy ostatniej wizycie polskiej delegacji w Chinach, bo zdaje się, że skład tej delegacji do ostatniej chwili dramatycznie się zmieniał i nie wszyscy, którzy byli przewidziani do tego, żeby mogli wzišć udział w tym wyjeŸdzie, wzięli w nim udział. Także chcę przypomnieć, że jest przynajmniej kilku parlamentarzystów na tej sali, którzy wielokrotnie aplikowali o wizę Chińskiej Republiki Ludowej po to, żeby móc twarzš w twarz z Chińczykami omawiać problemy, które sš przedmiotem debaty, móc zobaczyć na własne oczy, jaka jest sytuacja w Tybecie i nigdy tej wizy nie dostali. Jest przynajmniej jedna osoba, której z oczywistych powodów nazwiska nie mogę wymienić, która w rezultacie do Tybetu przyjechała nielegalnie z terytorium Nepalu na ciężarówce z robotnikami.
To też jest forma dialogu, ale to też œwiadczy o tym, w jaki sposób jesteœmy traktowani. Tak się składa, że w każdej debacie w sprawach chińskich podkreœla się ważnoœć i wrażliwoœć dobrych stosunków z Chinami Ludowymi, zapominajšc tutaj jednak, że podstawowym warunkiem tych dobrych stosunków, tak jak je rozumie strona chińska, jest to, żeby słuchać jej we wszystkim, w każdych argumentach, a zwłaszcza, żeby powielać jednš z najbardziej nieludzkich, niefortunnych doktryn, które pojawiły się w XX wieku, gdziekolwiek na œwiecie, w dziedzinie praw człowieka, doktrynę o różnych standardach praw człowieka w różnych częœciach œwiata. (Oklaski)
Żadna religia, żaden system filozoficzny, żaden system œwiatopoglšdowy nie jest w stanie dowieœć tego, że prawa Chińczyka, prawa Laotańczyka, prawa Kubańczyka sš inne niż prawa Polaka, Niemca czy Francuza...

(Poseł Stefan Niesiołowski: Prawa Tybetańczyka.)

... prawa Tybetańczyka także, ale to jest oczywiste. Każdy ma prawo do wolnoœci, każdy ma prawo do tego, żeby nie był głodny, każdy ma prawo do tego, żeby jego godnoœć i religijne poglšdy były szanowane. Każdy ma prawo do tego, żeby budzić się bezpiecznie i zasypiać bezpiecznie w swoim własnym domu. Każdy ma prawo do tego, żeby nie być członkiem narodu, tak jak naród tybetański, który w cišgu 40 lat panowania Chińskiego w Tybecie utracił 20% swoich obywateli wskutek œmierci i 50% obywateli wskutek przymusowej emigracji do Indii i innych krajów Azji.
Żaden kraj tego nie może o sobie powiedzieć, a Polska, która jest krajem tak szczególnie doœwiadczonym przez ludobójstwo i przymusowš emigrację, musi mieć w tej sprawie specjalnš wrażliwoœć i nie da się tego przeliczyć na iloœć sprzedanych czołgów, na iloœć sprzedanych armat, czy na iloœć kontraktów handlowych, tym bardziej że, jak się okazuje, nasze stosunki handlowe z Chinami kontynentalnymi, tj. zaledwie 110% tych stosunków handlowych, które mamy z Tajwanem, porównywalnym z Polskš.
Wreszcie sprawa samostanowienia i sprawa niepodległoœci.
Tybet był państwem niepodległym. Nie ma autorytetu w dziedzinie prawa międzynarodowego, który nie stwierdzałby, że stan państwowy Tybetu przed rokiem 1950 to był stan państwa de facto niepodległego, aczkolwiek nieaspirujšcego do międzynarodowego uznania. Była to oczywiœcie teokratyczna republika, republika mnichów. W 1950 r. dokonano najazdu, którego skutkiem była œmierć, zniszczenie, którego skutki trwajš do dzisiaj. Jeżeli mówimy tutaj o tym, co się stało w cišgu ostatnich 40 lat, to dodam, że z udokumentowanych tylko Ÿródeł wiadomo, że co najmniej 18 osób, więŸniów politycznych, zostało zamordowanych w cišgu ostatniego półtora roku w więzieniach w okolicach Lhasy, że pałac Potala, o którym tak pięknie mówił pan przewodniczšcy Bielecki właœnie w tej chwili jest plšdrowany, a dziedzictwo narodowe Tybetu, i to co stanowiło własnoœć dalajlamy jest wywożone do Szanghaju pod pretekstem wystaw zwišzanych z tak zwanš olimpiadš, której przyznanie zorganizowania też jest wyjštkowym skandalem i wyjštkowym ugięciem się pod warunkami właœnie stawianymi przez Chiny. W ten sposób olimpiada będzie odbywała się pod hasłem Berlin 36, Moskwa 80, Pekin 2008. (Oklaski) Też wypada pogratulować tym, którzy się na to zgodzili, którzy prowadzili dyplomatycznš akcję na rzecz tej bezprzykładnej propagandowej hucpy.
Trzeba przypomnieć tutaj 12-letniego panczenlamę, którego losy nie sš znane, a który został aresztowany nie w zwišzku z popełnieniem jakiegokolwiek przestępstwa, ale dlatego że samo jego istnienie zagrażało chińskiej dominacji w Tybecie, bo był symbolem.
Otóż, gdy ludzi się aresztuje za jakieœ czyny, to można z tym dyskutować. Gdy się kogoœ aresztuje tylko dlatego, że jest, to jest już zbrodnia w żaden sposób niewytłumaczalna.

(Głos z sali: To już było mówione.)

          Apeluję do Wysokiej Izby o przyjęcie tego apelu. Apeluję o zrozumienie, że nikt nie zamierza podważać polityki jednych Chin. Uznajemy, że sš jedne Chiny i uznajemy też, że Tybet jest ich częœciš. Samostanowienie to jest nic innego (już kończę, panie marszałku, ostatnie zdanie), Wysoka Izbo, jak prawo narodu do okreœlenia swoich stosunków z innym narodem na zasadzie partnerstwa i wzajemnoœci, jak prawo do tego, żeby przywódca Chin Ludowych, tak jak Hu Yaobang, który w 1980 r. przepraszał Tybetańczyków za krzywdy, których doznali, usiadł z dalajlamš i ustalił relację autonomii Tybetu względem Chin Ludowych.
Polityka jednych Chin nie ma tutaj nic do rzeczy, albowiem ani my, ani Pekin, ani Lhasa nie zamierzajš Chin dzielić. Ktokolwiek się tym argumentem posługuje, dowodzi, że nie rozumie, o czym tutaj dzisiaj mówimy. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
     Dziękuję panu posłowi.
Proszę o zabranie głosu pana posła Janusza Dobrosza w imieniu Klubu Parlamentarnego Polskiego Stronnictwa Ludowego.

Poseł Janusz Dobrosz:
     Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Œwiat naszej epoki, jak chyba nigdy dotšd, ma dwie, może trzy twarze. Jedna to uroczyste deklaracje na międzynarodowych forach i zjazdach, gdzie reprezentanci większoœci państw i 6 kontynentów deklarujš poszanowanie praw człowieka, poszanowanie dla odrębnoœci narodowych, etnicznych, religijnych i kulturowych, druga ­ to bezwzględna walka o interesy strategiczne, o wpływy ekonomiczne, gdzie sentymenty i œwietlane idee ustępujš przed smutnš rzeczywistoœciš, wielkš grš interesów najsilniejszych państw.
Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego zdaje sobie sprawę, że na naszym globie jest wiele niegodziwoœci, że wiele narodów i kultur nie może przebić się na niezależnoœć. Naród tybetański ­ jego wielce oryginalna starożytna cywilizacja zasługuje na swobodny rozwój. O jej sile œwiadczy fakt, że zarówno w Europie, jak i w Stanach Zjednoczonych filozofia i religia Tybetu ma stałych zwolenników, a współczesna medycyna coraz częœciej sięga do osišgnięć myœlicieli z Lhasy i Hemis. Mamy jednak poważne wštpliwoœci, czy nawet najlepsze intencje przyœwiecajšce wnioskodawcom deklaracji Sejmu RP o solidarnoœci Sejmu z narodem tybetańskim spełniš swe cele. Czy nie sš to puste gesty, czy one pomogš Tybetańczykom realnie, w realnym układzie?
Zastanawia też fakt, dlaczego Sejm RP ma się zajmować losem wyłšcznie Tybetu i narodu tybetańskiego, skoro podobny, a nawet znacznie gorszy los spotyka dziœ naród kurdyjski i dziesištki narodów Afryki i Azji. Państwo teokratyczne, które przez okreœlony czas funkcjonowało na terenie Tybetu, to też nie jest przykład cywilizacji europejskiej czy przykład poszanowania praw człowieka. Ponadto nie ulega wštpliwoœci, że powoli, ale konsekwentnie mimo wszystko, mimo wszystkich tych zastrzeżeń, na lepsze zmieniajš się stosunki w całych Chinach, a rozwój gospodarczy, coraz większe otwarcie się powoduje, że przejmowane sš przez Chiny przynajmniej pewne uniwersalne elementy cywilizacji europejskiej czy amerykańskiej. Oczywiœcie za wolno, nie w pełni, ale czy inna władza chińska, załóżmy skrajnie prawicowa, również by nie sięgała do tych starych azjatyckich metod? Trzeba się nad tym zastanowić, obojętnie, jaki system by tam panował, a Tajwan nie może być tutaj odrębnym przykładem. Powoli widzimy, że na gruncie prawa, które w ogóle w innym wymiarze istniało w chińskiej państwowoœci, za cesarstwa chińskiego, zaczyna coœ do Chin przenikać. Z naszego punktu widzenia oczywiœcie zmiany te nie sš zadowalajšce, ale też zawarte w projekcie deklaracji stwierdzenia o zagrożeniach ­ iż władze chińskie usiłujš doprowadzić do zmiany struktury demograficznej w Tybecie ­ nie wydajš się zasadne. Choćby ze względów klimatycznych i tradycji, które tam funkcjonujš, po prostu Chińczycy czy Europejczycy nie sš w stanie normalnie funkcjonować w Tybecie, nie mogš się rozwijać demograficznie ­ co nie znaczy, że przeœladowania będš popierane. Ale to jest jakby za daleko idšce. To jest w moim przekonaniu rzecz, która nawet przy dobrych intencjach podważa wiarygodnoœć tejże deklaracji.
Następnie zwrócić też trzeba zdecydowanie uwagę, że nasza oficjalna dyplomacja ­ to jest kwestia słowa: samostanowienie; jak do tego słowa interpretacyjnie, według prawa międzynarodowego, podejœć ­ wyraŸnie przyjmuje takš, a nie innš jurysdykcję na terenie Chińskiej Republiki Ludowej i nie kwestionuje takiej, a nie innej granicy. Zresztš jak rozmawiamy o mniejszoœciach w Chinach, to też można byłoby się zastanawiać, jaka jest sytuacja Ujgurów w Chińskiej Republice Ludowej.
Nie ulega wštpliwoœci, że my, Polacy, możemy pomagać Tybetowi, Tybetańczykom w formie działań humanitarnych, wspierania działań kulturalnych ­ choćby ta wizyta Dalajlamy swego czasu w naszym Sejmie. Sš od tego organizacje i społeczne, i polityczne, i religijne. Ale zawarte w projekcie deklaracji oceny i myœli... Trzeba by się zastanowić, czy w ten sam sposób postępujš tak bogate i cywilizowane kraje zachodnie, jak Stany Zjednoczone, Francja, Niemcy, Kanada. Ich społeczeństwa często popierajš w okreœlonym wymiarze takie, a nie inne dšżenia Tybetańczyków, ale czy parlamenty, rzšdy tych państw podejmujš uchwały? Nie słyszałem o takich uchwałach parlamentarnych. Współpracujš i powoli, krok po kroku otwierajš, właœnie poprzez rozwijajšcy się rynek, „kraj œrodka”, który kiedyœ był krajem zupełnie zamkniętym. Może ta droga ewolucyjna pozwoli Tybetańczykom się rozwijać, a nie to, że będziemy tego rodzaju deklaracjami wzbudzać ostrożnoœć. Choć mówię: gdyby to zrobiły Stany Zjednoczone, może by to miało jakiœ efekt, Rosja załóżmy ­ choć to już w ogóle przebrzmiała œpiewka ­ ale Polska? Czy naprawdę na wyrost nie składamy tutaj swoich deklaracji?
Dostrzegamy też zadziwiajšcš tendencję, że niektórzy politycy chcš pouczać czy w tym wypadku zabiegać o takie czy inne słuszne prawa innych, ale na własnym podwórku rzadko identyfikujš się z podobnymi dšżeniami tych, którzy u nas, w Polsce, potrzebujš pomocy, sš krzywdzeni, przeœladowani.
Reasumujšc, Klub Parlamentarny PSL nie może poprzeć tego projektu deklaracji nie ze względów moralnych, ale z tych, które wczeœniej przedstawiłem. Naprawdę na goršce głowy lepiej nieraz, od czasu do czasu, troszeczkę spokoju, bo wtedy można i Tybetańczykom pomóc, i ewolucyjnie sytuację zmienić. Dziękuję bardzo.

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
     Dziękuję panu posłowi.
Proszę o zabranie głosu pana posła Wiesława Walendziaka w imieniu Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwoœć.

Poseł Wiesław Walendziak:
          Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Historia deklaracji solidarnoœci polskiego Sejmu z narodem Tybetu jest typowa dla historii podobnych dokumentów przyjmowanych przez parlamenty wielu demokratycznych państw, i tych najsilniejszych ze Stanami Zjednoczonymi na czele, i tych bardzo niedużych państw europejskich. Już wiele z nich takie deklaracje przyjęło, łšcznie z Parlamentem Europejskim, który nie tak dawno zajmował się tš sprawš. Podobne argumenty za i przeciw pojawiały się w tych debatach, podobne dylematy, bo tak naprawdę nikt o zdrowych zmysłach nie będzie przecież kwestionował faktów takich jak inwazja Tybetu przez komunistyczne Chiny czy stosowanie na masowš skalę represji w Tybecie, dławienie wolnoœci religijnych, obywatelskich na niespotykanš zgoła skalę. Trudno kwestionować udokumentowane przypadki torturowania mnichów, ludnoœci cywilnej, znęcania się nad setkami więŸniów sumienia. Spór dotyczy w gruncie rzeczy tego, jak zmienić ten dramatyczny stan rzeczy, jak zatrzymać politykę zmierzajšcš na oczach całego œwiata do likwidacji narodu i jego wielkiej kultury. Jedni mówiš: rozwijajmy wymianę handlowš, wspierajmy aspiracje komunistycznych Chin do odegrania istotnej roli na arenie międzynarodowej, choćby przez organizację igrzysk olimpijskich. Drudzy mówiš: tak, wspierajmy ­ i to jest też mój poglšd ­ ale egzekwujmy to, do czego Chiny same się zobowišzywały w ostatnim czasie, podpisujšc rozliczne międzynarodowe traktaty odnoœnie do ochrony praw człowieka; po to podpisujšc, żeby otwierać się na ów œwiat, na wymianę handlowš, na organizację igrzysk olimpijskich. Nie może być tak, że na papierze Chiny œwiadczš jedno, a w tym samym czasie zupełnie coœ innego, zabierajšc rdzennym Tybetańczykom ich ziemię, język, religię, historię, w końcu szacunek dla samych siebie. Na takš mistyfikację godzić się nie można. Taka polityka nie jest skuteczna, a może być wręcz groŸna dla wolnego œwiata, jak każda polityka, która uznaje fikcję za rzeczywistoœć.
          Narzucona agresjš i podstępem Tybetowi w roku 1951 tzw. 17-punktowa ugoda upoważniała m.in. wojska chińskie do wejœcia na teren Tybetu, a chiński rzšd do prowadzenia tybetańskiej polityki zagranicznej. Ale w tej samej deklaracji, w tym samym dokumencie Chiny ­ przypominam, w napisanej przez nie same ugodzie ­ obiecywały Tybetańczykom autonomię oraz poszanowanie ich religii, obyczajów, podmiotowoœci, podmiotowoœci rzšdów Dalajlamy w końcu. Dzisiaj właœnie za to, że Tybetańczycy chcš autonomii, chcš wolnoœci religii, za to, że uznajš autorytet pozostajšcego na emigracji Dalajlamy, spotykajš ich tak okrutne przeœladowania.
11 maja 2000 r. goœciliœmy w parlamencie Rzeczypospolitej oficjalnie, z pełnymi honorami, przywódcę Tybetu Dalajlamę. Polski parlament goœcił przywódcę Tybetu oficjalnie. Spotykali się z nim marszałkowie, szefowie klubów ­ i tu przyznam, że z wyjštkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego. Wszyscy poza PSL formułowali wówczas ważne deklaracje pomocy i solidarnoœci. I właœnie dlatego, iżby nie były to tylko deklaracje, potrzebne jest oficjalne stanowisko polskiego Sejmu. To stanowisko dojrzewa od 1,5 roku i można je było cyzelować, można było je poprawiać, można było formułować wszelkie wštpliwoœci, bo ten dokument był i w Komisji Spraw Zagranicznych, i, potem, w Komisji Sprawiedliwoœci. Można było formułować owe wštpliwoœci, które dzisiaj podniósł przewodniczšcy Komisji Spraw Zagranicznych. Zgłaszanie dzisiaj poprawek, w czasie ostatnich posiedzeń w obecnej kadencji Sejmu, jest po prostu propozycjš likwidacji tej deklaracji, bo ­ tak mi się wydaje ­ przyszły Sejm nie będzie miał już woli powrotu do tego tematu.
Wysoki Sejmie! W imię prawdy i solidarnoœci, ale też w imię zdrowego rozsšdku, troski o jakoœć relacji międzynarodowych, jako Prawo i Sprawiedliwoœć apelujemy o przyjęcie omawianego projektu. On jest powtórzeniem deklaracji przyjmowanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Jest to dokument bardzo podobny do tych przyjmowanych przez parlamenty, wiele parlamentów czołowych zachodnich demokracji, jak również przez Parlament Europejski. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Dziękuję panu posłowi.
          Proszę o zabranie głosu pana posła Krzysztofa Oksiutę w imieniu Klubu Parlamentarnego Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego.

Poseł Krzysztof Oksiuta:
          Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W imieniu klubu Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego mam zaszczyt poprzeć projekt tej uchwały, która solidaryzuje się z narodem tybetańskim. Po tym, co zostało tutaj powiedziane, mogę dodać tylko jedno, że naród polski był w podobnej sytuacji. Pamiętamy czasy komunizmu w Polsce, pamiętamy to, jak traktowano ludzi, którzy próbowali bić się tutaj o wolnoœć. Sam swego czasu mogłem tego doœwiadczyć. Dlatego dziwię się, że z takiego klubu, jak klub Akcji Wyborczej Solidarnoœć, padały dzisiaj słowa, które słyszeliœmy przed chwilš.

          (Poseł Marcin Libicki: Jesteœcie głusi, nic nie słyszeliœcie.)

          Właœnie.
          Mam nadzieję, że pan Czesław Bielecki zmieni swoje stanowisko po tej dyskusji, po wysłuchaniu naszych wystšpień i wycofa swojš zgłaszanš poprawkę, tak byœmy mogli tę uchwałę przyjšć.
          Wydaje mi się, że to, co powiedział tutaj Wiesiek Walendziak, jest istotne, że Dalajlama był w parlamencie polskim, że go tutaj przyjęliœmy i mamy pewien dług wdzięcznoœci wobec wszystkich walczšcych na œwiecie, swego czasu też i o naszš wolnoœć. Pamiętamy rezolucje w stanie wojennym, pamiętamy wystšpienia prezydentów Stanów Zjednoczonych, wówczas prezydenta Reagana, które dodawały nam otuchy, kiedy jej potrzebowaliœmy, dawały nam nadzieję. Taka nadzieja jest dzisiaj potrzebna narodowi tybetańskiemu.
Uważam, że czas zakończyć trwajšcš od dłuższego czasu w mediach dyskusję na temat „Tybet, laptop i sprawa chińska”. Dziękuję. (Oklaski)

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Dziękuję panu posłowi.
Lista posłów zapisanych do głosu została wyczerpana.
Pan poseł Kazimierz Działocha zgłosił się do zadania pytania.
Proszę bardzo, panie poœle.

Poseł Kazimierz Działocha:
          Panie Marszałku! Wysoka Izbo!

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Proszę tylko okreœlić adresata pytania.

Poseł Kazimierz Działocha:
          Nie zgadzajšc się głęboko z tym rozumieniem samostanowienia narodu, jakie przedstawił tutaj pan poseł Potocki, i majšc na uwadze jednoznacznš, wrogš wobec Chińskiej Republiki Ludowej wymowę odpowiedniego fragmentu projektu rezolucji, tego właœnie dotyczšcego samostanowienia narodu tybetańskiego, chciałbym panu posłowi sprawozdawcy, panu posłowi Wierchowiczowi, zadać pytanie. Ale wczeœniej przeczytam pewien tekst,
 krótkie zdanie z autobiografii Dalajlamy, wydanej w Polsce półtora roku temu, zatytułowanej „Wolnoœć na wygnaniu”. Autobiografii w dosłownym tego słowa znaczeniu, wydanej wraz z załšczonymi dokumentami, których zawarcia w tym wydawnictwie życzył sobie autor.
          Otóż w orędziu Dalajlamy z dnia 10 marca 1999 r. znajduję taki passus: „Dyskutowałem z najbliższymi doradcami i ostatecznie okreœliłem główne zasady mojej drogi œrodka. Opowiedziałem się za takim rozwišzaniem kwestii Tybetu, które nie będzie oznaczać niepodległoœci naszego kraju ani oderwania od Chin. Głęboko wierzę, że można znaleŸć rozstrzygnięcie polityczne, które zapewni podstawowe swobody i prawa narodu tybetańskiego w ramach Chińskiej Republiki Ludowej. Najważniejszš sprawš jest dla mnie przetrwanie i zachowanie jedynego w swoim rodzaju duchowego dziedzictwa Tybetu, którego istotš jest uczucie i niestosowanie przemocy.”
          Chciałem zapytać pana posła Wierchowicza, czy my naszš rezolucjš nie chcemy kreować wielkiej postaci Dalajlamy w sposób, którego on by sobie nie życzył ­ na bojownika o niepodległoœć Tybetu, w znaczeniu oderwania Tybetu od Chińskiej Republiki Ludowej. Czy to jest przysługa, jakš mu chcemy oddać?
          Zgadzam się także z tym, co powiedział pan poseł Bielecki. Czy to jest zgodne z kanonami polskiej polityki międzynarodowej, polityki wobec Chińskiej Republiki Ludowej? Proszę mi odpowiedzieć na pytanie, jak pogodzić jednoznacznš wymowę odpowiedniego fragmentu tej rezolucji z tym, co tutaj powiedziałem i ze stanowiskiem samego Dalajlamy. Dziękuję uprzejmie.

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Dziękuję panu posłowi.
          Jeszcze pan poseł Marcin Libicki.

Poseł Marcin Libicki:
          Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Chciałem spytać pana posła sprawozdawcę, czy nie zgodzi się z tym, że o ile rzšdy mogš czasami nie podzielać w praktyce uzasadnionych aspiracji narodów i innych państw ze względów wyznaczanych przez swoje zasady i cele polityczne, a nie kanony, jak tu była mowa, bo kanony to jest podstawa, to parlamenty sš bardziej odbiciem opinii publicznej i sš zobowišzane w znacznie większym stopniu do realizacji pewnych fundamentalnych zasad moralnych bez żadnych kompromisów politycznych. Czy pan poseł sprawozdawca zgodzi się ze mnš, że stanowisko zajęte w imieniu Klubu Akcji Wyborczej, majšcego w nazwie „Solidarnoœć”, jest wyjštkowo przykrym zgrzytem po wielu latach tradycji, w której słowo „Solidarnoœć” w Polsce odgrywało specjalnš rolę?
          Ponieważ z pnia „Solidarnoœci” wyrasta nie tylko AWS, to chciałbym, korzystajšc z tej okazji, z satysfakcjš i przyjemnoœciš stwierdzić, że jednak w imieniu wszystkich hołdujšcych tradycji „Solidarnoœci” padły tutaj słowa, i z ust przedstawiciela Unii Wolnoœci, i Prawa i Sprawiedliwoœci. Obu tym przedstawicielom dawnej...

          (Głos z sali: i SKL-u.)

          Przepraszam bardzo, tak, przedstawiciele SKL-u, to było tylko przejęzyczenie się. Wszystkim trzem przedstawicielom gratuluję i uważam, że uratowali oni honor „Solidarnoœci” i polskie go parlamentu, w przeciwieństwie do innych. (Oklaski)

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Dziękuję panu posłowi.
Pan poseł Mirosław Styczeń zada pytanie.
          Teraz trudno się połapać, kto jest skšd, jeszcze się nie nauczyliœmy na pamięć.

Poseł Mirosław Andrzej Styczeń:
          Bardzo prosto, panie marszałku, zarejestrowano zaledwie 8 komitetów wyborczych, także ogólnopolskich.

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Proszę bardzo.

Poseł Mirosław Andrzej Styczeń:
          Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chciałem zadać trzy pytania posłowi sprawozdawcy.
Pierwsze. Czy nie sšdzi on, że jest istotna różnica semantyczna i merytoryczna między słowami „samostanowienie” a „niepodległoœć”? Mnie się wydaje, że w rezolucji, o której debatujemy, nie mówimy o niepodległoœci Tybetu, mówimy o samostanowieniu. Czy więc nie sšdzi pan, panie poœle sprawozdawco, że samostanowienie to znaczy przyjęcie takiego stanowiska, jakie przyjmie naród tybetańskiego przywódcy ­ naturalnego i obdarzonego naturalnym autorytetem? Stšd sšdzę, że to słowo jest właœciwe i mam nadzieję, że taki poglšd podzieli również pan poseł sprawozdawca.
          Pytanie drugie. Czy wierzy pan w to, że komuniœci chińscy kiedykolwiek, obojętnie, czy poddani jakimkolwiek naciskom, zgodzš się na wolnoœć wyznawanej religii, na wolnoœć sumienia, wolnoœć prasy, wolnoœć myœli, wolnoœć idei i wolnoœć samostanowienia o własnych losach Tybetańczyków, czy jakiegokolwiek podległego kraju, również Ujgurów? ­ tu zwracam się do obecnego pana posła Dobrosza. Moje zdanie jest takie być może jak pańskie, że Ujgurzy też zasługujš na samostanowienie w ramach swojego życia w Chińskiej Republice Ludowej.
          I wreszcie pytanie trzecie. Czy nie sšdzi pan, panie poœle sprawozdawco, że dotychczasowa polityka zagraniczna i gospodarcza realizowana przez kolejne rzšdy niepodległej III Rzeczypospolitej poniosła kompletne fiasko? Bo cóż nam dało tak wielokrotnie podkreœlane przez posła Bieleckiego, szefa Komisji Spraw Zagranicznych, uprawianie polityki jednych Chin, popieranie tej polityki? Czy w zwišzku z tym poprawiły się relacje między narodami, między Polskš a Chińskš Republikš Ludowš? Czy poprawił się bilans handlowy? Z tego, co wiem, narasta on w tempie ok. 300 mln rocznie na niekorzyœć Polski i polskiej gospodarki i będzie narastał. Wystarczy, żeby zobaczyć, jaki jest bilans handlowy daleko silniejszej gospodarki amerykańskiej, Stanów Zjednoczonych z zestawieniem z gospodarkš Chińskiej Republiki Ludowej. Tak długo, proszę państwa, jak w Chinach Ludowych będzie laogaj, będš obozy pracy i fabryki, gdzie będzie się wykonywało pracę niewolniczš...

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Panie poœle, pytanie, nie rozgadujmy się, ponieważ...

Poseł Mirosław Andrzej Styczeń:
          Słusznie.
          I na koniec jeszcze suplement do pytania trzeciego.

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Zabraknie kondycji fizycznej i będę musiał spowodować, żeby posiedzenie Sejmu trwało jeszcze w sobotę.

Poseł Mirosław Andrzej Styczeń:
          Chciałem jeszcze zapytać pana posła sprawozdawcę ­ to już będzie taki ostatni suplement, bez komentarza ­ czy poprawka posła Bieleckiego jest poprawkš posła Bieleckiego czy poprawkš złożonš w imieniu klubu Akcji Wyborczej Solidarnoœć? Dziękuję. (Oklaski)

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Dziękuję panu.
          Pan poseł Andrzej Potocki, ale pytanie.

Poseł Andrzej Potocki:
          Pytanie do pana posła sprawozdawcy. Po pierwsze, czy rezolucje Organizacji Narodów Zjednoczonych, na które powołuje się nasza rezolucja, projekt rezolucji Sejmu, zostały kiedykolwiek uchylone, unieważnione bšdŸ poprawione, czy obowišzujš do dzisiaj w formie, na jakš powołuje się ta uchwała?
          Pytanie drugie. Czy prawdš jest, panie poœle sprawozdawco, że rezolucje identycznej treœci, poszerzone tylko o kolejne przypadki łamania praw ludzkich i obywatelskich w całej Chińskiej Republice Ludowej, w tym także na terenie prowincji Tybetu, pojawiajš się rokrocznie, sš poddawane pod głosowanie w Komisji Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych z różnym skutkiem, albowiem oczywiœcie trwajš tam różne prace dyplomatyczne?
          Po trzecie, czy w jakiejkolwiek rezolucji przyjętej przez inne parlamenty padajš słowa o samostanowieniu i czy jakikolwiek fragment tej rezolucji albo jakiœ fragment dyskusji nad tš rezolucjš odnosił się do sprawy niepodległoœci Tybetu? Mam wrażenie, panie poœle sprawozdawco, że wywołano tutaj ducha, którego w ogóle nie ma, stawiajšc postulat, który nie istnieje.
          Wreszcie ostatnie moje pytanie, panie poœle sprawozdawco. Czy prawdš jest, iż Chiny uprawiajš reedukację przez pracę? Chiny uprawiajš pozbawianie ludzi wolnoœci słowa i wyznania. I że w Chinach dokonuje się najwięcej na œwiecie egzekucji? Wykonuje się karę œmierci ­ to wykonuje się jš publicznie. Że w Chinach nie ma wolnoœci zwišzkowych? Nie istniejš i nie mogš tam działać wolne, prawdziwe zwišzki zawodowe. Że w Chinach nie istniejš demokratyczne wybory, nie istniejš organy samorzšdu lokalnego, które byłyby poddane demokracji. I czy te wszystkie stwierdzenia można rzeczywiœcie nazwać stwierdzeniami antychińskimi? Czy jest to po prostu opis rzeczywistoœci? Tak samo, panie poœle sprawozdawco, jak wtedy, gdy w Polsce nie było elementarnej wolnoœci, choć przecież nie gwałcono nas, przynajmniej w latach 70., 80., na tę skalę co naród tybetański i inne narody zamieszkujšce ChRL, czy wówczas uwagi krytyczne o tym nazywano antypolskimi? Czy był to tylko po prostu wymysł propagandowy? Proszę o odpowiedŸ na te pytania. (Oklaski)

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Dziękuję panu posłowi.
          Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę komisji pana posła Jerzego Wierchowicza.

Poseł Jerzy Wierchowicz:
          Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Wiele zdań tutaj padło, dlatego iż ci, którzy je wypowiadali, nie wczytali się w treœć proponowanej deklaracji, a mianowicie Komisja Sprawiedliwoœci i Praw Człowieka ani jednym słowem nie odnosi się do sprawy niepodległoœci czy też samostanowienia Tybetu. Proszę zważyć na to, że w akapicie czwartym komisja przytacza jedynie stwierdzenie, które jest zawarte w trzech rezolucjach Organizacji Narodów Zjednoczonych, które to rezolucje mówiš o prawie do samostanowienia narodu tybetańskiego. Tylko tyle. Sama komisja takiego postulatu w propozycji deklaracji oczywiœcie nie zgłasza.
         Odpowiadajšc na kilka pytań szanownych panów, gdyż panowie zadawali pytania, chciałbym tylko powiedzieć, iż wiele parlamentów niepodległych państw podjęło tego rodzaju deklaracje w formie rezolucji, w formie uchwał, m.in. ostatnimi czasy podjęły takie deklaracje parlamenty Niemiec, Francji, Szwecji, Stanów Zjednoczonych oraz krajów mniejszych, także Litwa. Tak że nie ma tu mowy o tym, że Polska jest państwem, które jako jedyne zabiera głos w tej sprawie. Gdyby nawet tak było, to sšdzę, że byłby to powód do chwały, a nie do wstydu.
         Szanowni państwo, stwierdzenia, które zawieramy w naszej deklaracji, sš stwierdzeniem stanu faktycznego. Nikt z państwa nie zaprzeczy, że w Chinach gwałci się prawa człowieka, nie tylko w Tybecie, że w Chinach sš obozy pracy przymusowej, że w Chinach korzysta się z pracy dzieci, że w Chinach nie sš przestrzegane podstawowe prawa obywatela, prawa obywatelskie. Jest to stan faktyczny. Nie sš to twierdzenia, które zawarte zostały już w projekcie deklaracji bez jakiejkolwiek podstawy faktycznej. Rzeczywiœcie, szanowni państwo, jestem wdzięczny delegacji polskiego parlamentu na czele z panem posłem Bieleckim, iż delegacja ta prosto w oczy mówiła stronie chińskiej o tym, iż ten stan przestrzegania praw człowieka, a właœciwie nieprzestrzegania praw człowieka jest czymœ nie do pogodzenia w cywilizowanym œwiecie. Ale jeżeli stać było nas na mówienie tego prosto w oczy Chińczykom, to także powinno nas stać na uchwalenie tej uchwały. I dlatego też myœlę, że to, co zostanie w tej deklaracji, będzie bardzo ważnym aktem polskiego parlamentu, aktem, który udokumentuje to, że pamiętamy o tym, co w naszym kraju tak niedawno się działo.
Ja mogę zrozumieć stanowisko Polskiego Stronnictwa Ludowego. Być może kanony cywilizacyjne, kanony przestrzegania praw człowieka sš inne w tym ugrupowaniu, być może niewiele się zmieniło przez dwanaœcie ostatnich lat w tym ugrupowaniu, jeżeli mówimy o tych bardzo ważnych kwestiach. (Oklaski)
          Natomiast z wielkim smutkiem i żalem słuchałem wystšpienia przedstawiciela Klubu Parlamentarnego Akcji Wyborczej Solidarnoœć. I tutaj smutek był chyba dominujšcym uczuciem. Nie wiem, czy rzeczywiœcie mówił to przedstawiciel klubu parlamentarnego, gdyż jeszcze na parę chwil przed wystšpieniem przedstawiciela Klubu Parlamentarnego AWS widziałem inne nazwisko na tablicy, która jest przed nami. I sšdzę, że jest dziwnym chichotem historii, że przedstawiciel Akcji Wyborczej Solidarnoœć dzisiaj kwestionuje takš deklarację, kiedy to Dalajlama, kiedy to Wałęsa, kiedy to Solidarnoœć posługiwały się takimi samymi sposobami walki z reżimem totalitarnym i tej tożsamoœci dzisiaj nie widać. Jak straszliwie rozeszły się drogi, nie sšdzę, że tych dwóch wielkich ruchów społecznych, ale jak dochodzi do dziwnych sytuacji, myœlę, że z inicjatywy jednostkowej, a nie z inicjatywy całego klubu parlamentarnego. Mam nadzieję, że Klub Parlamentarny Akcji Wyborczej Solidarnoœć, wybaczcie panowie, nie posłucha swojego przedstawiciela, zagłosuje zgodnie z tym, o czym mówili pozostali panowie posłowie zwišzani z ruchem Solidarnoœć i nie tylko zresztš.
          Szanowni państwo, myœlę, że pytania pana posła Potockiego sš oczywiste i jednoczeœnie sam pan poseł udzielił sobie odpowiedzi. Bo przecież nikt z nas nie zaprzeczy temu, że w Chinach nie dzieje się dobrze. Każdy z nas jest zbulwersowany tym, że w Chinach odbędzie się olimpiada w 2008 r., która będzie w jakiœ sposób legitymizować totalitaryzm chiński i chyba nikt z nas z tego względu nie będzie głosował przeciwko deklaracji, o której dzisiaj rozmawiamy.
          Szanowni państwo, ja popieram w całej rozcišgłoœci projekt deklaracji, który przedłożyłem, którš miałem zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie, a co do poprawki pana posła Bieleckiego, przyznaję, że w wystšpieniu pan poseł Bielecki tej poprawki nie zgłosił i nie sformułował.

         (Głos z sali: Teraz dał kartkę.)

          Jeżeli złożył jš, to myœlę, że można jš rozpoznać podczas jednego posiedzenia Komisji Sprawiedliwoœci i Praw Człowieka i poddać pod głosowanie jeszcze w jutrzejszym porannym bloku głosowań, tak by przyjšć deklarację, gdyż sšdzę, że jest to ważny akt prawny, jest to ważny akt solidarnoœci z narodem, który cierpi, z narodem, który także oczekuje, szanowani panie, szanowni panowie, aktu solidarnoœci.
          Ktoœ z panów przemawiajšcych wspomniał o tym, jakże Polacy byli wdzięczni wszystkim tym, którzy w stanie wojennym, czy też przed tym czy też po tym tragicznym wydarzeniu w naszej historii, wdzięczni byli wszystkim tym, którzy się z nami solidaryzowali na całym œwiecie. My mamy ten wielki dług wdzięcznoœci wobec wszystkich tych, którzy nas nie zostawili wtedy w opresji, w jakiej się znajdowaliœmy. Jesteœmy to winni także narodowi
 tybetańskiemu i wszystkim tym narodom, które dzisiaj sš niesamodzielne, które także cierpiš pod różnego rodzaju tyraniamii czy też dyktaturami. O tym winniœmy pamiętać w polskim parlamencie niezawisłej Rzeczypospolitej. Dziękuję. (Oklaski)

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Dziękuję panu posłowi.
          Pan poseł Janusz Dobrosz.

Poseł Janusz Dobrosz:
          W formie sprostowania. Nie wiem, czy zabierajšcy głos przed chwilš poseł Wierchowicz słuchał mojego wystšpienia. Zakwestionowałem dwa fragmenty rezolucji i wyraŸnie stwierdziłem, co do kwestii samostanowienia, jaka powinna być wykładnia, i co do kwestii demograficznych zmian.
          Nigdy natomiast nie pozwoliłem sobie, ani mój klub parlamentarny, na to, żeby kwestionować takie czy inne poglšdy Unii Wolnoœci.
          Jeżeli tak ma wyglšdać pochylenie się nad tematem Tybetańczyków i tworzenie wokół tego atmosfery walki politycznej, i zaprzeczanie temu, co tutaj wspólnie robimy, i tej idei, to zabierajšcemu głos panu Wierchowiczowi serdecznie gratuluję.
          Jeszcze raz powtarzam: Nie chodziło o zasadę i nie chodziło o to, czy my nie jesteœmy wrażliwi na los Tybetańczyków, tylko o formę ­ czy ta forma im pomoże, czy nie. Były tutaj cytowane inne zdania. Ale jeżeli tak, to z głębokim smutkiem to odnotowuję i mogę tylko tyle stwierdzić: Jeżeli po wyborach nie spotkamy się w tym składzie, to chwała Bogu.

          (Poseł Krzysztof Oksiuta: Ale nie wiadomo, z kim się spotkamy...)

Wicemarszałek Franciszek Jerzy Stefaniuk:
          Dziękuję panu posłowi.
          Zamykam dyskusję.
          W zwišzku z tym, że w czasie drugiego czytania zgłoszono do przedłożonego projektu deklaracji poprawki, proponuję, aby Sejm skierował ponownie ten projekt do Komisji Sprawiedliwoœci i Praw Człowieka w celu rozpatrzenia zgłoszonych poprawek.
          Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm propozycję przyjšł.
          Sprzeciwu nie słyszę.