Między 20 a 23 wrzeœnia 1994 roku obradowało w Pekinie Trzecie Forum poœwięcone Pracy w Tybecie, które opowiedziało się za totalnym zniszczeniem cywilizacji, która od tysięcy lat rozkwitała na Płaskowyżu Tybetańskim. To kulturowe „imperium” obejmowało również rosyjskš Buriację, Kałmucję i Tuwę, Mongolię, Ladakh, Lahaul-Spiti i Arunachal Pradesh w Indiach, Mustang, Dolpo i Solo Khumbu w Nepalu, Bhutan oraz zachodnie Chiny.
 Polityka, którš nakreœlono w 1994 roku w Pekinie – i którš realizuje się dziœ w Tybecie z iœcie maoistowskim zapałem – przetnie duchowe serce owej kultury. Trzecie Forum odbije się więc również na milionach nie-Tybetańczyków, odcinajšc ich od Ÿródeł inspiracji kulturowej i przekreœlajšc możliwoœć rozwoju tej odrębnej, unikalnej cywilizacji.

Utrata serc i umysłów

 Decyzje III Forum wzięły się z dwóch konkluzji. Pekin uprzytomnił sobie, że przegrywa na dwóch kluczowych polach – ideologii i propagandy. Z perspektywy państwa, które zbudowano na fundamencie ideologicznej wyższoœci i potęgi kształtujšcej myœlenie mas propagandy, musiało to oznaczać co najmniej niepewnš przyszłoœć, jeœli nie œmiertelne zagrożenie.
 Pekin uznał, że przegrywa wojnę ideologicznš, gdyż mimo bezlitosnych ataków na buddyzm tybetański, Tybetańczycy konsekwentnie trwali przy tradycyjnych wierzeniach. Chińska Republika Ludowa zdołała zniewolić kraj, ale nie zdobyła serc, umysłów i lojalnoœci Tybetańczyków.
 Ideologia komunistyczna, przyniesiona na bagnetach chińskich żołnierzy, nie zachwiała wiarš buddystów. Co więcej, chiński rzšd zupełnie nie rozumie polityki niestosowania przemocy, która stanowi integralnš częœć Œrodkowej Drogi, którš proponuje Jego Œwištobliwoœć Dalajlama jako rozwišzanie kwestii przyszłego statusu Tybetu.
 Dla reżimu, który zbudowano na przekonaniu, że „władza wyrasta z lufy karabinu”, pozornie ekscentryczna filozofia, wedle której serca i umysły zdobywa się mocš idei, a nie czołgów, jest jak grom z jasnego nieba. Nowa polityka twardej ręki stanowi reakcję na pojednawcze propozycje Jego Œwištobliwoœci, których Pekin najwyraŸniej nie potrafi zrozumieć.
Chiny uznały, że przegrywajš wojnę propagandowš, gdyż œwiatowe media i kultura masowa, z tego czy innego powodu, uznały Tybet i buddyzm tybetański za ulubione pluszowe misie. Mimo zaangażowania ogromnych œrodków Chiny nie zdołały zatrzeć tego wizerunku ani zaszczepić międzynarodowym mediom swojej wizji Tybetu.
III Forum skupiło się na dwóch kwestiach. Z jednej strony, postawiono na rozwój gospodarczy, liczšc, że w ten sposób uda się kupić Tybetańczyków – przekonać ich do polityki partii i odebrać im motywację do wychodzenia na ulice. Z drugiej strony, szukano metod zaszczepienia chińskich poglšdów nowym generacjom Tybetańczyków.
Pekin uznał to pokolenie Tybetańczyków za stracone. „Przejęcie” kolejnych generacji przez „klikę Dalaja” stanowiłoby ogromne zagrożenie dla chińskich rzšdów w Tybecie. Ucieczka piętnastoletniego Gjalła Karmapy w styczniu 2000 roku boleœnie przypomniała władzom, że nie mogš liczyć na lojalnoœć Tybetańczyków. Ucieczka Karmapy i, wczeœniej, Agji Rinpocze, opata klasztoru Kumbum, była dla Chin poważnym ciosem, ponieważ obecnoœć wysokich lamów pomagała uzasadniać chińskie roszczenia do panowania nad Tybetem.
Pekin z coraz większš stanowczoœciš egzekwuje więc przepisy z 1993 roku, nakazujšce odbieranie tybetańskich dzieci ze szkół i klasztorów, prowadzonych przez Dharamsalę w Indiach. Podobne pobudki przyœwiecajš zamykaniu prywatnych szkół w Tybecie.
W Tybecie trwa dziœ druga rewolucja kulturalna; celem tej długofalowej strategii jest całkowita eksterminacja kulturowej i etnicznej tożsamoœci Tybetu.
Na nowš strategię chińskich władz składajš się cztery elementy. Coraz brutalniejszym represjom towarzyszy gigantyczny wysiłek machiny propagandowej, malujšcej różowy obraz współczesnego Tybetu. Szybszy rozwój gospodarczy ma osłabić radykalizm Tybetańczyków i œcišgnšć do Tybetu nowe rzesze chińskich osadników, zmieniajšc proporcje demograficzne i, jednoczeœnie, rozładowujšc napięcia społeczne, wywołane rosnšcym bezrobociem w samych Chinach.
III Forum zwołano na wniosek najwyższych przywódców Chińskiej Republiki Ludowej; obradom przewodniczył sam prezydent Jiang Zemin. Dziœ władze uznajš Forum za „najważniejszš strategię odmładzania Tybetu” i ogłaszajš jego dyrektywy „nowym manifestem partii w regionie”.
III Forum przekreœliło bardziej liberalnš strategię, wyznaczonš przez dwa poprzednie, zwoływane w 1980 i 1984 roku przez Hu Yaobanga, znanego z niezależnoœci ówczesnego sekretarza generalnego, który próbował poprawić społecznš, gospodarczš i politycznš sytuację w Tybecie. Krótki okres liberalizacji przyniósł znacznš poprawę warunków bytowych większoœci Tybetańczyków i klimat intelektualnej swobody. III Forum odeszło od tych metod, wracajšc do polityki twardej ręki, która obowišzuje w Tybecie do dziœ. Tybetańczycy nazywajš falę nowych represji drugš rewolucjš kulturalnš.
Dlaczego Chiny zrezygnowały z liberalizacji i opowiedziały się za manifestem, który wyznacza drogę systematycznego niszczenia kulturowej odrębnoœci Tybetu? Odpowiedzi należy szukać w wydarzeniach krajowych i zagranicznych, które popchnęły władze do zaostrzenia polityki i usankcjonowania jej podczas III Forum. Na przełomie lat osiemdziesištych i dziewięćdziesištych œwiat przechodził zmiany, które dla chińskich przywódców były ogromnie niebezpieczne.
Od 1987 roku przez Tybet przetaczała się fala demonstracji niepodległoœciowych. Jedna z największych, do której doszło 5 marca 1989, zmusiła władze do ogłoszenia stanu wojennego w Lhasie. Wielu ekspertów uważa, że demonstracje te zapowiadały pojawienie się ruchu demokratycznego. Kiedy studenci wyszli na plac Tiananmen, władze uznały, że sytuacja wymknęła się spod kontroli. Cenš za jej odzyskanie miała być rzeŸ setek, jeœli nie tysięcy mieszkańców Pekinu 4 czerwca 1989 roku – gorzkie przypomnienie rozprawy ze studentami 4 maja 1919 roku, zwiastujšcej polityczne przebudzenie Państwa Œrodka.
Lęki Pekinu potęgowała sytuacja w innych krajach komunistycznych. Polska „Solidarnoœć”, upadek Berlińskiego Muru i rozpad Zwišzku Radzieckiego podsycały paranoiczny lęk KPCh przed utratš monopolu na władzę.
Co gorsza, obywatele Chin coraz powszechniej odwracali się od komunizmu, wracajšc do tradycyjnych wierzeń: konfucjanizmu, buddyzmu, chrzeœcijaństwa i kultów lokalnych. Komunizm gwałtownie tracił wiarygodnoœć i to właœnie najbardziej przerażało chińskich przywódców. Masy odbierały im mandat do sprawowania władzy. Każda dyktatura wie, że to pierwszy krok do zejœcia ze sceny.
Aparat partyjny uznał ponownie, że tradycyjne wierzenia sš dlań wrogiem numer jeden. Komunizm tracił rzšd dusz na rzecz buddyzmu, konfucjanizmu, islamu i chrzeœcijaństwa. Władze wróciły nawet do starych sloganów, które w czasach rewolucji kulturalnej miały wyjaœnić mieszkańcom Tybetu, dlaczego trzeba zniszczyć ich religię. Oniemiali Tybetańczycy znów usłyszeli, że tak, jak na nieboskłonie nie mogš œwiecić dwa słońca, tak w Tybecie nie będš współistnieć buddyzm i socjalizm. Nie trzeba dodawać, że ustšpić miał buddyzm, który ponownie stał się celem ataków machiny państwa.
W takim oto nastroju spotkali się chińscy przywódcy, by kreœlić nowš strategię dla Tybetu, stanowišcego – za sprawš przekonania, iż Zachód wykorzystuje go do „westernizowania” i dzielenia Chin – problem szczególnie drażliwy. Choć wczeœniej nie interesowano się nim zbytnio, trzecie pokolenie władców Republiki Ludowej uznało, że bez stabilnego Tybetu nie ma stabilnych Chin: „Musimy jasno zrozumieć, że nasza praca w Tybecie nie leży tylko w interesie jego mieszkańców i nie służy wyłšcznie stabilizacji i rozwojowi tego regionu, lecz stabilizacji i rozwojowi całego kraju” .
Problem z Tybetem potęgowała siła oddziaływania samego buddyzmu i głębokie oddanie ludnoœci dla Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy. Niebywały renesans religii, na który pozwolił krótki okres liberalizacji, potwierdzał najgorsze obawy władz: dekady systematycznego niszczenia tybetańskiej kultury i tożsamoœci nie podkopały tradycyjnych wartoœci i wierzeń. Nagle przywódcy ChRL zaczęli widzieć w buddyzmie tybetańskim nie zawadę, ale dramatyczne zagrożenie dla stabilnoœci chińskich rzšdów w Tybecie.
Jednoczeœnie zmieniło się ich nastawienie wobec Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy. Jeszcze przed paru laty niepewny sojusznik w procesie pokojowym jawił się im teraz jako „zaprzysięgły wróg”. Najwyżsi przywódcy ChRL, którzy spotkali się w Pekinie 10 marca 1993 roku, orzekli, że: „W klice Dalaja sš różne frakcje, wszystkie uprawiajš jednak tę samš politykę. Różni je tylko ideologia i język. Musimy wypracować strategię, która pozwoli wykorzystać te różnice do ich skłócenia i zniszczenia” .
Najwyżsi dostojnicy rutynowo nazywajš kampanię przeciwko „separatyzmowi” – czyli tybetańskiemu ruchowi niepodległoœciowemu – „walkš na œmierć i życie”. „[Dalajlama] nigdy nie zmienił stanowiska w sprawie niepodległoœci. Musimy pokazać jego dwulicowoœć. Najważniejszym elementem walki z separatyzmem jest bój z klikš Dalaja. Jak mówi przysłowie, aby zabić węża, trzeba mu najpierw odcišć głowę” , mówił Raidi w 1994 roku na konferencji Komitetu Partii TRA, poœwięconej ustaleniom III Forum.
Krótko mówišc, III Forum uznało, że Pekin może rozwišzać sprawę Tybetu bez Dalajlamy i przekreœliło politykę liberalizacji oraz próby podejmowania rozmów z Jego Œwištobliwoœciš, który stał się przyczynš „problemu Tybetu”.
III Forum postanowiło odejœć od polityki ustępstw, zwišzanych ze „szczególnymi cechami” Tybetu, na której zasadzała się strategia I i II Forum.
Politykę twardej ręki realizować miał Chen Kuiyuan, mianowany sekretarzem partii TRA w 1992 roku. Nominacja ta była ważnym sygnałem, gdyż wykazał się on wczeœniej jako twardy i bezlitosny administrator Mongolii Wewnętrznej, gdzie jako pierwszy sekretarz KPCh regionu zyskał sobie przydomek „rzeŸnika”. Chena rekomendował Hu Jintao, dziœ wiceprezydent Chin, a wtedy ustępujšcy sekretarz KPCh w Tybecie.

Walka z „nacjonalizmem”

Jak już wspomniano, polityka III Forum składała się z czterech podstawowych elementów: nasilono represje w Tybecie, puszczono w ruch machinę propagandowš i przyspieszono rozwój gospodarczy, zwiększajšc tym samym napływ chińskich osadników i biznesmenów, korzystajšcych z boomu na „dachu œwiata”.
Innymi słowy, Pekin postanowił zdusić tybetański ruch patriotyczny. Obserwatorzy eksperci cišgle szacujš koszty, jakie poniósł z tego powodu Tybet i jego naród.
Przywódcy ChRL sš przekonani, że nowa strategia wzmocni kontrolę Chin nad Tybetem i raz na zawsze rozwišże problemy, jakie wišzały się z negatywnym wizerunkiem owego panowania na arenie międzynarodowej.
Głównym celem represji stał się buddyzm tybetański. Pekin patrzył z przerażeniem na gwałtowny rozwój klasztorów – uznawanych za bastiony nacjonalizmu – w dobie liberalizacji. Władze powołały „komitety demokratycznego zarzšdzania”, które miały kontrolować klasztory, oraz „grupy robocze”, odpowiedzialne za „edukację” mnichów i mniszek.
Szło przede wszystkim o zerwanie więzów lojalnoœci, łšczšcych tybetański kler z przebywajšcym na wychodŸstwie Dalajlamš.  W 1996 roku ogłoszono kampanie „mocnego uderzenia” i „reedukacji patriotycznej”, majšce przetršcić kręgosłup odradzajšcemu się buddyzmowi, który – jak widzš to Chińczycy – odbiera zwolenników partii i popycha Tybetańczyków ku Dalajlamie.
Warto zwrócić uwagę, jak różni się kampania „mocnego uderzenia” w Chinach i Tybecie. Jej pierwotnym celem była walka z korupcjš, natomiast w Tybecie wymierzono jš w „separatystów”. Tu władze przymykajš oko na korupcję i inne choroby społeczne, liczšc, że zachwiejš one tradycyjnš moralnoœciš Tybetańczyków i pozycjš buddyzmu.
W rzeczy samej, na tajnym spotkaniu, do którego doszło w grudniu 1999 roku w Czengdu, stolicy prowincji Sichuan, Chen Kuiyuan wzywał rzšd centralny do starcia z powierzchni ziemi buddyzmu i kultury tybetańskiej, by jej pozostałoœci zachowały się tylko w muzeach.
Chen Kuiyuan stwierdził, że głównš przyczynš destabilizacji w Tybecie jest Dalajlama i tybetański rzšd emigracyjny w Dharamsali, „który trzeba wyrwać z korzeniami”. Chen opowiedział się za starciem samej nazwy „Tybet” – a co za tym idzie tego kraju, narodu i jego religii – przez przyłšczenie TRA do prowincji takich jak Sichuan .
Bezlitoœnie depczšc Tybetańczyków, Chiny przystšpiły jednoczeœnie do ofensywy propagandowej. 10 marca 1993 wiceminister propagandy Zeng Jian-hui mówił swoim towarzyszom: „Sprawa Tybetu jest sercem całej naszej propagandy zagranicznej. (...) Zachód i klika Dalaja atakujš, powinniœmy więc przypuœcić kontrofensywę. Musimy rozszerzać nasze sfery wpływów, a przede wszystkim dotrzeć z naszš propagandš do pierwszego obiegu na Zachodzie. Po pierwsze, trzeba wysyłać za granicę tybetańskich naukowców i zespoły folklorystyczne. Po drugie, nasze ambasady, konsulaty i inne placówki muszš docierać do opinii publicznej i reagować na poczynania kliki Dalaja przemówieniami, wystawami, artykułami prasowymi itp., by zjednać sobie lokalnych dygnitarzy i ludnoœć. (...) Naszš pracę musi wspierać propaganda zagraniczna. Przed paru laty sytuacja pozwalała też na zapraszanie do Tybetu zagranicznych dziennikarzy” .
3 wrzeœnia 2000 w Dzienniku Ludowym ukazał się artykuł, zatytułowany „Tybet wita zagranicznych dziennikarzy i ich obiektywne relacje”: „Wysoki tybetański urzędnik powiedział w niedzielę, że Tybet wita zagranicznych dziennikarzy, którzy będš przedstawiać obiektywne, słuszne relacje, a nie wypaczone poglšdy. Raidi, Drugi Sekretarz Regionalnego Komitetu Komunistycznej Partii Chin Tybetańskiego Regionu Autonomicznego i Przewodniczšcy Stałego Komitetu Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych Tybetańskiego Regionu Autonomicznego, wygłosił te uwagi podczas spotkania z delegatami tajlandzkich mediów”.
Warto tu zauważyć, że N. Ram, redaktor indyjskiego magazynu Frontline, poœwięcił 36 stron numeru z wrzeœnia 2000 roku promowaniu wersji Chińczyków, radzšc wręcz rzšdowi Indii wydalenie tybetańskiego rzšdu emigracyjnego, który, jego zdaniem, stanowi największš przeszkodę normalizacji stosunków między Indiami a Chinami. Trudno stwierdzić, w jakim stopniu były to jego własne poglšdy.
Tego rodzaju materiały wpisujš się w strategię, którš Chiny zatwierdziły na poczštku lat dziewięćdziesištych. Cytowany już Zeng Jian-hui mówił w Czengdu: „Wszyscy cudzoziemcy, których zapraszamy i goœcimy w Tybecie muszš mieć stosunkowo obiektywne poglšdy na temat Tybetu. Powinniœmy uprawiać naszš propagandę rękoma cudzoziemców, bo to wywiera znacznie większy efekt” .
Jednoczeœnie Chiny przyspieszajš rozwój gospodarczy Tybetu, œcišgajšc tu tym samym chińskich osadników, co może mieć o wiele poważniejsze konsekwencje. Program Rozwoju Chin Zachodnich, który obejmuje również Tybet, ma przenieœć œrodek ciężkoœci chińskiej gospodarki z wybrzeża do centralnej częœci kraju, by zniwelować różnice między regionami i zmniejszyć napięcia społeczne na wybrzeżu, wywoływane przez miliony migrujšcych chłopów i robotników.
Celem Programu w Tybecie jest eksploatacja bogactw naturalnych i rozbudowa infrastruktury – przede wszystkim dróg i telekomunikacji – umożliwiajšcej przewożenie owych surowców do Chin. Rozwój gospodarczy ma też odwrócić uwagę Tybetańczyków od kwestii politycznych i podkopać ich tożsamoœć narodowš. Przeniesienie milionów chińskich osadników zmieni struktury demograficzne i raz na zawsze rozwišże problem panowania nad Tybetem.
Polityka, jakš uprawia dziœ Pekin, nie zostawia miejsca na dialog z Tybetańczykami i stanowi œmiertelne zagrożenie dla narodu tybetańskiego i jego kultury.

Fałszywe założenia Pekinu

Zasadniczym błędem nowej polityki Pekinu jest poszukiwanie rozwišzania kwestii Tybetu bez udziału Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy i ponad głowami Tybetańczyków.
W ten sposób nie tylko nie rozwišże się problemu Tybetu, ale zaostrzy go jeszcze bardziej. Przyczyna jest prosta – historia i uczucia narodu tybetańskiego. Pierwszy dalajlama przyszedł na œwiat w 1391 roku. W cišgu szeœciuset lat instytucja dalajlamów stała się symbolem fundamentalnych wierzeń i politycznego losu całego narodu tybetańskiego. Nikt nigdy nie zdoła zerwać niezwykłej więzi, łšczšcej Tybetańczyków z ich dalajlamami.
Polityka Chin, które zmuszajš dziœ Tybetańczyków, a zwłaszcza mnichów i mniszki, do wyrzeczenia się Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy i deklarowania lojalnoœci wobec Komunistycznej Partii Chin, przyniesie skutki odwrotne do zamierzonych.
Uczestnicy III Forum założyli, że czas pracuje na ich korzyœć, że mogš zwlekać i czekać na œmierć Dalajlamy, która automatycznie rozwišże problem Tybetu. Popełnili w ten sposób ogromny błšd, wynikajšcy z braku zrozumienia roli, jakš odgrywała instytucja dalajlamów w historii Tybetu.
Jeœli władze chińskie nie zrewidujš i nie porzucš tych poglšdów, poniosš tragiczne konsekwencje. Dotyczy to zwłaszcza tych przywódców, którym wydaje się, że ich zdumiewajšce analizy mogš wyznaczać politykę państwa. Powód jest prosty. Komunistyczna Partia Chin powstała w 1920 roku i doszła do władzy dwadzieœcia dziewięć lat póŸniej. Dziœ masy nie wierzš już w komunistycznš ideologię, a sami członkowie partii sprowadzajš jš do pustych frazesów. Dalajlamowie, jako instytucja polityczna, sprawujš władzę od ponad trzystu lat. Dla wszystkich Tybetańczyków na całym œwiecie Dalajlama jest dziœ sercem Tybetu i narodu tybetańskiego. Jak partia, która utraciła własnš duszę, mogłaby przeżyć instytucję, symbolizujšcš duszę narodu?
Chiny muszš więc zrewidować i odrzucić politykę twardej ręki wobec Tybetu. Pekin musi wrócić do zablokowanego procesu pokojowego, traktujšc Jego Œwištobliwoœć Dalajlamę jako najważniejszego, aktywnego partnera. Zyska w ten sposób potężnego sojusznika i towarzysza na drodze do pokoju, stabilizacji i dostatku.
 

WALKA Z KULTURĽ

Pod koniec lat osiemdziesištych władze chińskie uznały, że oddanie dla Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy i buddyzmu tybetańskiego jest głównš przyczynš coraz silniejszego „nacjonalizmu” Tybetańczyków, a co za tym idzie, poważnym zagrożeniem dla rzšdów partii komunistycznej i jednoœci Chin.
W 1994 roku III Forum poleciło zlikwidować wpływy Dalajlamy i buddyzmu oraz promować wiernoœć partii i socjalizmowi. Wymagało to zreformowania buddyzmu i kultury Tybetu, by dostosować je do społeczeństwa socjalistycznego, oraz zwiększenia kontroli nad klasztorami.
Drogę „reform” wyznaczał manifest Forum: „Musimy nauczyć buddyzm reformowania się. Należy zmienić wszystkie religijne wskazania i rytuały tak, by dostosować je do wymogów rozwoju i stabilizacji Tybetu, do potrzeb społeczeństwa socjalistycznego. (...) Przede wszystkim należy położyć kres nieokiełznanej budowie klasztorów i œwištyń oraz rozpasanemu naborowi mnichów i mniszek. Następne sprawy będš rozwišzywane stosownie do priorytetów. (...) Musimy odsłonić prawdziwš, politycznš twarz Dalaja, ukrytš za religijnš maskš. Za wszelkš cenę i na wszelkie sposoby trzeba przecinać wpływy kliki Dalaja w klasztorach regionu. Komunistyczne kadry a także szerokie masy mnichów i mniszek muszš demonstracyjnie odcišć się od kliki Dalaja na płaszczyŸnie politycznej. (...) Musimy zaszczepić duchownym znajomoœć patriotyzmu i prawa. Co się tyczy rozpoznawania wcieleń tulku [inkarnowanych lamów], musimy stosować się do decyzji państwa i wcielać je w życie, majšc na względzie warunki w regionie. Trzeba tu, jak najszybciej, rozwišzań bardziej praktycznych. Musimy nad tym pracować, by przejšć inicjatywę. Nie wolno dopuœcić, by klika Dalaja mieszała się w proces rozpoznawania tulku, manipulujšc w ten sposób klasztorami. Tak dalej być nie może”.
Na owych zaleceniach opierały się kampanie „edukacji patriotycznej”, „mocnego uderzenia” i „cywilizacji duchowej”, które ogłoszono w Tybecie w 1996 roku. „Edukacja patriotyczna” i „cywilizacja duchowa” wymierzone sš w religię, a „mocne uderzenie” w działalnoœć politycznš (która może polegać, na przykład, na rozmawianiu z cudzoziemcami, posiadaniu publikacji emigracyjnych czy udziale w pokojowych demonstracjach).

Odcinanie wpływów Dalaja

Sygnałem rozpoczęcia kampanii „edukacji patriotycznej” był artykuł, który ukazał się na pierwszej stronie Xizang Ribao (Dziennika Tybetańskiego) 5 kwietnia 1996 roku. Wstępniak wzywał do „wyplenienia wpływów separatystycznej kliki Dalaja”.
23 lipca 1996 roku, na wiecu w Lhasie, Chen Kuiyuan, pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Chin TRA, wskazał główne cele kampanii „cywilizacji duchowej” w Tybecie: „Jednym z najważniejszych zadań ruchu Cywilizacji Duchowej jest wyœledzenie i zlikwidowanie wpływów Dalaja w sferze duchowoœci. Jeżeli tego nie osišgniemy, nie będziemy mieli czym się szczycić” .
Kampanię „edukacji patriotycznej” rozpoczęto od klasztorów. Władze uznały, że mnisi i mniszki „znaleŸli się w awangardzie niepokojów”, a œwištynie zmieniły w „wylęgarnie i gniazda separatystycznych knowań kliki Dalaja w Tybecie” .
Władze postanowiły temu przeciwdziałać, zacieœniajšc kontrolę nad wszystkimi instytucjami religijnymi. We wszystkich klasztorach powołano „komitety demokratycznego zarzšdzania” i „grupy robocze ds. edukacji patriotycznej”. 10 lipca 1997 ogłoszono „dziesięciopunktowy kodeks dyscypliny”, który miał obowišzywać wszystkich duchownych.
Kodeks zabraniał, między innymi, posiadania i rozpowszechniania publikacji „separatystycznych” oraz wzywał do „stania na straży stabilnoœci i jednoœci macierzy”. Zakazano udzielania pouczeń religijnych poza murami klasztorów. „Zaaprobowani przez rzšd” mnisi i mniszki dostali nowe „dowody osobiste”. Duchowni, którzy ich nie otrzymali, mieli opuœcić klasztory.
„Grupy robocze” zmuszały duchownych w całym kraju do wyrzeczenia się Dalajlamy i złożenia przysięgi wiernoœci partii. Mnichom i mniszkom zabroniono posiadania zdjęć Dalajlamy w izbach prywatnych i na ołtarzach. Każdy przejaw oporu karano aresztowaniem i wydaleniem z klasztoru. Niektóre œwištynie zamknięto.
Tybetańskie Centrum Praw Człowieka i Demokracji (TCPCD) z Dharamsali udokumentowało 165 aresztowania i dziewięć zgonów zatrzymanych w 1996 i 1997 roku . W tym okresie z klasztorów wydalono 2800 duchownych. W 1998 roku udało się potwierdzić 327 aresztowań i 7156 wydaleń. Według TCPCD, w 1999 roku władze aresztowały 49 i wydaliły ze œwištyń 1432 mnichów i mniszek .
W marcu 1998 roku Raidi, zastępca sekretarza partii TRA, ogłosił, że „edukacji patriotycznej poddano trzydzieœci pięć tysięcy mnichów i mniszek z ponad siedmiuset instytucji religijnych”.
Jednoczeœnie zamykano, a nawet niszczono, klasztory „niepatriotyczne”. W 1997 roku wydano nakaz zamknięcia klasztoru Samdrupling z okręgu Cethang, Sungrabling (Lhoka) i szkoły dialektyki buddyjskiej Drigung Szerta z Meldro Gongkar . W tym samym czasie zlikwidowano klasztor Dzonang Kombum w Szigace. Opat, Kunga Jesze, trafił do więzienia, a przedmioty kultu – do lhaskich antykwariatów.
W 1997 roku zburzono klasztor Szongczen z Szigace, pustelnię Drag Jerpa z okręgu Takce i dwunastowieczny klasztor Rakhor z Toelung Deczen. Władze oœwiadczyły, że otworzono je stosownych zezwoleń.
Jak na ironię, 8 sierpnia 1997 roku rzšdowa agencja Xinhua ogłosiła, że w Tybecie nastał „złoty wiek religii” i że działa tam obecnie więcej klasztorów, niż przed „wyzwoleniem” Tybetu.

Lamowie – komunistyczny dylemat

W 1998 roku władze chińskie zaczęły zmuszać sędziwych lamów (nauczycieli duchowych) do przechodzenia na emeryturę. W ten sposób usunięto, na przykład, 49 z 52 starszych lamów klasztoru Jouning (okręg Gonlung Tybetańskiej Prefektury Autonomicznej Haidong prowincji Qinghai, czyli tybetańskiego Amdo).
W tradycji buddyjskiej nie istniało pojęcie „emerytury”; nowe posunięcie władz może okazać się œmiertelnym zagrożeniem dla cišgłoœci wiedzy buddyjskiej. Starsi mnisi zawsze odgrywali kluczowš rolę w przekazywaniu nauk. Tibet Information Network, piszšc o owych zagrożeniach, uznał przymusowe emerytury za „nowy wymiar kampanii edukacji patriotycznej” .
Politycznym dylematem roku 1999 był stosunek władz do najwyższych dostojników religijnych, którzy z jednej strony jawili się jako potencjalne zagrożenie, z drugiej zaœ jako potencjalne narzędzie kontroli politycznej.
Władze wprowadzały nowe restrykcje, próbujšc utrudniać życie słynnym nauczycielom i uczonym buddyjskim, których uznały za zagrożenie. W 1999 roku ograniczyły, na przykład, działalnoœć znanego na œwiecie Instytutu Studiów Buddyjskich Serthar z TPA Kandze w prowincji Sichuan.
Instytut, któremu Chiny nadały status „akademii” założył w latach siedemdziesištych słynšcy z promowania ekumenizmu Khenpo Dzigme Phuncok. W Serthar studiowało ponad 8800 osób, w tym około 700 Chińczyków z różnych regionów kraju. W czerwcu 1999 administracja oskarżyła Instytut o „zboczenie z właœciwego kursu” i przyjmowanie zbyt wielu studentów .
Jednoczeœnie władze starały się wykorzystywać przywódców, instytucje i tradycje religijne dla własnych celów. Zaczęły wręcz manipulować systemem rozpoznawania inkarnowanych lamów (tulku lub rinpocze).
W czerwcu 1999 roku Tao Changsong, doradca rzšdu ChRL ds. religii, oœwiadczył, że następny Dalajlama „nie będzie cudzoziemcem, lecz Tybetańczykiem urodzonym na terytorium chińskim” .
O zaostrzeniu restrykcji wobec religii i przeœladowaniu autorytetów duchowych najlepiej œwiadczš niedawne ucieczki XVII Gjalła Karmapy Orgjena Trinleja Dordże, którego rozpoznał Jego Œwištobliwoœć Dalajlama i uznał rzšd ChRL, oraz Agji Rinpocze, tybetańskiego duchownego, piastujšcego wiele ważnych stanowisk w chińskiej administracji.
Ten ostatni tak uzasadniał swojš ucieczkę: „Gdybym pozostał w Tybecie, musiałbym wyrzec się Dalajlamy i mojej religii; musiałbym służyć chińskiemu rzšdowi. (...) musiałbym pomagać rzšdowi w narzucaniu Tybetańczykom mianowanego przez władze Panczenlamy. W ten sposób podeptałbym wszystko, w co wierzę. Zrozumiałem wtedy, że muszę opuœcić mój kraj”.
Na szczególnš uwagę zasługuje fakt, że za nowš falš religijnych represji w Tybecie stali najwyżsi przywódcy Chińskiej Republiki Ludowej.
Przemawiajšc na II Sesji IX Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych, prezydent Jiang Zemin powiedział: „Po pierwsze, nie rozwišżemy problemów religii, nie realizujšc w pełni polityki partii wobec religii. Po drugie, trzeba wzmocnić, zgodnie z prawem, kontrolę nad działalnoœciš religijnš, po trzecie wreszcie, musimy aktywnie kierować religiami, by dostosowywały się one do społeczeństwa socjalistycznego” .
Dostosowanie religii do społeczeństwa socjalistycznego wymaga, zdaniem Jianga, dwóch rzeczy: „Po pierwsze, masy wyznawców muszš stosować się do prawa socjalistycznego państwa, jego przepisów, rozporzšdzeń i wytycznych. Po drugie, działalnoœć religijna ma być podporzšdkowana i służyć najlepszym interesom państwa i całego narodu” .

Bitwa o serca i umysły

W 1997 roku kampaniš „edukacji patriotycznej” objęto również szkoły i inne instytucje edukacyjne, by „ukształtować dziesištki tysięcy młodych ludzi, szczerze kochajšcych Chiny i pracujšcych na rzecz socjalizmu”.
Podobnie jak w klasztorach, szło o odcišgnięcie młodzieży od Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy i sprawy Tybetu. 29 lipca 1995, na V ZjeŸdzie KPCh TRA, Chen Kuiyuan mówił: „Klika Dalaja od dawna próbuje zawładnšć płaszczyznš edukacji i odebrać nam następne pokolenia. Jeżeli nie będziemy myœleć jasno i pozwolimy na przenikanie do szkół idei, materiałów i propagandy separatystycznej, przekreœlajšc tym samym naszš własnš przyszłoœć i zmieniajšc szkoły ludowe w wylęgarnie nowych separatystów, popełnimy historyczny błšd” .
O tym, że następne w kolejce będš szkoły, również zdecydowało III Forum: „Klika Dalaja przyjmuje do swoich szkół rzesze młodocianych, zaszczepiajšc im „niepodległoœciowe” i separatystyczne idee. Na wiele sposobów hoduje się tam spadkobierców idei „niepodległoœci Tybetu”. W naszym regionie mamy uczniów, którzy noszš czerwone chusty [tzn. członków Ligi Młodzieży Komunistycznej], ale jednoczeœnie chodzš do klasztorów, gdzie palš maœlane lampki i, co gorsza, często padajš ofiara kontrrewolucyjnej propagandy kliki Dalaja. Sprzyjajš mu i biorš udział w działalnoœci separatystycznej. Co się wydarzy za kilkadziesišt lat? Czy nasza młodzież odziedziczy sprawę socjalizmu czy separatyzmu? To ważne pytanie i musimy poważnie zastanowić się nad odpowiedziš”.

Panaceum ateizmu

Pod koniec 1998 roku władze chińskie przystšpiły do kampanii „promowania” ateizmu w Tybecie, zakładajšc, że na jej realizację trzeba będzie trzech lat. 15 paŸdziernika 1998 Raidi oœwiadczył: „Jako komuniœci nie możemy twierdzić, iż wszystko jest w porzšdku, gdyż głosimy, że jesteœmy ateistami. Musimy twardo propagować ateizm marksistowski i uparcie indoktrynować masy chłopów i pasterzy, zaszczepiajšc im marksistowskš wizję religii”.
8 stycznia 1999 partyjny Departament Propagandy TRA uznał, że „ateizm jest niezbędny do promowania rozwoju gospodarczego w regionie i skutecznej walki z infiltracjš kliki Dalaja” .
Prowadzšcy kampanię wzywali Tybetańczyków do zerwania z wiekowym obyczajem wróżenia, zasięgania rad nauczycieli duchowych i wyroczni, używania różańców, a nawet noszenia tradycyjnych strojów tybetańskich w biurach. Zakazano zawieszania flag modlitewnych, palenia kadzideł, pielgrzymowania do miejsc kultu. Wszystkie te „zabobony” hamowały bowiem „rozwój społeczny i wprowadzanie gospodarki rynkowej”.
Pierwszym przedmiotem kampanii byli członkowie partii i urzędnicy państwowi. Zakazano im posiadania przedmiotów kultu – ksišg religijnych, wizerunków, posšgów, religijnych malowideł (thangka) i ołtarzy – oraz obchodzenia œwišt i uczestniczenia w obrzędach religijnych, m.in. odwiedzania klasztorów. Następne rozporzšdzenie zmuszało ich do odebrania dzieci z klasztorów.
8 listopada 1997 roku Chen Kuiyuan przemawiał na V Sesji Plenarnej Komitetu Partii TRA: „Wyznawcy, a nawet niektórzy członkowie partii nadal nie zdołali zerwać kajdan poglšdów religijnego idealizmu. Zamiast poœwięcić inteligencję i energię pracy na rzecz społeczeństwa i ludu, marnujš drogocenny czas na jałowe modlitwy o własne szczęœcie w innym œwiecie, zamiast przeznaczyć swoje skromne œrodki na poprawę własnego bytu, bez opamiętania rozdajš pienišdze w klasztorach, zamiast skierować dzieci do nowoczesnych szkół, posyłajš je do klasztorów na mnichów i mniszki. Takie negatywne myœlenie i postępowanie uniemożliwia rozwój nauki i techniki i zakłóca rozwój sił produkcji”.
Wymierzenie kampanii w członków partii i urzędników państwowych œwiadczy o rozczarowaniu chińskich władz tybetańskimi kadrami, które bardzo niechętnie patrzyły na kampanię walki z Dalajlamš. 3 sierpnia 1999 Telewizja Tybetańska narzekała, że kadry i członkowie partii, którzy nie popierajš kampanii, „obawiajš się, iż w Tybecie, głównym oœrodku buddyzmu tybetańskiego, krainie wszechobecnych klasztorów i licznych wyznawców buddyzmu, propagowanie marksistowsko-leninowskiego ateizmu na wielkš skalę kłóci się z politykš partii wobec religii i może ranić uczucia religijne mnichów, mniszek i wiernych”.

Bez tybetańskiej architektury

Drakoński manifest III Forum doprowadził do zburzenia 350 z 600 historycznych budynków starej Lhasy do końca 1996 roku. Wœród wyburzonych zabytków znalazł się pałac Tromsikhang, zbudowany w XVII wieku przez VI Dalajlamę i jeden z czterech centralnych budynków starówki, który wczeœniej uznano „za pomnik kultury, wymagajšcy œcisłej ochrony”. O zachowanie Tromsikhangu apelowało do chińskich władz UNESCO i wielu wybitnych historyków sztuki.
W sierpniu 2000 lhaska administracja wydaliła przedstawicieli Tibet Heritage Fund – międzynarodowej organizacji pozarzšdowej, która od 1997 roku odbudowywała zabytki w stolicy Tybetu . (Udało się jej ocalić 76 budynków; niektóre miały tysišc dwieœcie lat.)
Łatwo zgadnšć, dlaczego władze chińskie starajš się zlikwidować religię, kulturę i język Tybetańczyków. Wszystko, co może œwiadczyć o narodowej odrębnoœci Tybetańczyków, uznawane jest za zagrożenie dla jednoœci Chin i rzšdów partii.
Chen Kuiyuan powiedział to bardzo wyraŸnie: „[Klika Dalaja] próbuje wykorzystywać język i kulturę do podsycania konfliktów etnicznych. Ich celem jest wyodrębnienie narodu tybetańskiego spoœród innych narodowoœci [Chin] (...) i przeciwstawienie tak zwanej „kultury tybetańskiej” tak zwanej „kulturze Hanów” .
 

POLITYKA EDUKACYJNA

Od chwili zajęcia Tybetu rzšd Chin obsesyjnie zabiegał o lojalnoœć Tybetańczyków wobec partii, œlepnšc przy tym na wiele problemów zwišzanych z edukacjš.
Choć władze twierdzš, że „od dziesięcioleci przywišzujš wielkš wagę do rozwoju powszechnej oœwiaty w Tybecie”, system edukacyjny, który jest prawdziwym fundamentem rozwoju społecznego, nigdy nie był wysoko na liœcie chińskich priorytetów.
Dopiero na poczštku lat osiemdziesištych władze zainteresowały się promowaniem powszechnej oœwiaty w Tybecie. Wczeœniej, czy to w okresie „reform demokratycznych” czy obłędnego chaosu rewolucji kulturalnej – system edukacyjny po prostu nie istniał.

Dobra polityka, brak œrodków

W 1980 roku Pekin zaczšł prowadzić w Tybecie politykę, uwzględniajšcš uwarunkowania etniczne i społeczne. Był to element szerszego planu, który miał „skłonić Dalajlamę do powrotu do Chin”. W tym okresie rzšd rzeczywiœcie starał się o poprawienie systemu edukacyjnego w regionie.
Niestety, na realizację tych reform brakowało œrodków. Inwestowano niemal wyłšcznie w rozwój gospodarki rynkowej – ukochanego dziecka najwyższego przywódcy ChRL Deng Xiaopinga. W latach 1980-89 zamknięto ponad 62 procent szkół w TRA, a liczba uczniów spadła o 43 procent .
W 1994 roku Pekin ogłosił obowišzek edukacyjny w swojej kolonii. Inicjatywa ta nie przyniosła pożytku Tybetańczykom, gdyż nie zmieniono przepisów z 1984 roku, zobowišzujšcych mieszkańców wsi do finansowania edukacji. Administracja okręgów przyznaje tylko symboliczne dotacje na budowę szkół i pensje nauczycieli. Większoœć Tybetańczyków żyje w regionach wiejskich, a co za tym idzie – nie korzysta z „obowišzkowej edukacji”.
W ten sposób powstała edukacyjna przepaœć między wsiš a miastami, gdzie działa lwia częœć subsydiowanych przez władze szkół państwowych (bo tam właœnie mieszka zdecydowana większoœć Chińczyków).
Tybetańskich chłopów nie stać na posyłanie dzieci do szkół. 4 czerwca 1994 roku Gjalcen Norbu, przewodniczšcy rzšdu TRA, przyznał, że „co trzecie dziecko w Tybetańskim Regionie Autonomicznym nie może pozwolić sobie na uczęszczanie do szkoły”.
Dlatego też wielu Tybetańczyków czuje się zmuszonych do wysyłania dzieci do szkół, prowadzonych przez społecznoœć emigracyjnš w Indiach. Według Tybetańskiego Centrum Praw Człowieka i Demokracji z Dharamsali po 1984 roku Tybet opuœciło od szeœciu do dziewięciu tysięcy dzieci, starajšcych się o przyjęcie do szkół w Indiach i Nepalu.
Władzie twierdzš, że w latach 1990-95 ChRL zainwestowała w sumie 1,03 miliarda yuanów w promowanie oœwiaty w Tybecie. Prawda jest jednak taka, że większoœć tych funduszy przeznaczono na kształcenie Tybetańczyków w Chinach – by wyhodować nowe pokolenie wynarodowionych kadr, poddawanych ideologicznemu praniu mózgu.

Podejrzane statystyki

Stan oœwiaty w Tybecie dobrze ilustruje sytuacja w prefekturze Czamdo w Khamie – jednym z najzasobniejszych regionów TRA. Z artykułu Shang Xiolinga, reportera Radia TRA, i Tang Chinga, specjalisty od spraw oœwiaty, zatytułowanego „Kilka uwag o smutnej historii edukacji w Czamdo” i opublikowanego przez lokalnš chińskojęzycznš gazetę 15 lipca 1993, wyłania się alarmujšcy obraz stanu oœwiaty w prefekturze.
Autorzy ujawniajš, że ponad 70 ze 110 tysięcy (63,64 procent) dzieci w wieku szkolnym nie ma tu dostępu do edukacji. Liczbę analfabetów i półanalfabetów w regionie szacuje się na 78,8 procent. Szang i Tang piszš, że choć oficjalne statystyki dla TRA mówiš, iż do szkół uczęszcza 60,4 procent dzieci, w Czamdo wskaŸnik ten wynosi zaledwie 34 procent.
Odkrycia dziennikarzy obnażajš wštpliwe statystyki chińskiego rzšdu. Jeœli w Czamdo, jednym z najlepiej rozwiniętych regionów TRA, wskaŸnik ten wynosi 34 procent, to przeciętna całego TRA z całš pewnoœciš nie może sięgać 60,4 procent. Co więcej, władze nie przyznajš, że wskaŸniki edukacyjne w TRA i tybetańskich regionach prowincji Qinghai (Amdo) i Sichuan (Kham) sš najniższe w Chinach – gorsze niż w najuboższej i najbardziej zacofanej prowincji Guizhou .
Tak czy owak, niezależnie od tego ile instytucji powołał do życia chiński rzšd po 1959 roku, głównym celem systemu oœwiaty w Tybecie było polityczne podporzšdkowanie Tybetańczyków Pekinowi. Wszelkie wštpliwoœci rozwiewa przemówienie Chena Kuiyuana na konferencji, poœwięconej edukacji w TRA, którš zwołano w 1994 roku: „Sukcesów naszej oœwiaty nie mierzy się liczbš dyplomów absolwentów uniwersytetów, liceów i gimnazjów. (...) Ostatecznie liczy się tylko to, czy nasi uczniowie sprzeciwiajš się czy też nadstawiajš ucha podszeptom kliki Dalaja, czy sš lojalni wobec wielkiej macierzy i wielkiej sprawy socjalizmu, czy też majš je za nic”.

Język tybetański a przepisy

W 1987 roku Zgromadzenie Ludowe TRA przyjęło ustawę, na mocy której język tybetański miał być jedynym językiem wykładowym w szkołach podstawowych. Języka chińskiego miano nauczać dzieci, które ukończyły dziewišty rok życia. Obiecano tybetańskojęzyczne szkoły œrednie, które miały powstać do 1993 roku, i tybetańskojęzyczne programy uniwersyteckie po roku 2000.
W 1993 roku powołano „Komitet TRA ds. mówionego i pisanego języka tybetańskiego”, który miał realizować tę ustawę. Podczas uroczystej inauguracji Komitetu zastępca sekretarza partii TRA Tenzin mówił: „Mamy przekonujšce dowody, że nic nie poprawi poziomu oœwiaty i narodowej kultury tak, jak używanie języka tybetańskiego” .
Choć nowe przepisy nie mogły zadowolić Tybetańczyków, były przynajmniej krokiem w dobrym kierunku. Niestety, zabrakło politycznej woli i pozostały na papierze.

Rozpacz tybetańskich uczonych

Język tybetański traci w swej ojczyŸnie na znaczeniu, co wywołuje ogromne zaniepokojenie wielu uczonych. Niektórzy otwarcie protestowali. W 1992 roku prof. Dungkar Lobsang Trinlej, jeden z najwybitniejszych intelektualistów współczesnego Tybetu, uznany przez Chińczyków za „skarb narodowy”, powiedział: „Choć oficjalnie tybetański jest pierwszym językiem urzędowym wszystkich szczebli administracji, obrad i korespondencji, wszyscy wszędzie posługujš się wyłšcznie chińskim”.
W ten sposób, powiadał, Tybetańczycy tracš kontrolę nad własnym losem. „Nasze nadzieje na przyszłoœć, nasz rozwój, nasza tożsamoœć kulturowa i nasze dziedzictwo zależš od [języka tybetańskiego]. Bez wszechstronnie wykształconych ludzi, potrafišcych wypowiedzieć się we własnym języku, Tybetańczykom zacznie zagrażać asymilacja. I znajdujemy się w takiej właœnie sytuacji”.
W podobnym duchu wypowiadał się Dherong Cering Thondup, który prowadził badania nad statusem języka tybetańskiego w wielu regionach wschodniego Tybetu, przyłšczonych do chińskiej prowincji Sichuan. Na poczštku lat dziewięćdziesištych opublikował raport, w którym stwierdza, że spoœród 6044 tybetańskich członków partii i urzędników dziewięciu dystryktów, składajšcych się na „Tybetańskš Prefekturę Autonomicznš Kanze”, tylko 991 władało biegle tybetańskim. Większoœć z 25 tybetańskich uczniów z przeciętnej klasy w Dharcedo (chiń. Tachienlu, obecnie przemianowane na Kangting) w ogóle nie mówiło po tybetańsku. Dherong wylicza trzy przyczyny tego stanu rzeczy: po pierwsze, szowinistycznš politykę rzšdu Chin, który przyspiesza proces sinizacji, po drugie, przekonanie o bezużytecznoœci języka tybetańskiego we współczesnym œwiecie i wreszcie, zaszczepiony Tybetańczykom kompleks niższoœci, który sprawia, że nie próbujš chronić własnego języka.
Analizujšc ów szowinizm, Dherong stwierdza, że socjalizm wymaga wspólnego wysiłku na rzecz promowania różnych „narodowoœci”, a nie œcierania ich z powierzchni ziemi. Konstytucja ChRL gwarantuje wszystkim „narodowoœciom” prawo do kierowania własnš edukacjš, naukš, kulturš, zdrowiem i higienš oraz prawo do chronienia dziedzictwa kulturowego. Tybetańczycy, dowodzi, nigdy nie mogli korzystać z pełni owych praw. „Odbieranie znaczenia językowi równa się lekceważeniu narodu. Uczynienie z chińskiego lingua franca, zaniedbywanie języków narodowych, sinizacja poprzez politykę szowinizmu, asymilowanie narodów w imię równoœci gospodarczej i kulturowej (...) zaprzecza postanowieniom konstytucji, która gwarantuje prawo do korzystania i promowania własnego języka”.
W maju 1994 roku członkowie Politycznej Konferencji Konsultatywnej TRA narzekali na drastyczne cięcia w budżecie Uniwersytetu Tybetańskiego w Lhasie i masowe przenoszenie nauczycieli do innych departamentów .
W 1996 roku Khenpo Dzigme Phuncok pisał: „W rzeczy samej, język tybetański jest we współczesnym Tybecie zupełnie bezwartoœciowy. Gdyby, powiedzmy, zaadresować po tybetańsku list, to nie dotarłby on do nadawcy nawet w Tybecie, o œwiecie nie wspominajšc. Najtęższy tybetolog stanie bezradnie przed rozkładem jazdy i nie odczyta numeru miejsca na swym bilecie. Jeœli zechce znaleŸć szpital czy sklep w stolicy okręgu lub w mieœcie, tybetański nie zda się na nic. Człowiek, który włada tylko tym językiem, będzie miał wręcz problemy ze zrobieniem najprostszych zakupów. „Skoro nasz język jest bezużyteczny nawet w naszym własnym kraju – spyta w końcu – czy przyda się gdzie indziej?” Jeżeli nic się nie zmieni, język tybetański umrze. Ze œwiecš szukać w Tybecie szkół, w których poznać można język i kulturę naszego kraju. (...) Co więcej, rodzice nauczyli się nie posyłać dzieci do szkół, gdyż uczy się tam chińskiego, a nie tybetańskiego. A nawet jeœli już przyswoi się chiński i uzyska dyplom, w Tybecie i tak nie ma pracy. Młodzi ludzie kończš pasšc krowy i uprawiajšc rolę. Oczywiœcie, jest jeszcze szansa nauczenia się języka tybetańskiego. Ale rodzice wiedzš, że na co dzień zdaje się on psu na budę. Nie majš więc żadnej motywacji, by posyłać dzieci do szkół. (...) W miastach, w stolicach okręgów mamy ludzi, którzy nie potrafiš mówić po tybetańsku, choć ich rodzice byli Tybetańczykami. Wielu zatraciło cechy narodowe. Co gorsza, ci, którzy mówiš po tybetańsku, słabo go znajš. Co pište, co trzecie słowo jest chińskie. I dlatego proœci ludzie nie rozumiejš ich przemówień” .
Jak można się było spodziewać, wszystkie uwagi krytyczne konsekwentnie lekceważono. Co więcej, w 1996 roku, zgodnie z duchem III Forum, zrobiono krok w tył, drastycznie obcinajšc fundusze na tybetańskojęzyczne publikacje akademickie i literaturę. Rozwišzano Komitet ds. języka, a jego kierownictwo przeniesiono do Regionalnego Biura Tłumaczeń. Podobny los spotkał projekty pilotażowe, majšce zapewnić większš rolę językowi tybetańskiemu w szkołach œrednich, i cztery klasy eksperymentalne. W tym samym czasie zamknięto wydział filologii tybetańskiej UT w Lhasie, a profesurze polecono pisać na nowo podręczniki, by „oczyœcić je z treœci religijnych”.
Sytuacja pogorszyła się jeszcze bardziej w 1997 roku, kiedy to Tenzin, zastępca sekretarza partii TRA ogłosił, że chiński będzie językiem wykładowym we wszystkich szkołach podstawowych. Podczas spotkania z ambasadorem USA Jamesem Sasserem powiedział, że polityka z 19878 roku była „niepraktyczna” i „oderwana od tybetańskich realiów”. Jego zdaniem, prowadzenie zajęć „w klasach I-III” tylko po tybtańsku „nie leży w interesie dzieci”. Raidi natomiast wyjaœnił, że „mniejszoœć, która posługuje się w mowie i piœmie tylko własnym językiem jest ograniczona. Nie ma dla niej przyszłoœci ani nadziei” . Po dziesięciu latach z ustaleń z 1987 roku nie zostało nic.
Politykę podkopywania języka i kultury Tybetu realizuje się we wszystkich regionach kraju, nie tylko w tzw. „TRA”. Zhou Yong-kang, sekretarz partii Sichuanu, mówił na forum Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych w marcu 2000, że „nauczanie tybetańskiego w szkołach jest marnowaniem rzšdowych funduszy” .

Dławienie „niewłaœciwej kultury”

W 1996 roku na indeks trafiła pewna stara sztuka i przewodnik turystyczna. W Tajemnicach Pałacu Potala V Dalajlama spotyka się z chińskim cesarzem Shunzi i nie składa przed nim pokłonu. W przewodniku pióra Thubtena Gjalcena pomieszczono natomiast zdjęcie fresku, przedstawiajšcego Sangje Gjaco, regenta V Dalajlamy i wielkiego stratega.
Zakazanymi ksišżkami zainteresował się sam Chen Kuiyuan, który powiedział, że „pojawiło się kilka prac, stawiajšcych wszystko na głowie, wychwalajšcych rzeczy, których chwalić nie należy – z separatystycznym watażkš Di-ba Sang-jie Jia-cuo [co na tybetański przekłada się jako Desi Sangje Gjaco] na czele”.
W 1997 roku Chen zaatakował prof. Dungkara Lobsanga Trinleja za to, że domagał się on włšczenia buddyzmu do programu studiów tybetańskich. „Pewni ludzie – mówił Chen – którzy chcieliby uchodzić za autorytety, wygłaszajš bezwstydne brednie, bioršc fałsz za prawdę (...) niczym separatyœci, którzy sięgajš po język i kulturę, by wywoływać konflikty i spory między narodowoœciami” .
 

NASILENIE REPRESJI

„W naszej walce z klikš Dalaja nie idzie ani o wierzenia religijne, ani o autonomię, lecz o zapewnienie jednoœci naszego kraju i stawienie czoła separatyzmowi. (...) Nikt nie może pozostać obojętny. To walka na œmierć i życie, a więc, oczywiœcie, sprawa ważna, nie błaha. Stały Komitet Zgromadzenia TRA oraz organy władzy sšdowniczej powinny przeprowadzić szczegółowe dochodzenie, to jest zbadać i dokładnie przeanalizować problemy, przed jakimi stajemy walczšc z separatyzmem. Jeżeli jest coœ, o czym prawo jeszcze nie mówi, administracja sšdownicza powinna niezwłocznie przekazać swoje uwagi i szybko zmienić przepisy, by zwiększyć skutecznoœć walki z separatyzmem. (...) „Zadawanie bezlitosnych ciosów” jest ważnym elementem Strategii Wszechstronnego Zarzšdzania Bezpieczeństwa Publicznego – organy sšdownicze powinny więc organizować lokalne struktury bezpieczeństwa publicznego, które będš rozwišzywać wskazane im problemy we wskazanych miejscach. W sektorze bezpieczeństwa publicznego musimy korzystać z odpowiednich struktur aparatu i z szerokich mas”, postanowiło III Forum (Pekin, 1994).
Ta przerażajšca dyrektywa przyniosła natychmiast dramatyczne nasilenie represji w całym Tybecie. Robiono wszystko, by zwiększyć kontrolę nad całš populacjš. Wrócono do systemu „osiedlowej inwigilacji”, który powstał w czasach rewolucji kulturalnej. Utworzono sieci informatorów w biurach, zakładach pracy, szkołach, klasztorach, budynkach mieszkalnych i osiedlach. Wielu Tybetańczyków zmuszano do donoszenia na znajomych i sšsiadów. Oporni narażali się na utratę mieszkania, pracy, miejsca w szkole czy klasztorze.

Zastraszanie „politycznie podejrzanych”

W 1995 roku władze obrały nowš strategię zastraszania przeciwników politycznych. Stosowano jš głównie w miastach. Polegała na wielokrotnym zatrzymywaniu podejrzanych na krótki okres (od dwóch dni do tygodnia). Zatrzymanych przesłuchiwano, stosujšc wyrafinowane tortury, nie zostawiajšce widocznych œladów (np. ekstremalne temperatury, polewanie lodowatš wodš, zmuszanie do stania lub trwania w niewygodnych pozycjach).
Techniki takie stosowano przede wszystkim wobec osób, podejrzewanych o przekazywanie informacji na temat sytuacji w Tybecie. Zwalniane ofiary były z reguły tak zastraszone, że nie mówiły nikomu o zatrzymaniu, bojšc się następnej „rundy” tortur. Niektórzy zgadzali się na tajnš współpracę z władzami.

Potęgowanie represji

W 1996 roku represje nasiliły się jeszcze bardziej w zwišzku z kampaniami „edukacji patriotycznej”, „cywilizacji duchowej” i mocnego uderzenia”, które miały zapewnić realizację zadań, postawionych przez III Forum. Jak już wspomniano, w Tybecie cele wszystkich tych kampanii były zupełnie inne niż w samych Chinach.
W Chinach kampania „mocnego uderzenia” wymierzone była w korupcję i pospolitš przestępczoœć – kradzieże, rozboje, handel narkotykami itd. W Tybecie stała się jednak narzędziem do „zadawania bezlitosnych ciosów” separatyzmowi i „stronnikom kliki Dalaja”.
Inaugurujšc tę kampanię 6 maja 1996 roku, zastępca sekretarza partii TRA Raidi mówił: „Tybet znalazł się na linii frontu w wojnie z separatyzmem. Naszym najważniejszym zadaniem politycznym jest strzeżenie stabilizacji społecznej i jednoœci macierzy”. „Czujnoœć, jakš wykażemy się w tej walce z przestępcami, œwiadczyć będzie o naszym zwišzku z masami i kręgosłupie politycznym” .
17 czerwca 1996 roku Dziennik Tybetański opublikował artykuł podpisany przez Bai Zhao, przewodniczšcego Regionalnego Sšdu Ludowego TRA, który wzywał do nasilenia kampanii „mocnego uderzenia”, surowego karania i wymierzania kar œmierci „tym, którzy na to zasługujš”.

Walka z separatyzmem w regionach wiejskich

Ponieważ Pekin widzi w kulturze i tożsamoœci Tybetańczyków zagrożenie dla „jednoœci macierzy”, „działalnoœć separatystycznš” definiuje się bardzo szeroko. Aby zostać oskarżonym o „separatyzm”, nie trzeba dziœ brać udziału w demonstracji niepodległoœciowej, drukować ulotek ani przekazywać informacji turystom. W nowej definicji „nacjonalizmu” czy też „separatyzmu” mieœci się właœciwie wszystko, co tybetańskie. 6 lipca 1999 roku, na przykład, na przejœciu granicznym w Dram aresztowano trzech Tybetańczyków, którzy odprawiali rytuał ofiarowania kadzideł bóstwom z okazji urodzin Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy.
W ramach „mocnego uderzenia” władze zacieœniły politycznš kontrolę również nad mieszkańcami wsi. 1 stycznia 1998 roku Raidi mówił: „Regiony rolnicze i pasterskie znalazły się na froncie wojny z separatyzmem. (...) Ponoszšca kolejne porażki klika Dalaja zmieniła ostatnio taktykę swego spisku, przenoszšc œrodek ciężkoœci działalnoœci separatystycznej do bezkresnych regionów wiejskich i pasterskich” .
W 1998 roku zaczęto umieszczać „wypróbowane” kadry na kluczowych stanowiskach w administracji regionów wiejskich, by wzmocnić tam kontrolę partii. 15 listopada 1998 Raidi mówił na wiecu, że „urzędnicy najniższego szczebla sš kluczowš siłš, jednoczšcš i wiodšcš masy na œmiertelny bój z separatyzmem oraz stabilizujšcš regiony rolnicze i pasterskie”. 15 lipca 1998 Dziennik Tybetański donosił, że w cišgu ostatnich trzech lat „poprawiono sytuację w 650 komitetach miejskich i 3602 wiejskich strukturach partii”.

„Mocne uderzenie” w sšdach

O temperaturze kampanii „mocnego uderzenia” może œwiadczyć raport, przedstawiony przez Bai Zhao, przewodniczšcego Regionalnego Sšdu Ludowego TRA, na V sesji VI Zgromadzenia Ludowego TRA 20 maja 1997 roku.
Bai informował, że Wyższy Ludowy Sšd TRA „zdecydowanie wdrażał” decyzje Komitetu Centralnego i Komitetu Regionalnego Partii i „koordynował prowadzenie walki mocnego uderzenia z siłš grzmotu i szybkoœciš błyskawicy”.
W 1996 roku sšdy rozpatrzyły 2126 spraw karnych; 1726 osób zatrzymanych w 997 sprawach skazano już na pierwszej rozprawie. Według raportu, 60,8 procent skazanych (1049 osób) otrzymało kary od pięciu lat więzienia do dożywocia lub kary œmierci; 37,34 procent (645) – do pięciu lat więzienia. Nie ukarano 1,36 procent podsšdnych (24 osoby), a 0,43 procent (osiem osób) uznano za niewinne.
W maju 1998 roku Bai przedstawił nowy raport, z którego wynikało, że w cišgu pięciu lat stanęło przed sšdem 6291 osób. Uniewinniono 0,73 procent podsšdnych. Ponad połowa skazanych otrzymała wyroki od pięciu lat więzienia do kary œmierci.

Represje rodzš opór

Nowe represje wywołały atmosferę lęku i powszechnš niechęć. W różnych regionach Tybetu dochodziło do licznych protestów.
Według raportu Tibet Information Network, do 1993 roku arenš protestów politycznych były 22 okręgi „Tybetańskiego Regionu Autonomicznego” i dziewięć okręgów spoza TRA. Po 1993 roku liczby te wzrosły, odpowiednio, do 31 (o 40 procent) i 21 (o 130 procent) . W Lhasie liczba zatrzymanych zwiększyła się o 15 procent (z 500 do 600) i o 250 procent (ze 100 do 350) w innych regionach TRA.
Choć nie ma pełnych informacji na temat liczby aresztowań w regionach tybetańskich poza granicami TRA, dokumentacja TIN wydaje się reprezentatywna.
Rosnšca liczba więŸniów politycznych zmusiła chińskie władze do rozbudowy więzień w Tybecie. W 1997 roku na północno-wschodnich rubieżach Lhasy zbudowano nowy areszt œledczy i oœrodek przesłuchań o zaostrzonym rygorze. Zdaniem TIN, placówka ta przeznaczona jest dla osób, podejrzewanych o ciężkie przestępstwa polityczne, i byłych przywódców, którym przydarzyły się „poważne błędy polityczne”. W 1998 roku rozbudowano również kompleksy więzienne Drapczi i Sangjip.
Fala chińskich represji wzmocniła ducha oporu nawet w więzieniach kryminalnych. Mnisi i mniszki, stanowišcy większoœć więŸniów politycznych, doskonale wiedzš, że po odbyciu wyroków nie będš mogli wrócić do klasztorów. Podobnie jak skazani œwieccy, nie znajdš żadnej pracy i będš bezustannie inwigilowani przez policję i informatorów. Praktycznie nie majš żadnej przyszłoœci. Nie mogš też nie widzieć agonii tybetańskiej kultury, religii i tożsamoœci. Uczucie rozpaczy popycha ich do coraz bardziej desperackich czynów i podejmowania coraz większego ryzyka.

Prawo a realpolitik

W 1990 roku przewodniczšcy Wyższego Sšdu Ludowego mówił: „Władza partii nad sšdami jest gwarantem celowoœci orzekania” . Wszelkie czyny i poglšdy, które kłócš się z politykš Komunistycznej Partii Chin, wywołujš represje. W takich sprawach zabezpieczenia i gwarancje prawne sš fikcjš.
Choć konstytucja i ustawy ChRL chroniš podstawowe prawa człowieka, w praktyce gwarancje te sš z reguły ignorowane. Trudno się więc dziwić, że Bai Zhao może chwalić się tak wysokim odsetkiem skazanych, gdy partia prowadzi kampanię, wymierzonš w tybetańskich patriotów.
W 1997 roku Pekin znowelizował kodeks postępowania karnego, by uczynić go znoœniejszym dla społecznoœci międzynarodowej. Z kodeksu usunięto „zbrodnie kontrrewolucji”, zastępujšc je „przestępstwami przeciwko bezpieczeństwu państwa”, „działalnoœciš wywrotowš” i „usiłowaniem obalenia rzšdu”.
Nowa terminologia pozwala Chinom sprawniej odrzucać oskarżenia o gwałcenie praw człowieka, w niczym nie poprawiła jednak życia obywateli ChRL. Nowy artykuł 103, dotyczšcy organizowania, spiskowania i działania w celu podzielenia państwa, okazał się zmorš Tybetańczyków. Artykuły 102 i 106 zwiększajš natomiast gamę kar, które można wymierzyć „separatystom”.
TIN zauważa, że „mimo usunięcia z kodeksu kategorii przestępstw „kontrrewolucyjnych”, ogólnie rzecz bioršc, w takich samych sprawach zapadajš dziœ w Tybecie wyroki wyższe, wydawane w trybie sšdowym, a nie administracyjnym” .
Znowelizowany kodeks ogranicza okres zatrzymania bez postawienia zarzutów do 44 dni, ale w II częœci stwarza wiele możliwoœci przedłużenia takiego zatrzymania. Z kodeksu usunięto szeœć form zatrzymań, w tym niesławnš administracyjnš „ochronę i œledztwo”, pozwalajšcš na arbitralne więzienie podejrzanych przez trzy miesišce, niemniej z Tybetu nadal napływajš doniesienia o długotrwałych uwięzieniach administracyjnych.
Lawyers Committee for Human Rights stwierdza, że „największš słaboœciš chińskiego systemu jest ogromna władza policji, pozwalajšca na długotrwałe więzienie podejrzanych” .

Nowe oblicze tortur

Tortury i nieludzkie traktowanie sš codziennoœciš więzień i aresztów œledczych Tybetu. Towarzyszš całemu procesowi – od chwili zatrzymania, przez transport i œledztwo po odbywanie wyroku. W 1998 roku Amnesty International wyrażała zaniepokojenie z powodu powszechnego stosowania tortur, prowadzšcych nawet do zgonów, w więzieniach i obozach pracy Chin Ludowych . Według organizacji Physicians for Human Rights, częstotliwoœć stosowania tortur – obejmujšcych bicie, gwałty, rażenie elektrycznymi pałkami, długotrwałe głodzenie itd. – œwiadczy o tym, że tortury stanowiš integralnš częœć powszechnie stosowanego szablonu postępowania .
Innš formš nieludzkiego traktowania jest brak odpowiedniej pomocy medycznej dla więŸniów i zatrzymanych. W 1999 roku amerykański Departament Stanu stwierdzał, że „brak odpowiedniej opieki lekarskiej jest nadal poważnym problemem, choć władze utrzymujš, że więŸniowie majš prawo do natychmiastowej pomocy, jeœli zapadnš na zdrowiu”.
Artykuł 247 kodeksu karnego ChRL stanowi, że „przedstawiciele władzy sšdowniczej, którzy wymuszajš przyznanie się do winy torturami lub siłš zmuszajš œwiadków do składania zeznań, podlegajš karze do trzech lat więzienia” .
Przepisy takie nie majš jednak żadnego znaczenia, gdy w grę wchodzš kwestie polityczne. Tortury stosuje się, by wydobyć „przyznanie się do winy”, nazwiska „wspólników”, dane „wrogich organizacji” czy „zagranicznych podżegaczy”. International Rehabilitation Council for Torture Vicitims stwierdza, że tortury trwajš nadal, choć wprowadzono przepisy (np. art. 14 ustawy o służbie więziennej), zakazujšce wymuszania zeznań, stosowania kar cielesnych i maltretowania, bicia, poniżania i biernoœci, gdy robiš to inni .
Tortury majš też złamać ducha więŸniów i podporzšdkować ich partii. Trudno się więc dziwić, że na liœcie ofiar tortur sš wszyscy więŸniowie, którzy próbowali stawiać opór, recytować buddyjskie mantry, protestować przeciwko maltretowaniu współwięŸniów, okazywać poparcie dla tybetańskiego rzšdu emigracyjnego i Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy czy opierać się „reedukacji politycznej”.
W maju 1998 roku – podczas wizyty w Tybecie delegacji Unii Europejskiej, złożonej z ambasadorów Wielkiej Brytanii, Austrii i Luksemburga – zamęczono na œmierć co najmniej dziesięcioro więŸniów za wznoszenie haseł: „Niech żyje Dalajlama”, „Wolnoœć dla Tybetu”. Karma Dała, przywódca demonstracji, został stracony. Wyroki pozostałych uczestników protestu podniesiono o cztery-pięć lat.
Z czasem wypracowywano coraz bardziej wyrafinowane metody zadawania bólu. Tybetańskie Centrum Praw Człowieka i Demokracji udokumentowało i opisało liczne tortury, zadawane w więzieniach i aresztach Tybetu: zawieszanie za skrępowane kończyny, skuwanie ršk i nóg, rażenie pršdem, wystawianie na skrajne temperatury, szczucie psami, gwałty, rażenie elektrycznymi pałkami najwrażliwszych częœci ciała np. genitaliów i ust, długotrwałe przetrzymywanie w karcerze, oddawanie moczu w usta ofiary, zmuszanie do oglšdania filmów przedstawiajšcych tortury, zmuszanie do długotrwałego stania, głodzenie, pozbawianie wody, snu itd.
Jednym z najważniejszych rezultatów międzynarodowych nacisków na Chiny jest zmniejszenie liczby egzekucji tybetańskich więŸniów politycznych. W okresie politycznych napięć traceni sš obecnie więŸniowie kryminalni. W ten sposób Pekin zastrasza społeczeństwo, nie ryzykujšc potępienia na arenie międzynarodowej. WięŸniowie polityczni nie sš więc skazywani na œmierć, lecz poddawani długotrwałym torturom, które często kończš się zgonem lub kalectwem ofiary. Tybetańskie Centrum Praw Człowieka udokumentowało 69 zgonów więŸniów – w więzieniach, aresztach lub zaraz po opuszczeniu ich murów – po 1987 roku. Wszyscy oni zginęli na skutek tortur.

Dekoracja propagandowa

Nasilenie represji nie powstrzymało Pekinu przed opublikowaniem białej księgi, poœwięconej swobodom religijnym i prawom człowieka w Tybecie. Władze chińskie najwyraŸniej uznały, że najstosowniejszš reakcjš na deptanie praw Tybetańczyków będzie uruchomienie machiny propagandowej.
Coraz poważniejszy udział w gospodarce œwiatowej sprawia, że Chiny przywišzujš większš wagę do swego wizerunku za granicš. Niestety, ta nowa wrażliwoœć nie wyraża się łagodniejszym traktowaniem Tybetańczyków, lecz subtelniejszymi metodami opresji i gigantycznymi nakładami na propagandę zagranicznš.
III Forum zalecało zapraszanie do Tybetu „przyjaznych” dziennikarzy zagranicznych i włšczanie ich głosów do chóru chińskich propagandystów. W ostatnich latach faktycznie zorganizowano wiele takich imprez. Zagraniczni goœcie mogli rozmawiać z przedstawicielami reżimu i marionetkami nowych panów Tybetu. Zwykłym Tybetańczykom nie wolno rozmawiać nawet z turystami, o dziennikarzach nie wspominajšc. Dziennikarze, którzy okazujš sympatię sprawie Tybetu, nie mogš liczyć na uzyskanie niezbędnych zezwoleń. Chińscy przywódcy doskonale wiedzš, że póki lew nie znajdzie własnego historyka, księgi dżungli opiewać będš tylko męstwo myœliwych.
 

ROZWÓJ GOSPODARCZY JAKO NARZĘDZIE KONTROLI POLITYCZNEJ

Sposób, w jaki Chiny kierowały rozwojem Tybetu po rozpoczęciu okupacji w 1959 roku, nie ma nic wspólnego z wytycznymi Organizacji Narodów Zjednoczonych i normami międzynarodowymi. Chińska polityka „rozwoju za wszelkš cenę” polega nie tylko na rabunkowym gospodarowaniu zasobami naturalnymi, ale i spycha Tybetańczyków na margines, zmieniajšc ich w obywateli drugiej kategorii w ich własnym kraju.
Rzšd Chin uparcie chełpi się rozwojem Tybetu. W rzeczy samej, „rozwój” jest kluczem do interpretacji, majšcych tłumaczyć wkroczenie Chińczyków do Tybetu. Pięćdziesišt lat chińskich rzšdów przedstawia się jako okres niebywałego rozwoju i kojenia rozlicznych cierpień Tybetańczyków .
Rzšd Chin utrzymuje, że mimo problemów i trudnoœci, sytuacja cišgle się poprawia, a nowe budowle, drogi, mosty, elektrownie wodne itd. sš fundamentem szczęœcia szerokich mas .
Pekin głosi, że „prymitywny i barbarzyński” Tybet „prekomunistyczny” jest dziœ, pod „dobroczynnymi” rzšdami Chin, przeobrażany w Tybet „nowoczesny”. I, II i III Forum zaowocowały niezliczonymi budowami dróg, elektrowni itd., które dramatycznie zmieniły oblicze Tybetu.
Za owymi zmianami kryje się przecież konsekwentna strategia, której głównym celem jest zasymilowanie Tybetu z innymi regionami Chińskiej Republiki Ludowej. Ten cel osišgnięto łšczšc Tybet z chińskimi miastami, z których toczy się fala nowych osadników. Drugim celem Pekinu jest poprawianie wizerunku na arenie międzynarodowej i legitymizowanie chińskiej obecnoœci w Tybecie: Chiny chełpiš się każdym groszem, przekazanym na rozwój „prymitywnych nieużytków” Dachu Œwiata.
Pekin nigdy jednak nie wspomniał, ile zarobił na grabieży skarbów tybetańskiej kultury w czasach rewolucji kulturalnej, wykarczowanych lasach i wyrastajšcych jak grzyby po deszczu kopalniach. Zyski czerpane z naturalnych bogactw Tybetu – drewna, minerałów, ropy naftowej i produktów zwierzęcych – sš znacznie wyższe, niż dotacje przeznaczane na jego „rozwój”.
Co więcej, rozwój gospodarczy jest dla Pekinu antidotum na tybetański „nacjonalizm” i metodš walki z „separatyzmem”. Rzšd nie ukrywa, że „rozwój” ma stłumić opór Tybetańczyków.
Przed paroma miesišcami wiceprezydent Hu Jintao, który jest również członkiem Stałego Komitetu Biura Politycznego Komitetu Centralnego, powiedział: „Stały rozwój gospodarki Tybetu i inne osišgnięcia ostatnich lat stanowiš integralnš częœć naszych zabiegów o utrzymanie stabilizacji społecznej” .
Jeœli wzišć pod uwagę, że Chiny miały pięćdziesišt lat na rozwijanie Tybetu, nie majš się czym chwalić. Co więcej, negatywne skutki owego „rozwoju” znacznie przewyższajš zyski . Większoœć projektów wišże się z przesiedlaniem do Tybetu nowych chińskich osadników, zwiększajšc kontrolę Pekinu nad Krainš Œniegów.
Podczas obrad III Forum premier Li Peng mówił o koniecznoœci przyspieszenia rozwoju Tybetu. Chciał, by władze TRA zrozumiały, że „rozwój gospodarczy jest kluczem do stabilizacji”, i zalecał „podniesienie tempa reform oraz uprawianie [polityki większego] otwarcia”. Cały kraj miał entuzjastycznie popierać rozwój Tybetu, a Tybetańczycy dšżyć do „samowystarczalnoœci i poprawy infrastruktury, która jest fundamentem wzrostu gospodarczego”.
Po zamknięciu obrad III Forum komitet partii TRA zaczšł pracować nad strategiš rozwoju „zjednoczonego, bogatego, cywilizowanego i socjalistycznego Tybetu” .
III Forum zdecydowało, że: „wzrost gospodarczy w Tybecie zostanie utrzymany na poziomie 10 procent. Dzięki temu w roku 2000 PKB będzie dwukrotnie większy niż w roku 1993. Wzrost będzie więc wyższy niż szeœć procent, osišgane w latach 1981-1993, oraz osiem-dziewięć procent w skali kraju. Jeœli idzie o zboże i ropę, Tybet będzie już samowystarczalny i zlikwiduje problem ubóstwa. Szerokie masy osišgnš stosunkowo wysokš stopę życiowš. (...) Gospodarka Tybetu rozwinie się na wielkš skalę. Dwukrotnie wzrosnš moce przerobowe. Wszystkie okręgi zostanš podłšczone do sieci telefonicznej; 80 procent z możliwoœciš prowadzenia rozmów zamiejscowych. W każdym okręgu stanie szkoła œrednia, a w każdym mieœcie podstawowa. Dostęp do edukacji zyska 80 procent dzieci. Poprawi się sytuacja w dziedzinie opieki zdrowotnej, a radio i telewizja obejmš swym zasięgiem znacznš częœć kraju”.
Minęło szeœć lat, a gospodarka wolnorynkowa nadal raczkuje. Choć roœnie produkcja, w tybetańskich miastach i wsiach straszy nędza. Zdajšc sobie sprawę z porażki, Chiny uruchomiły kolejny program walki z ubóstwem.

Drugie dno rozwoju

Pamiętajšc o losie Zwišzku Radzieckiego i byłej Jugosławii, Chiny robiš wszystko, by zakopać przepaœć między bogatymi regionami wschodniego wybrzeża i pogršżonš w nędzy zachodniš częœciš kraju. Inwestuje się w regiony zachodnie i œcišga tu nowych osadników.
Okrzyczano Program Rozwoju Ziem Zachodnich otrzymuje ogromne wsparcie Pekinu, chińskiej diaspory i inwestorów zagranicznych. Obecnym regionalnym planem pięcioletnim objęto niemal pięć i pół miliona kilometrów kwadratowych i trzysta milionów mieszkańców szeœciu prowincji (Gansu, Guizhou, Qinghai, Shaanxi, Sichuan i Yunnan), trzech regionów autonomicznych (Ningxia, Tybet i Xinjiang) i jednego miasta (Chongqing).
20 marca 2000 Dziennik Ludowy donosił, że „rzšd zainwestuje w tym roku 31 miliardów yuanów [3,7 miliarda USD] w rozbudowę infrastruktury regionów zachodnich”. W czerwcu rzšd ujawnił listę 225 projektów (od rolniczych, po wyspecjalizowane technologie, turystykę i górnictwo), które uznano za priorytetowe i uprzywilejowane, by przycišgnšć zagraniczny kapitał, a media podawały, że „do końca maja bieżšcego roku 349537 zagranicznych firm zainwestowało w Chinach zachodnich ponad 63,3 miliarda USD” .
Wœród wspomnianych 5,4 miliona kilometrów kwadratowych jest dwa i pół miliona terytoriów tybetańskich, należšcych do prowincji U-Cang, Kham i Amdo. Chen Kuiyuan mówił w marcu dziennikarzowi Renmin Ribao, że plan „rozwoju ziem zachodnich” stwarza „szansę” na większš eksploatację „tak naziemnych, jak podziemnych naturalnych zasobów Tybetu”. Jak już wspomniano, „rozwój” oznacza dla Tybetu i jego narodu li tylko opresję i kolonizację.
Chiny mogš podawać kolejne daty ostatecznego wyplenienia ubóstwa i zmodernizowania kraju, ale faktycznie idzie im o obrócenie Tybetańczyków w mniejszoœć w ich własnym kraju. Narzędziem do osišgnięcia tego celu jest masowe przenoszenie ludnoœci pod transparentem „rozwoju gospodarczego”.
Na liœcie realizowanych w Tybecie projektów dominowały przedsięwzięcia na wielkš skalę, takie jak budowa dróg, kolei, międzynarodowych portów lotniczych, gazocišgów z Amdo (Qinghai) do Szanghaju i fabryk nawozów sztucznych, na które czekajš chińscy rolnicy.
Nie ulega wštpliwoœci, że ukrytym celem owych projektów jest dalsza marginalizacja i sinizacja narodu tybetańskiego.

Skutki „walki z ubóstwem”

W lutym 2000 Chiny ogłosiły, że w cišgu roku rozprawiš się z problemem ubóstwa w Tybecie. W tym samym lutym Pekin opublikował białš księgę na temat praw człowieka, w której dowodził, że 95 procent mieszkańców wsi ma „strawę i odzienie” i że „walka z problemem braku żywnoœci i ubrań w całym kraju została zakończona sukcesem, a wszyscy mieszkańcy Chin cieszš się relatywnym dostatkiem” .
Plan walki z ubóstwem w Tybecie zasadzał się na podniesieniu dochodów w pewnych regionach, co wyraŸnie poprawiało statystyki, które, wyrwane z kontekstu, mogły œwiadczyć o poprawie sytuacji w dziedzinie opieki zdrowotnej, edukacji, wyżywienia, mieszkalnictwa, stopy życiowej itd. – innymi słowy, o rozwišzaniu problemu nędzy w Tybecie. Co gorsza, podniesienie statystycznych dochodów często wynikało z przejœcia z wymiany barterowej do gospodarki rynkowej, która wcale, w przeciwieństwie do barteru, nie zaspokajała potrzeb Tybetańczyków.
Faktem jest, że ogromne połacie kraju pozostały całkowicie zaniedbane. To zaœ każ pytać o dostęp do rozwoju i produkowanego w Tybecie majštku. Realizowane dziœ w Tybecie wielkie przedsięwzięcia sš zupełnie obce tradycyjnej gospodarce i stylowi życia rdzennych mieszkańców regionu.
Pekin widzi walkę z ubóstwem w kategoriach czysto monetarnych. Ostatnie statystyki pokazujš ogromnš przepaœć między dochodami na wsi i w mieœcie. Tak czy owak, najważniejsze pytanie dotyczy sposobu, w jaki chińscy statystycy uzyskujš podawane liczby. Pekin podaje, że w 1998 roku przeciętny tybetański chłop z TRA zarobił 1158 yuanów (144,75 USD); dochód mieszkańca miasta w TRA (gdzie zdecydowanš większoœć stanowiš Chińczycy) oszacowano na 5400 yuanów (675 USD) .
Warto porównać te dane ze statystykami, dotyczšcymi całych Chin. W tym samym okresie przeciętny chiński chłop zarobił 2162 yuany (270,25 USD) – czyli niemal dwa razy tyle co w TRA – a mieszkaniec miasta 5425 yuanów (678, 125 USD) .
Niemal równe dochody w miastach odzwierciedlajš strategię Chin, które koncentrujš się na tybetańskich miastach. Chiny twierdzš, że w Tybecie żyje w ubóstwie tylko 110 tysięcy osób, ale z oficjalnych statystyk wynika, że tybetański chłop zarabia ledwie pół „dolara na głowę dziennie” – globalnego miernika nędzy.
Jak już wspomniano, sam dochód nie może œwiadczyć o faktycznej skali ubóstwa. Roczna œrednia w ogóle pomija kwestie takie, jak dostęp do opieki zdrowotnej i edukacji, okresowy charakter produkcji, rozziew między statystycznym dochodem a prawdziwš konsumpcjš itd.
Trudno o dokładne statystyki, dotyczšce Tybetańczyków, mieszkajšcych poza granicami TRA (tzn. w prowincjach Gansu, Yunnan, Sichuan i Qinghai, obejmujšcych tybetański Kham i Amdo).
Wiele też wskazuje na to, że nierównoœci we współczesnym Tybecie nie sprowadzajš się do podziału na miasto i wieœ. W 1998 roku, na przykład, œredni dochód chłopa z Amdo wzrósł do 1347 yuanów (168,38 USD), a pasterza do 2300 yuanów 9287,5 USD) .
W 1997 roku Międzynarodowa Komisja Prawników orzekła, że siedemdziesišt procent Tybetańczyków z TRA żyje poniżej progu ubóstwa.
W 1997 roku UNDP opublikował raport o Chinach, uznajšc TRA i inne tybetańskie terytoria za najuboższe regiony Chin Ludowych.
Jeœli spojrzeć na realizowane przez Chiny projekty walki z ubóstwem, to okaże się, że na przykład finansowany przez ONZ i wart pięć i pół miliona dolarów „program żywnoœciowy dla Amdo” koncentruje się na produkcji pszenicy – którš jedzš Chińczycy – a nie najważniejszego dla Tybetańczyków jęczmienia . W latach dziewięćdziesištych, twierdzš autorzy raport, „niemal wszyscy Tybetańczycy żyli w nędzy, nie korzystajšc właœciwie z ogromnych chińskich inwestycji w infrastrukturę i nadbudowę” .
Choć Chiny chełpiš się, że wygrały walkę z głodem, wiele wskazuje na to, że wielu Tybetańczyków codziennie walczy o przetrwanie. Od lat nic się właœciwie nie zamienia, a wysokie podatki pozostajš zmorš tybetańskich chłopów.

Dewastacja œrodowiska naturalnego

Chiński pęd do „rozwijania” Tybetu stanowi œmiertelne zagrożenie dla œrodowiska naturalnego. W cišgu czterdziestu lat okupacji Pekin zmierzył, zbadał, naniósł na mapy i doprowadził drogę do każdego zakštka Tybetu, który przedstawiał jakšœ wartoœć finansowš, by słać do Chin drewno, minerały, ropę naftowš i produkty zwierzęce, zubażajšc tym samym Tybetańczyków i nieodwracalnie niszczšc œrodowisko naturalne Krainy Œniegów.
Tybet był niegdyœ rajem flory i fauny, na którego straży stali ludzie, żyjšcy w harmonii z naturš. Dziœ rozgrywa się tu prawdziwa tragedia.
Gwałtowna urbanizacja – oraz ogromne kopalnie, elektrownie i inne inwestycje na wielkš skalę – pozbawia Tybetańczyków domów, a zwierzynę naturalnego œrodowiska. Skażenie rzek, karczowanie lasów, zagłada endemicznych gatunków, erozja, zmiany klimatyczne, składowanie radioaktywnych odpadów i bezmyœlny rabunek bogactw naturalnych – wszystko to stanowi zagrożenie nie tylko dla Tybetu, ale dla całego regionu.
Chińska polityka rozwoju gospodarczego, industrializacji i przenoszenia ludnoœci miała ogromny wpływ na rzeki i jeziora Tybetu. Sieć zapór wodnych w Amdo zmieniła bieg rzek i przyniosła katastrofalne skutki; karczowanie lasów odbiło się na górnym biegu Jangcy, Mekongu i Brahmaputrze, które majš Ÿródła w Tybecie. Większoœć rzek Płaskowyżu skażona jest toksycznymi odpadami z chińskich kopalni.
Powodzie, do których doszło w sierpniu 1998 i 1999 roku, dotknęły 66 milionów ludzi, zabiły 3656 osób i spowodowały zniszczenia, szacowane na 37,5 miliarda dolarów. Chiny odstšpiły od ideologicznej zmowy milczenia, przyznajšc, że przyczynš powodzi było karczowanie lasów w górnym biegu Jangcy, i wydały zakaz wycinania drzew w tych regionach . Zalesianie i ochronę œrodowiska w górnym biegu rzek Żółtej, Jangcy i Mekongu uznano wręcz za jeden z priorytetów w ostatniej wersji Planu Rozwoju Ziem Zachodnich.
Chiny chcš być mocarstwem i członkiem Œwiatowej Organizacji Handlu, muszš więc odgrywać rolę „przykładnego obywatela” społecznoœci międzynarodowej. „Dyplomacja ekologiczna” ma poprawić wizerunek Pekinu. Fakty sš jednak takie, że Chiny nie majš żadnej wizji, polityki, ustawodawstwa i woli faktycznego chronienia œrodowiska. Wszystko wskazuje na to, że w XXI wieku będš nadal rozwijać gospodarkę za wszelkš cenę – również œrodowiska naturalnego Tybetu.

Przenoszenie ludnoœci

Integralnš częœciš realizowanej obecnie strategii demograficznej Chin jest zatrzymanie wzrostu populacji mniejszoœci z „zacofanych” regionów zachodnich . Z właœciwš swojej propagandzie bezwstydnoœciš, Pekin twierdzi, że „wzrost populacji na zachodzie, gdzie żyje większoœć mniejszoœci, mógłby zablokować rozwój regionu, w którym zaczyna brakować surowców, i zagrozić œrodowisku naturalnemu”. Jednoczeœnie stara się jednak œcišgać na zachód – również do Tybetu – chińskich imigrantów, proponujšc im wyższe pensje i łagodniejszš politykę planowania rodziny (uzasadnianš, ma się rozumieć, niskim zaludnieniem w owych regionach).
Chińscy okupanci podejmowali wiele prób niszczenia tożsamoœci Tybetańczyków – czy to przemocš, czy to asymilacjš. Przenoszenie ludnoœci chińskiej do Tybetu służy właœnie zmienianiu i kontrolowaniu tybetańskiej kultury i tożsamoœci .
Zaraz po inwazji do Tybetu sprowadzano głównie urzędników i żołnierzy. W latach osiemdziesištych Chiny postanowiły włšczyć Tybet w struktury gospodarcze i społeczne. Od tego czasu rzšd stara się przesiedlać do Tybetu chińskich chłopów, robotników i kupców .
III Forum uznało, że proces ten należy przyspieszyć. Tybet miał odtšd skuteczniej zaspakajać gospodarcze potrzeby Chin. Sercem nowej strategii było „otwarcie drzwi Tybetu na inne regiony kraju i zachęcanie kupców, inwestorów, firmy i biznesmenów z Chin do prowadzenia w Tybecie różnych interesów” .
Obok coraz intensywniej przesiedlanych Chińczyków w Tybecie stacjonuje dwieœcie tysięcy chińskich żołnierzy . W latach czterdziestych na terenie Tybetu właœciwie nie było Chińczyków ; dziœ jest ich więcej niż Tybetańczyków – „niemal siedem i pół miliona wobec szeœciu milionów i stu tysięcy” .
Przenoszenie ludnoœci chińskiej ma katastrofalne skutki dla Tybetańczyków. Zachęcani przez rzšd osadnicy szukajš posad w industrializujšcym się Tybecie, odbierajšc pracę Tybetańczykom. Ich obecnoœć ma pomóc w zintegrowaniu gospodarki Tybetu – która w tej chwili jest już właœciwie w ich rękach – z gospodarkš Chin .
Chińscy osadnicy z miast nie majš nic wspólnego z Tybetańczykami z regionów wiejskich, na przykład koczownikami. Można tu mówić wręcz o segregacji.
Chiny podejmujš wiele inicjatyw, by przesiedlać do Tybetu również ubogich Chińczyków. Choć Bank Œwiatowy wstrzymał 40 milionów dolarów kredytu na Projekt Walki z Ubóstwem w Chinach Zachodnich, Pekin najwyraŸniej zamierza sam sfinansować przesiedlenie 58 tysięcy Chińczyków do okręgu Dulan w Amdo.
Przenoszenie chińskiej ludnoœci do Tybetu stanowi jedno z największych zagrożeń dla tybetańskiej kultury i tożsamoœci. Nadaje też kształt rozwojowi gospodarczemu. Dotacje Pekinu i większoœć inwestycji przeznaczone sš przede wszystkim dla chińskiej społecznoœci, stanowišcej gwarant panowania nad Tybetem. Chińczyków widać w miastach, administracji, handlu i armii; sš odseparowani od lwiej częœci społecznoœci tybetańskiej. Okrzyczane chińskie projekty, takie jak szosy, kopalnie i domy mieszkalne, realizowane sš z myœlš o osadnikach, celach militarnych i surowcach, które wywozi się z Tybetu. Rozwój gospodarczy i chińskie osadnictwo majš pomóc we wchłonięciu Tybetu przez ChRL.
Tybetańskie miasta sš stopniowo sinizowane. Chińscy osadnicy odbierajš Tybetańczykom ziemię, żywnoœć i dobrš pracę. Tybetańczycy stajš się mniejszoœciš we własnym kraju i nie korzystajš z dobrodziejstw rozwoju, którego dokonuje się w ich imieniu.

Nędza rozwoju

Słynny ekonomista i laureat Nagrody Nobla Amartya Sen powiada, że wolnoœć jest koniecznym warunkiem rozwoju. Chiny „rozwijajš” Tybet kosztem œrodowiska naturalnego i narodu tybetańskiego, który ma coraz mniejszy wpływ na to, co dzieje się w jego kraju.
Polityka, jakš uprawia Pekin, tworzy w Tybecie dwie gospodarki i dwie społecznoœci: miejskš, bogatš – chińskš, i wiejskš, biednš, niedoinwestowanš – tybetańskš. Rozziew między retorykš rozwoju a warunkami, w jakich naprawdę żyjš ludzie, często pokrywa się imponujšcymi liczbami i statystykami. Rozwój Tybetu nie przyniósł pożytku Tybetańczykom, lecz dokonał się ich kosztem, z pogwałceniem ich praw socjalnych i gospodarczych.
Australijska (rzšdowa) Agencja ds. Rozwoju Międzynarodowego, którš Chiny wynajęły do dokonania ewaluacji inwestycji w Amdo, jasno wskazuje, dlaczego chińskie programy rozwoju nie przynoszš żadnego pożytku większoœci Tybetańczyków. Chiny, stwierdza Agencja, pompujš pienišdze w wielkie przedsięwzięcia, nie zastanawiajšc się nad potrzebami biednych. Innymi słowy, biedni w żaden sposób nie uczestniczš w projektach walki z trapišcš ich nędzš. Nie ma też planów wychodzenia z nędzy. Chiny skupiajš się wyłšcznie na wielkich inwestycjach, a nie na projektach dla ubogich gospodarstw .
Wielkie, kosztowne projekty owocujš tamami i szosami, które bezpoœrednio nie podnoszš dochodów ludnoœci lokalnej. Lwiš częœć budżetu takich przedsięwzięć stanowiš narzędzia, siła robocza, importowane z samych Chin materiały oraz koszty zarzšdzania. Na tej samej zasadzie regularne dotacje Pekinu podnoszš PKB, ale nie dochody najuboższych. Płace chińskich robotników kontraktowych stanowiš częœć PKB, który niewzruszenie roœnie, gdy dotuje się nie-Tybetańczyków.
W chińskich dokumentach roi się od podobnych oœwiadczeń: „Produkt krajowy brutto Tybetańskiego Regionu Autonomicznego wynosił trzy miliardy yuanów w 1992 roku i 3,6 miliarda yuanów w roku 1993. W roku 1997 wynosił już 7,35 miliarda yuanów, czyli o 83,57 procent więcej niż w roku 1993, co daje roczny wzrost w wysokoœci 12,9 procent” . Główny Urzšd Statystyczny ChRL donosi, że w 1999 roku „PKB TRA osišgnšł 10,335 miliarda yuanów, o 9,1 procent więcej niż w 1998, szósty rok z rzędu przewyższajšc œredniš krajowš” . Cóż jednak z tego, skoro przeciętny Tybetańczyk nadal żyje w nędzy?
Skoro zmiany w Tybecie majš jakoby wyznaczać drogę do œwietlanej przyszłoœci regionu, Pekin mógłby zainteresować się potrzebami Tybetańczyków, dla których przygotowuje swoje projekty. Tymczasem każdš krytycznš uwagę czy gest traktuje jako „odchylenie” lub przejaw „działalnoœci separatystycznej”, sterowanej przez „klikę Dalaja”, która „usiłuje paraliżować postęp” – co nieuchronnie oznacza więzienie, a nawet œmierć.
Tybetański rzšd emigracyjny nie chce „paraliżować postępu”, co więcej niecierpliwie czeka na dobre wiadomoœci z Tybetu i faktycznš poprawę losu tybetańskich koczowników i chłopów. Publikujšc Wskazówki dotyczšce międzynarodowych programów rozwoju i inwestycji w Tybecie, zachęcał wręcz zagranicznych inwestorów do udziału w systematycznym rozwoju Płaskowyżu Tybetańskiego.
Rzšd emigracyjny ma nadzieję, że w przyszłoœci Tybetańczycy będš mogli faktycznie uczestniczyć w projektach, które zmieniajš oblicze ich kraju, i zachować kontrolę nad własnymi zasobami naturalnymi. Tybetańczycy, mieszkajšcy w Tybecie i poza jego granicami, witajš z otwartymi ramionami każdy projekt, który daje Tybetańczykom kontrolę, wiedzę i zatrudnienie oraz promuje ich kulturę, język i tożsamoœć.
 

NOWA PROPAGANDA ZAGRANICZNA

Skšd nowa ofensywa w mediach?

Sprawa Tybetu najbardziej zaszkodziła wizerunkowi Chin na arenie międzynarodowej. Międzynarodowe media szukajš informacji w Dharamsali, a Pekin musi się bronić.
Władze chińskie doskonale widzš tę bezradnoœć. W 1993 roku, w rocznicę powstania narodowego z 10 marca 1959, w Pekinie spotkali się eksperci, by przygotować ofensywę propagandowš, która pozwoliłaby Chinom odzyskać utracone terytoria.
W spotkaniu uczestniczył wiceminister propagandy Zeng Jian-hui, który przedstawił najważniejsze wytyczne. Rekomendacje ekspertów miały ogromny wpływ na decyzje III Forum, które obradowało w Pekinie rok póŸniej.
Eksperci uznali, że Pekin przegrywa wojnę propagandowš o Tybet. Problemem, przed którym stali chińscy dygnitarze były jednoznaczne doniesienia zachodnich o tragedii Tybetu. Pekin zauważył, że przedstawiajš one Chiny jako wielkiego, złego oprawcę Tybetu, podkopujšc wizerunek ChRL i narażajšc na cišgłe problemy chińskich dyplomatów.
Eksperci mieli przedstawić nowe pomysłu, które pozwoliłyby opracować strategię, umożliwiajšcš odwrócenie tego negatywnego trendu.

Historia wojny na słowa

PrzeœledŸmy historię wojny na słowa między ruchem tybetańskim a Pekinem, by zrozumieć, co stracili Chińczycy, a co zyskali Tybetańczycy. Najlepiej chyba ilustruje to rozmowa, którš przeprowadził Mao Zedong z Nikitš Chruszczowem po stłumieniu powstania w Tybecie w 1959 roku. Kiedy Mao skończył opowiadać o ostatnim ciosie, jaki œwiat socjalizmu zadał imperializmowi, Chruszczow miał spytać: „A co z Dalajlamš?”. „Uciekł”, odparł Mao takim tonem, jak gdyby chciał powiedzieć „baba z wozu...”. „No to przegraliœcie wojnę”, stwierdził Chruszczow.
Ta rozmowa oddaje klimat mitów i legend epoki zimnej wolny, ale przede wszystkim œwiadczy o tym, jak bardzo słyszalni stali się tybetańscy uchodŸcy i jak potrafili zjednać sobie œwiatowš opinię publicznš.
Kiedy Armia Ludowo-Wyzwoleńcza wkraczała na teren Płaskowyżu Tybetańskiego, Chiny były nowš latarniš morskš socjalistycznego œwiata – zwłaszcza dla państw, które cierpiały w jarzmie kolonializmu. Œwiatowe media niemal nie interesowały się izolowanym, nieobecnym na arenie międzynarodowej Tybetem. Jeœli już coœ pisano, było to bardzo dalekie od prawdy i faktów.
Machina propagandowa Chin Ludowych niezmordowanie informowała o „wyzwoleniu” deptanych przez wieki „chłopów pańszczyŸnianych” i „niewolników”. Tych, którzy opierali się inwazji, nazywała „psami łańcuchowymi kapitalistów”, usiłujšcych zniszczyć obóz socjalistyczny. Tybet stał się jednym z klocków zimnej wojny: państwa socjalistyczne milczały. Chiny mogły mówić œwiatu to, co chciały – i często padało to na podatny grunt. Tybetańczycy nie mieli głosu.
Informacyjny monopol Chin utwierdzili lewicujšcy dziennikarze i pisarze, sławišcy raj nowego, socjalistycznego Tybetu. Lawinę publikacji tego rodzaju zapoczštkował Timely Rain Romy i Stuarta Gelderów, a zakończyła Lhasa: the Open City Han Suyina, który namalował różowy obraz postępowego, socjalistycznego Tybetu.
Wszyscy ci pisarze nie wspomnieli słowem o zniszczeniach, jakie przyniosły Tybetowi „demokratyczne reformy”, kampania „wielkiego skoku” i rewolucja kulturalna. Dla œwiata były one historycznš białš plamš. Relacje uciekajšcych z kraju Tybetańczyków, którzy opisywali zbrodnie na narodzie tybetańskim, uznawano za „typowe opowieœci uchodŸców”, wymyœlajšcych koszmarne historie, by uzyskać azyl.
Chiny całkowicie kontrolowały Tybet i odniosły sukces propagandowy. Społecznoœć międzynarodowa szybko zapomniała o inwazji, a okupację uznano za „wyzwolenie” mas pracujšcych. Krótko mówišc, sprawa Tybetu przestała istnieć. Wysiłki społecznoœci emigracyjnej, która usiłowała przypominać o losie Tybetu, nazywano nawet „próbami reanimowania zdechłego jaka”.
Nie trwało to jednak wiecznie. Nowe zainteresowanie Tybetem zrodziło się przede wszystkim z podróży Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy, który w 1979 roku zaczšł składać wizyty w różnych państwach i przedstawiać tybetańskš wersję wydarzeń. Jego osobowoœć i szczeroœć natychmiast zjednały mu wielu wpływowych przyjaciół i sojuszników. Determinacja i odwaga Tybetańczyków oraz wytrwała praca tybetańskiego rzšdu na wychodŸstwie przynosiła pierwsze rezultaty. Ludzie zafascynowani buddyzmem tybetańskim zaczynali interesować się politycznš sytuacjš Tybetu i okazywać mu poparcie.
Na poczštku lat osiemdziesištych liberalizujšce się Chiny otworzyły Tybet dla pierwszych turystów zagranicznych. To, co zobaczyli, sprawiło, że po powrocie do domu wielu zakładało organizacje, popierajšce Tybet, i niezmordowanie informowało media o tragedii narodu tybetańskiego.
Oficjalne delegacje z Dharamsali, które wpuszczano do Tybetu w latach 1979-1985, przywiozły zdjęcia i filmy, ukazujšce straszliwe zniszczenia, nędzę i głębię oddania Tybetańczyków dla Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy.
W tym samym czasie ukazało się ksišżka, zatytułowana In Exile from the Land of Snows, która zasadniczo zmieniła poglšdy na temat sytuacji w Tybecie. John Avedon jako pierwszy opisał powstanie przeciwko chińskim rzšdom w Tybecie, koszmar rewolucji kulturalnej, więzień i obozów pracy oraz potęgę ducha oporu Tybetańczyków.
Ruszyła lawina publikacji, odzwierciedlajšcych zafascynowanie Zachodu Tybetem. Nowej mody nie mógł nie zauważyć Hollywood. Wyprodukowano Siedem lat w Tybecie i Kundun, które pokazywały Tybet sprzed chińskiej inwazji i dotarły do milionów widzów na całym œwiecie.
Pod koniec lat osiemdziesištych powstała organizacja, monitorujšca sytuację w Tybecie i podajšca niezwykle precyzyjne informacje – londyńska Tibet Information Network, która pomogła œwiatu zrozumieć, co dzieje się na Dachu Œwiata. Na poczštku lat dziewięćdziesištych Kongres USA przyjšł ustawę, powołujšcš tybetańskojęzyczny serwis Radia Wolna Azja i Głos Tybetu. Audycje tych rozgłoœni docierajš codziennie do Tybetańczyków, którzy nazywajš je „lekarstwem dla chorego człowieka”.

Uczyć się od Dharamsali

Chińscy eksperci, którzy zebrali się w Pekinie w marcu 1993 roku, mieli więc ustalić, co pozwoliło tybetańskiej diasporze sprzštnšć œwiatowš opinię publicznš sprzed nosa Pekinu, i przedstawić strategię, która pozwoli jš odzyskać. Z typowo chińskš logikš sięgnęli po klasycznš Sztukę wojny Sun Tzu, który radził: „Poznaj swego wroga”, i zaczęli od analizy strategii tybetańskich uchodŸców.
Szczególne zaniepokojenie Pekinu wywoływał fakt, że tybetańskiej diasporze udało się „umiędzynarodowić sprawę Tybetu”. Poparcie dla prowadzenia walki bez przemocy okazało się tak silne, że władze chińskie uprzytomniły sobie, iż nie osišgnš własnych celów bez przychylnoœci międzynarodowej opinii publicznej.
„Walkę z klikš Dalaja i zagranicznymi wrogimi siłami prowadzi się przede wszystkim œrodkami propagandowymi. Szczególnš rolę odgrywa tu propaganda zagraniczna. (...) Z szerszej perspektywy, propaganda dotyczšca Tybetu odciska się nie tylko na nim, ale na całym wizerunku Chin i międzynarodowym klimacie wokół reform, polityki otwarcia i modernizacji całego kraju” .
Chińscy dygnitarze, wracajšc do retoryki zimnej wojny, wskazali trzy główne problemy: klikę Dalaja, wrogie zachodnie siły oraz zagranicznych dziennikarzy, i uznali, że z całš pewnoœciš sš one w zmowie, której celem jest destabilizacja Chin.
Zalecili też zabieganie o sympatię mieszkajšcych za granicš Tybetańczyków w celu izolacji tybetańskich struktur z Dalajlamš na czele i wzmocnienie propagandy w samym Tybecie.
Oficjalne uznanie Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy za „problem” oznaczało ważnš zmianę strategii. Nawet gdy pod koniec lat osiemdziesištych przez Lhasę przetaczały się ogromne demonstracje, Chiny unikały otwartego krytykowania Dalajlamy. Teraz miało się to zmienić. Nowa polityka miała polegać na podkopywaniu wiarygodnoœci Dalajlamy nie tylko jako duchowego przywódcy i politycznego rzecznika Tybetańczyków, ale i międzynarodowego autorytetu, zabierajšcego głos w sprawach tego œwiata.
„Po czwarte – mówił Zeng Jian-hui – nadal uprawiajš dwulicowš strategię. Z jednej strony, [Dalaj] nazywa się „działaczem na rzecz praw człowieka” i „pokoju na œwiecie” oraz opowiada za „niestosowaniem przemocy”, z drugiej – potajemnie wywołuje zamieszki. Nasi propagandyœci majš publikować za granicš artykuły, które to obnażš” .

Zaniepokojenie Pekinu

III Forum, które obradowało w 1994 roku, przyjęło wiele zaleceń specjalistów od propagandy. Po powrocie do Lhasy Raidi szczegółowo omawiał wszystkie kwestie, które szkodzš wizerunkowi Pekinu. „Atakujšc klikę Dalaja, musimy zabiegać o poparcie ludzi. (...) Musimy stopniowo zmieniać wizerunek, jaki powstał za granicš, lepszym planowaniem i przewidywaniem, skuteczniejszš propagandš zagranicznš i dobrš taktykš. Trzeba trwać przy propagandzie, ukazujšcej, że Tybet stanowi częœć Chin. (...) Musimy pokazać prawdziwe oblicze kliki Dalaja i niewolniczego systemu starego Tybetu. (...) Państwa zachodnie wspierajš klikę Dalaja i wykorzystujš tzw. „kwestię Tybetu” do wtršcania się w wewnętrzne sprawy naszego państwa. Musimy ciężko pracować, by odebrać im nadzieje na umiędzynarodowienie sprawy Tybetu” .
Szczególny niepokój Pekinu wywołuje rosnšce poparcie dla Tybetu, do którego odnosi się okreœlenie „wrogie siły zachodnie”, œwiadczšce nie tylko o upodobaniu chińskich komunistów do obraŸliwych sformułowań, ale przede wszystkim o zdenerwowaniu, jakie wywołuje w ChRL międzynarodowy ruch na rzecz Tybetu.
„Wrogie siły zachodnie” odnoszš się do wszystkiego: od osób prywatnych po parlamenty, organizacje praw człowieka, organizacje pozarzšdowe i rzšdy, głosujšce za wniesieniem potępiajšcej Chiny rezolucji na forum Komisji Praw Człowieka ONZ w Genewie.
Pekin uznał, że cel propagandy znajduje się za granicš. W 1993 roku eksperci zalecali: „Żywš, interesujšcš propagandę, dotyczšcš suwerennoœci i praw człowieka, należy prowadzić na wielu płaszczyznach. Za granicš muszš lepiej rozumieć sprawę Tybetu (...) byœmy mogli przeciwdziałać wpływom kliki Dalaja i atakujšcych nas wrogich sił zachodnich. Musimy zdobyć poparcie i sympatię za granicš” .
Pekin wzišł to sobie do serca i zaczšł zapraszać do Tybetu zastępy parlamentarzystów, urzędników ONZ, zagranicznych dziennikarzy, przywódców i biznesmenów. W latach 1997-1999 Tybet odwiedziło ponad dwadzieœcia oficjalnych delegacji . Chiny nie zdołały jednak ukryć swoich zbrodni. W maju 1998 roku, podczas wizyty „trójki” Unii Europejskiej, doszło do protestów w lhaskim więzieniu Drapczi, które uprzytomniły œwiatu, jak bardzo pogorszyła się sytuacja w Tybecie. Reakcja strażników była prosta: dziesięcioro więŸniów zamęczono na œmierć, a przywódcę demonstracji stracono.
Chinom udaje się przecież wpływać na niektórych goœci. We wrzeœniu 1999 roku, na przykład, australijski poseł Garry Nehl powiedział dziennikarzom po powrocie z Tybetu: „Nie widziałem żadnych blokad ani posterunków, które œwiadczyłyby o ograniczaniu swobody podróżowania. Nikt nie przeszkadzał mieszkańcom Lhasy w odwiedzaniu klasztorów i œwištyń. Widziałem wielu pielgrzymów z młynkami modlitewnymi, którzy składali pokłony i recytowali modlitwy” .
Chinom najbardziej zależy jednak na dziennikarzach, którzy propagowaliby chińskš wersję historii Tybetu. Pod tym akurat względem chińskie dokumenty sš zaskakujšco szczere: „Musimy bardziej pracować nad propagandš zagranicznš. (...) Powinniœmy podejœć do tego z wyobraŸniš. Zapraszajmy do Tybetu zagranicznych goœci i dziennikarzy i starajmy się, by to oni wykonywali za nas propagandowš robotę za granicš, delikatnie zmieniajšc ich zdanie na temat tego, co zobaczyli na własne oczy w Tybecie” .
W tej chwili Chiny z coraz większym wigorem realizujš strategię z 1993 roku. 3 wrzeœnia 2000 Dziennik Ludowy, oficjalny organ Pekinu, informował o wizycie zagranicznych dziennikarzy w Lhasie. Artykuł nosił tytuł: „Tybet wita obiektywnych dziennikarzy zagranicznych” i cytuje Raidiego: „Dalajlama pod płaszczykiem religii prowadzi działalnoœć separatystycznš. Jego kłamstwa i hipokryzja kłócš się z doktrynš buddyzmu”. Tajscy dziennikarze, jak się dowiadujemy, mieli zgodzić się z lhaskim aparatczykiem. Tulaya Sirikulpipatana odpowiedział: „Celem Dalajlamy jest powrót do systemu niewodniczego [sic], a więc idzie on pod pršd historii”.
W lipcu 2000 Chiny zaprosiły N. Rama, redaktora tygodnika Frontline z Chennai w Indiach, do spędzenia tygodnia w Tybecie. Wizyta zaowocowała trzydziestoszeœciostronicowym streszczeniem chińskich materiałów propagandowych, które opublikował w numerze z 15 wrzeœnia. W sposób doœć nietypowy dla zawodowych dziennikarzy swojš stronniczoœć ujawnia już w pierwszym zdaniu, w którym przedstawia się jako Hindus, „nie majšcy cienia sympatii dla separatystycznych, rewanżystowskich i przestarzałych poglšdów Dalajlamy” .
7 wrzeœnia 2000 China News Agency z Tajpej poinformowała o wyjeŸdzie siedemnastoosobowej „misji dziennikarskiej” do Tybetu. W Czengdu, stolicy Sichuanu, dołšczyli do niej dziennikarze z Chin Ludowych. Ponad czterdziestu reporterów z różnych agencji, stacji telewizyjnych i radiowych „z obu stron Cieœniny Tajwańskiej” miało spędzić w Tybecie dziesięć dni.
Agencja podała, że po raz pierwszy pozwolono tajwańskim dziennikarzom na pracę w Tybecie: „ródła kontynentalne informujš, że wizyta stanowi częœć programu Pekinu, którego celem jest nagłaœnianie postępu, jakiego dokonano na polu kultury, gospodarki i praw człowieka w cišgu półwiecza komunistycznych rzšdów w Tybecie”.
W Lhasie dziennikarze spotkali się z Raidim, który wydaje się pełnić ostatnio rolę rzecznika TRA. Raidi powtórzył stary refren: „Stanowczo sprzeciwiamy się ludziom, grupom i państwom, które mieszajš się w wewnętrzne sprawy Chin, posługujšc się klikš Dalaja lub tzw. sprawš Tybetu” .
Ta wycieczka na wrogie w końcu terytorium jest kolejnym rezultatem burzy mózgów z 1993 roku: „W tym roku, po głębokim namyœle i szczegółowej analizie, wskażemy odpowiedni moment na zorganizowanie wizyty zagranicznych dziennikarzy z Hongkongu, Makau i Tajwanu w Tybecie” .
Chiny próbujš zdominować œwiatowy rynek informacji. 8 wrzeœnia 2000 pekińskie biuro AFP podało, że Pekin będzie nadawać dwudziestoczterogodzinny serwis informacyjny w języku angielskim, obejmujšcy swoim zasięgiem 98 procent powierzchni œwiata. CCTV 9 rozpocznie nadawanie w wigilię 51. rocznicy utworzenia ChRL, przypadajšcej 1 paŸdziernika 2000. Nowy kanał ma być wyzwaniem dla BBC i CNN.
Mózgiem nowej strategii jest Zhao Qizheng, fizyk z Szanghaju, którego œcišgnięto do Pekinu w 1998 roku i postawiono na czele Biura Informacji Rady Państwa – a więc główny propagandysta ChRL . Zhao dwukrotnie zwiększył liczbę konferencji prasowych i wezwał dygnitarzy do lepszej współpracy z mediami. To on kreował nowy wizerunek prezydenta Jiang Zemina. Podczas ostatniej wizyty Jianga w Nowym Jorku Zhao wszedł do paszczy lwa i rozmawiał z ponad setkš dziennikarzy w National Press Club, gdzie pytał retorycznie: „Dlaczego najważniejsze amerykańskie media sš przeciw Chinom? Dlaczego Stany Zjednoczone mieszajš się w sprawy, dotyczšce chińskiego Tajwanu, Tybetu i religii?” .
Mimo wysiłków Zhao Qizhenga, który cieszy się poparciem potężnego chińskiego lobby, prestiżowej firmy Hill and Knowlton oraz Henry Kissingera, Chiny nie zjednajš sobie wolnych mediów, dopóki będš krajem totalitarnym i monopartyjnym.
Zamiast wymyœlać nowe strategie propagandowe, Pekin powinien po prostu poprawić los Tybetańczyków. W ten sposób zbuduje sobie wspaniały wizerunek, na który zasługuje chiński naród.
 

PODSUMOWANIE

Pogłębia się przepaœć między kampaniami represji w Tybecie a propagandowym wizerunkiem, jaki malujš Chiny, by owe represje ukryć. Im więcej represji, tym bardziej goršczkowe stajš się zabiegi oficjalnej propagandy, której jedynym celem – w tym kolejnych białych ksišg – jest odwrócenie uwagi, w kraju i za granicš, od najważniejszego celu ChRL w Tybecie: zniszczenia odrębnej tożsamoœci kulturowej i narodowej Tybetańczyków. Pekin produkuje setki kłamstw, by ukryć przed œwiatem jednš prostš prawdę.
Innym ważnym elementem polityki Chin, który ujawniajš nasze rozważania, jest absolutny brak zainteresowania negocjacjami z Dharamsalš. Wszelkie gesty, majšce œwiadczyć o gotowoœci do podjęcia rozmów, sš tylko grš na zwłokę. Tybetańczykom udało się zdobyć tajny dokument, który nie zostawia co do tego cienia wštpliwoœci. Jeden z najwyższych dostojników ChRL powiada: „Nie potrzebujemy dialogu z Dalajlamš. Jego powrót do Chin oznaczałby wielkie ryzyko destabilizacji. Utracilibyœmy kontrolę nad Tybetem. Dalajlama jest już stary. Pożyje najwyżej dziesięć lat. Kiedy umrze, problem Tybetu rozwišże się raz na zawsze. Musimy więc zrobić wszystko, by nie dopuœcić do jego powrotu” .
Paranoja chińskich dygnitarzy na punkcie Dalajlamy bierze się niewštpliwie z jego rosnšcych wpływów wœród samych Chińczyków. Najlepiej œwiadczy o tym reakcja władz na słowa Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy, który, podczas wizyty na Tajwanie w 1997 roku, wyraził pragnienie odbycia pielgrzymki na chińskš Górę Wuati Shan, która dla buddystów jest siedzibš Bodhisattwy Mandziuœriego, uosobienia mšdroœci buddów. Pekin odrzucił tę proœbę, stwierdzajšc, że nawet jedna, krótka wizyta Dalajlamy „doprowadzi Tybetańczyków i Mongołów do szaleństwa”. Władze ChRL uznały, że Dalajlama mógłby przycišgnšć działaczy na rzecz praw człowieka, wyznawców innych religii czy, po prostu, niezadowolonych i wywołać „podniecenie”, którego nie dałoby się opanować. To zaœ miałoby trudne do przewidzenia konsekwencje polityczne.
Pekin nie chce więc kontaktów z Dalajlamš. Próby rozwišzania problemu Tybetu bez jego udziału sš błędem, wyrastajšcym ze strachu i paranoi, a nie rzeczowej analizy sytuacji i uczuć Tybetańczyków. Do tej pory Jego Œwištobliwoœć Dalajlama potrafił uspakajać radykałów ruchu tybetańskiego. Ignorujšc go, Chiny skazujš się na stawienie czoła znacznie radykalniejszym działaczom. „Wszystko sprowadza się do tego – pisał Melvyn C. Goldstein – że Tybetańczycy nie będš się biernie przyglšdać, jak Pekin bezkarnie zmienia ich ojczyznę. Z połšczenia nacjonalizmu, gniewu i rozpaczy powstaje bardzo wybuchowa mieszanka, a i w Tybecie i poza jego granicami sš ludzie, którzy chętnie sięgnš po przemoc. (...) Celem tej strategii nie będzie wyparcie Chin z Tybetu, ale wymuszenie na Pekinie bardziej pojednawczego stanowiska. Jeœli się to uda, Chinom grozi destabilizacja, ale nawet sukces częœciowy oznaczać będzie załamanie turystyki i zagranicznych inwestycji, zagrożenie dla wszystkich nie-Tybetańczyków oraz większe zainteresowanie œwiatowej opinii publicznej. Innymi słowy, obnaży bezskutecznoœć polityki twardej ręki i pokaże, że nie można ignorować Tybetańczyków” .
Nawet jeœli tybetański nacjonalizm nie wymknie się spod kontroli, strategia przedstawiania Jego Œwištobliwoœci Dalajlamy jako œmiertelnego wroga narodu chińskiego nie zda się na nic w obliczu narastajšcego nacjonalizmu chińskiego. Pekin chce trzymać swych obywateli w klatce systemu jednopartyjnego, podczas gdy w cyberprzestrzeni uprawiajš oni demokrację, korzystajšc z dobrodziejstw pluralizmu idei i inspiracji. Władcy ChRL mogš przedstawiać Dalajlamę w najgorszym œwietle i ograniczać dostęp do Internetu, ale nie zapanujš już nad umysłami obywateli.
Widzšc w Dalajlamie wroga, Chiny odbierajš sobie sympatię œwiata i własnych obywateli, która jest niezbędna do utrzymania stabilizacji i rozwoju.
Błędem jest również zakładanie, że czas pracuje dla Pekinu i że należy odwlekać negocjacje do œmierci Dalajlamy. Uznajšc, że problem Tybetu sprowadza się do problemu osoby Dalajlamy, Pekin zamyka oczy na aspiracje całego narodu i siłę jego wiary, która po œmierci Dalajlamy może eksplodować z nieprzewidywalnš siłš i nieprzewidywalnymi skutkami dla Chin i Tybetu.
Dlatego też „Dalajlama będzie kluczem do każdego kompromisu” . Jiang Zemin i jego towarzysze muszš być mężami stanu, a nie politykami, rozpaczliwie utrzymujšcymi bezkształtnš koalicję. Przystępujšc do poważnych negocjacji z Dalajlamš znajdš rozwišzanie, które zadowoli obie strony, i zapewniš Tybetowi miejsce w granicach stabilnych, dostatnich Chin. Przyniesie to także wiele zysków na arenie międzynarodowej, gdyż mieszkańcy Tajwanu i Xinjiangu zobaczš Pekin w nowym œwietle.