Šfot. Jerzy Gumowski (Agencja Gazeta)

---

 Dalajlama: Powinienem chyba stać – będziemy się lepiej widzieć. Bracia i Siostry, jestem bardzo szczęœliwy, że mogę tu z Wami być. Wszyscy jesteœmy takimi samymi istotami ludzkimi. W każdym z nas jest identyczny potencjał – potencjał budowania i potencjał niszczenia. Mamy go wszyscy. Wspólne nam wszystkim jest również pragnienie prowadzenia szczęœliwego życia. Jestem głęboko przekonany, iż celem naszego życia jest szczęœcie i radoœć.
Prawo do szczęœliwego życia – to fundamentalne prawo każdego z nas. Aby móc z niego korzystać, niezbędna jest wolnoœć indywidualna, wolnoœć jednostki, którš udało się już Wam zdobyć. Jak powiedziałem, każdy z nas ma prawo do szczęœliwego życia, a tu, uważam, kluczowš rolę odgrywa nasza inteligencja. Jeżeli korzystamy z niej w sposób właœciwy, w odpowiednim kierunku, staje się ona Ÿródłem szczęœcia. Jeœli jednak nie robimy z niej właœciwego użytku, przysparza nam cierpień i problemów.
Jakże często sami przysparzamy sobie cierpień psychicznych. Spójrzmy na zwierzę: jeœli ma pełny brzuch i bezpieczne schronienie, jest szczęœliwe i spokojne. Z nami tak nie jest, to oczywiste. Każdy z nas zna przecież ludzi, którzy majš wszystko – przyjaciół, władzę, sławę – lecz bezustannie doœwiadczajš psychicznych katuszy i cierpień: cišgłych obaw i lęków.
 W krajach słabo rozwiniętych – a na œwiecie cišgle jest wiele takich regionów – ludzie cierpiš z powodu nędzy, głodu, braku wody, leków i dachu na głowš i innych, podobnych przyczyn. Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych, w których jest właœciwie wszystko – cała rozbudowana infrastruktura – ludzie cierpiš również, niemniej z zupełnie innych przyczyn: z powodu problemów psychicznych. W obu sytuacjach mamy więc do czynienia z problemami i z cierpieniem. W pierwszej wywołane sš one niedostatkiem materialnym. W drugiej – choć na poziomie zewnętrznym mamy wszystko – jeœli się dobrze zastanowimy, to przekonamy się, że brakuje czegoœ w umyœle. I to właœnie sprawia, że cierpimy. Tak już jest, taka jest rzeczywistoœć.
[Do tłumacza:] Wyglšdało na znacznie krótsze [niż po angielsku], czy aby na pewno było wszystko? ...Pewnie tylko wycišg. [œmiech]
 Ten stan rzeczy przywodzi na myœl słowa buddyjskiego mędrca, który w czasach Buddy powiedział, że wysoko urodzeni skazani sš na katusze psychiczne, a ci niskiego rodu – na męczarnie bólu fizycznego. Jak widać, ta myœl nie straciła do dziœ aktualnoœci. W XVIII, XIX i XX wieku dokonano ogromnego postępu naukowego i technicznego. Pod tym względem osišgnięto rzeczywiœcie bardzo wiele. Wyglšda na to, że œwiat nadal idzie w tym kierunku. Przy odrobinie szczęœcia, pod względem materialnym powinno się nam wieœć zupełnie dobrze.
Brakuje mi angielskich słów i chyba będzie lepiej, jeœli przejdę na tybetański. Przy okazji będę mógł posłuchać ojczystego języka. [oklaski]
Od XVIII wieku dokonał się ogromny potęp, moim zdaniem skupiony jednak głównie na sprawach materialnych, technicznych. [Przechodzšc znowu na angielski:] W Europie Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych widać jak na dłoni dziœ niepokój psychiczny. Jego konsekwencje społeczne sš takie, że roœnie liczba przestępstw, roœnie liczba samobójstw, roœnie liczba chorych psychicznie i uzależnionych od narkotyków. To naprawdę poważne sprawy. Gdybyœmy byli naprawdę szczęœliwi, po co komu byłyby narkotyki? Ukojenia w takich substancjach szukamy dlatego, że cierpimy z powodu wewnętrznego niepokoju.
To bardzo wyraŸne znaki, wzywajšce nas wszystkich do namysłu, do analizowania sytuacji, do zastanowienia się, co poszło nie tak, czego nam brakuje. Kiedy już odpowiemy sobie na te pytania, będziemy musieli zaczšć szukać lekarstwa na owe problemy. Ja z pewnoœciš nie mam gotowych odpowiedzi.
Przyszło tutaj bardzo wielu ludzi, zwłaszcza młodych. Jeœli tylko z ciekawoœci – œwietnie. Jeżeli jednak oczekiwali, że dalajlama zna odpowiedzi na takie pytania albo, jeszcze gorzej, że jest kimœ w rodzaju uzdrowiciela czy też może udzielić jakiegoœ szczególnego błogosławieństwa – to bardzo się pomylili. Bywa, że ludzie przychodzš do mnie po błogosławieństwo – błogosławieństwo, które w jednej chwili uwolni ich od wszystkich problemów. Osobiœcie jestem bardzo sceptyczny wobec osób, które twierdzš, iż posiadajš moc uzdrawiania... naprawdę sceptyczny. Ale gdyby rzeczywiœcie był tu ktoœ taki, to bardzo chętnie bym się do niego zapisał, bo cišgle mam jakiœ problem ze skórš i tu, na karku, bez przerwy coœ mnie swędzi. [œmiech] W zeszłym roku wygłaszałem wykład dla równie licznego audytorium w Wielkiej Brytanii i, podobnymi słowy, dałem wyraz memu sceptycyzmowi wobec błogosławieństw, uzdrawiania itd. Następnego dnia przysłano mi lekarstwo na skórę, które okazało się rewelacyjne. Przestało mnie swędzieć i tak oto moje oczekiwania zostały spełnione. Ponieważ tak dobrze zadziałało wtedy, powtarzam to i teraz. [œmiech]
Skoro przyszłoœć ludzkoœci jest w naszych rękach, kto ma zbudować szczęœliwszy, lepszy œwiat? Tylko my. Nie zwierzęta, nie jakieœ tajemnicze siły. Tylko my możemy zbudować szczęœliwszy, zdrowy œwiat. Jesteœmy za to odpowiedzialni. A więc i ja, mały człowiek, stanowišcy czšsteczkę ludzkoœci, dzielę z niš tę odpowiedzialnoœć. Staram się więc analizować, myœleć, rozumieć, gdzie popełniliœmy błędy, i szukać rozwišzań.
Naturalnie, jako buddysta, wierzę w pożytek, jaki płynie z modlenia się do wyższej istoty. Niemniej jednak czuję, że skutecznoœć modlitw jest bardzo ograniczona. Główne brzemię odpowiedzialnoœci spoczywa więc na naszych barkach. Wydaje mi się, że ani Budda, ani Bóg nie chcieliby, żeby ludzkoœć się rozleniwiła. Musimy więc być zdecydowani i ciężko pracować nad naszš przyszłoœciš.
Jak już wspominałem, sami przysparzamy sobie wielu problemów i cierpień, które wydajš się jedynie tworami naszych umysłów. Za wiele myœli, za wiele oczekiwań, zbyt wielka chciwoœć, zbyt wiele pragnień, z których z kolei wyrastajš niepokoje i oczekiwania. Jestem przekonany, że leku na cierpienia tego rodzaju trzeba szukać wewnštrz naszych umysłów.
Warto, moim zdaniem, mieć szerokš perspektywę, całoœciowy oglšd. Odnoszę wrażenie – może się mylę, proszę, osšdŸcie sami – że współczesny system edukacyjny jest nastawiony niemal wyłšcznie na rozwój techniczny i materialny. Co więcej, coraz częœciej specjalizujemy się w okreœlonych dziedzinach i stajemy wybitnymi w nich ekspertami. Wydaje mi się, że nasze umysły robiš się przez to ciasne, że mamy bardzo wšskš perspektywę. A moim zdaniem, trzeba nam perspektywy szerokiej. Oczywiœcie, kiedy studiujemy wybranš dziedzinę, musimy zdobyć specjalistycznš, szczegółowš wiedzę, niemniej zdarza się, że ta postawa przenosi się również na to, jak patrzymy na siebie samych i otaczajšcy nas œwiat. Ciasna, wšska perspektywa sprawia, że łatwo poddajemy się wzlotom i upadkom. Miły drobiazg wywołuje w nas podniecenie i ogromnš radoœć, błahe niepowodzenie – całkowite załamanie. Przy szerszej, całoœciowej perspektywie wszystkie te małe sprawy sš po prostu czšsteczkami znacznie większej całoœci. Z moich doœwiadczeń wynika, że kiedy staję przed jakimœ problemem, przed trudnš sytuacjš – na przykład słyszę szokujšce, tragiczne wiadomoœci – to jeœli skupiam się tylko na nich, narasta we mnie niepokój i frustracja. Kiedy jednak spojrzę na tę samš tragedię z szerszej perspektywy, okazuje się, że choć bardzo smutna, to przecież œwiat się na niej nie kończy.
Jest takie stare filozoficzne pojęcie buddyjskie – podkreœlam, nie mówię tu z perspektywy religijnej, ale filozoficznej – współzależnoœci czy też wzajemnego powišzania, które, moim zdaniem, bardzo pomaga patrzeć na wszystko z szerszej perspektywy. Nic się nie dzieje za sprawš tylko jednej przyczyny; wszystko, co się wydarza, wydarza się z powodu wielu przyczyn i warunków. Pojęcie współzależnoœci naprawdę poszerza perspektywę.
Wiele niepokojów bierze się z naszych własnych oczekiwań. Wyobrażamy sobie, że coœ ułoży się tak, a nie inaczej, a kiedy oczekiwany rezultat nie nadchodzi, czujemy się nieszczęœliwi. Dlaczego? Ponieważ nasza perspektywa była od poczštku nieczysta, zamazana. Skupiliœmy się na pozorach, na obrazie sytuacji, a nie na tym, jaka ona faktycznie jest. Kiedy między pozorami, między tym, jaka rzeczywistoœć się nam wydaje, a jaka jest naprawdę, istnieje rozziew – cierpimy. Nauka i edukacja majš pomóc w likwidacji owego rozziewu, zasypaniu przepaœci między pozorami a rzeczywistoœciš. Dlatego też powiadam, że pojęcie współzależnoœci pomaga w zrozumieniu œwiata.
Dam przykład. Bywa, że problem, przed którym stoimy, wywołuje w nas gniew. Kiedy budzi się gniew, to szuka on sobie jednej, konkretnej przyczyny, żeby się na niej wyładować. Odnosimy wrażenie, że nasz problem został wywołany przez tę właœnie jednš jedynš przyczynę, którš winimy za nasz ból, ale bierze się to tylko z tego, że nie rozumiemy rzeczywistoœci. A jest ona taka, że na ów problem z całš pewnoœciš składa się wiele przyczyn i warunków. Niemniej my widzimy tylko jednš i chcemy bić. Jeœli się dobrze zastanowimy, uprzytomnimy sobie, iż nie ma jednej przyczyny, lecz wiele przyczyn i uwarunkowań – co więcej, że w całej sytuacji jest również element dodany przez nas samych. Co wtedy dzieje się z gniewem? W końcu i my sami, powtarzam, przyczyniliœmy się do powstania całej sytuacji. Kiedy zrozumiemy, że jest ona bardzo złożona, przedmiot naszego gniewu po prostu znika, jak gdyby rozpłynęła się tarcza, do której właœnie mieliœmy wypuœcić strzałę.
Pojęcie współzależnego powstawania niesie ze sobš pojęcie względnoœci. Rozważmy to moje swędzenie. Swędzi mnie mniej więcej od jakichœ szeœćdziesięciu lat, raz bardziej, raz mniej. Jeżeli skupię się tylko na nim – zwłaszcza gdy zasypiam – staje się ono nieznoœne, wręcz nie do wytrzymania. Ale jeœli się zastanowię i pomyœlę: cóż, w końcu lepsze swędzenie od bólu głowy czy choroby, to znacznie łatwiej mi się z nim pogodzić. Pojęcie względnoœci jest więc także bardzo pomocne. Problem, który wydaje się nieznoœny, nie do pokonania, zestawiony z czymœ znacznie poważniejszym, co przecież również mogłoby się nam przytrafić, przestaje być najgorszym koszmarem. Sšdzę, że i w taki sposób możemy zaangażować naszš inteligencję do walki z cierpieniem i problemami. [œmiech]
Inny poziom – to poziom emocji, uczuć. Wiele cierpień, wiele niepokojów bierze się właœnie z uczuć, z emocji, z którymi jest także œciœle zwišzane nasze zdrowie.
Ogólnie rzecz bioršc, sš dwa rodzaje uczuć. Nie należy sšdzić, że wszystkie emocje sš złe, bo tak nie jest. Pierwszy rodzaj emocji to uczucia, które tak naprawdę nie majš żadnych przyczyn – bezsensowne, spontaniczne, takie jak gniew, niechęć, nienawiœć, zazdroœć. Można sšdzić, że czemuœ służš, jeœli jednak przeanalizować je głębiej, okazuje się, że nie majš żadnego uzasadnienia i nic nam nie dajš.
Emocje innego rodzaju, takie jak żarliwe współczucie i altruizm, to w końcu też tylko uczucia, niemniej zrodzone z głębokich przemyœleń i analizy sytuacji; analizy, pozwalajšcej odróżnić uczucia pożyteczne od emocji, które przynoszš nam wyłšcznie szkody. Kiedy nie mamy już co do tego żadnych wštpliwoœci, rodzi się w nas przekonanie, iż te pierwsze należy kultywować i rozwijać. Przez praktykę, trening.
Oczywiœcie pewne idee, które tu wyrażam, ukształtowały się pod wpływem buddyzmu, niemniej tutaj mówię o nich bez żadnych odniesień religijnych. To po prostu techniki. Jak powiedziałem, mamy do czynienia z uczuciami niezwykle szkodliwymi i bardzo konstruktywnymi. Skšd mamy wiedzieć, które sš które? Z analizy.
Analizujšc uczucia, dowiadujemy się, które sš dobre, a które złe. Emocje takie, jak nienawiœć i gniew, sš bardzo szkodliwe, ponieważ niszczš naszš przyszłoœć, niszczš nasze szczęœcie, niszczš nasze zdrowie. Kiedy budzi się gniew, natychmiast znika spokój umysłu. Jeżeli mu folgujemy, jeœli w nas pozostaje, zapadamy na zdrowiu. Nie ulega więc wštpliwoœci, że jest uczuciem negatywnym.
Co robić, gdy już zrozumiemy, które emocje sš szkodliwe? To tak jak z temperaturš: kiedy się ociepla, jest coraz mniej chłodu, gdy robi się zimno, ubywa ciepła. Podobnie, kiedy wzbierajš w nas pewne emocje, inne uczucia słabnš. Doszliœmy w ten sposób do pojęcia przeciwstawnoœci czy też przeciwieństwa uczuć. Przeciwieństwem miłoœci i współczucia jest nienawiœć. Uczucia te sš sobie przeciwne, nie można żywić ich jednoczeœnie do tego samego przedmiotu. Antidotum na jednš emocję musi więc być uczucie jej przeciwstawne. Kiedy rozwijamy w sobie jakieœ uczucia, emocje przeciwstawne automatycznie słabnš. Na tej samej zasadzie, kiedy roœnie wiedza, maleje niewiedza. To jeden sposób na stawienie czoła negatywnym emocjom, które przysparzajš nam psychicznego bólu.
Jak rozwijać współczucie? Jak rozwinšć poczucie troski? We wszystkich – nie tylko w ludziach, ale również w zwierzętach – jest ziarno, które sprawia, że potrafimy troszczyć się o innych. Religia przychodzi póŸniej, ale ludzkie uczucia umiemy cenić od chwili narodzin. Jeszcze w łonie matki dziecko zapoznaje się z jej ciepłem, z jej głosem i natychmiast po przyjœciu na œwiat naturalnie, spontanicznie, lgnie do piersi, lgnie do matki, która odczuwa równie spontanicznš bliskoœć, sprawiajšcš, że płynie mleko. Ten pierwszy odruch człowieka symbolizuje dla mnie wszystkie ludzkie uczucia. Od niego zaczyna się nasze życie. Gdyby go nie było, po prostu nie moglibyœmy żyć. Życie każdego z nas zaczęło się właœnie w ten sposób. Tych ludzkich uczuć potrzebujemy nie tylko w dzieciństwie – potrzebujemy ich przez całe życie, w kwiecie wieku, na staroœć, nawet w chwili œmierci. Jeœli umieramy w ciepłej, serdecznej atmosferze, odchodzimy znacznie spokojniej i znacznie szczęœliwiej.
Spójrzmy na nasze codzienne doœwiadczenia. Kiedy zaczynamy myœleć o innych, o ich szczęœciu i pomyœlnoœci – nasz umysł natychmiast się otwiera. Przy owym szerszym nastawieniu wszystkie problemy, które jeszcze przed chwilš wydawały się nieznoœne, blednš, tracš siłę i znaczenie. Z perspektywy myœlenia wyłšcznie w kategoriach „ja”, „mnie”, „moje” każdy drobiazg wydaje się brzemieniem, którego nie zdołamy udŸwignšć. Kiedy powoduje nami współczucie, otwierajš się w nas wewnętrzne bramy, znikajš trudnoœci w komunikowaniu się z innymi ludŸmi – ba, nie tylko z ludŸmi, również ze zwierzętami. Zwierzęta sš bardzo mšdre. Jeœli próbujemy je oszukać – czujš to. Jeœli podchodzimy do nich, żeby je złapać, z reguły to wiedzš i od razu uciekajš. Gdy włada nami gniew i nienawiœć, owe wewnętrzne bramy zatrzaskujš się w jednej chwili. Coraz trudniej nawišzać kontakt i porozumieć się z innymi. Co więcej, taka postawa sprawia, że zaczyna się nam wydawać, zaczynamy wierzyć, iż wszyscy odnoszš się do nas dokładnie tak samo. Z tego przekonania rodzš się z kolei lęki i brak poczucia bezpieczeństwa, za którymi czai się już tylko depresja i samotnoœć.
Jeszcze tylko dwa zdania na koniec. Pojęcia takie, jak współczucie i wybaczanie, często kojarzy się tylko z religiš. To nieporozumienie. Religia jest sprawš wyboru jednostki – możemy się bez niej doskonale obywać i zaznawać szczęœcia, natomiast ludzkie uczucia, takie jak współczucie i miłoœć, sš fundamentami prawdziwego szczęœcia. Bez nich nie można być szczęœliwym, bez nich nie można prowadzić szczęœliwego życia. Ludzie, którzy nie sš zainteresowani religiš, często uważajš, że nie muszš sobie zaprzštać głowy takimi sprawami, jak współczucie i przebaczenie. To nieporozumienie, błšd.
Ludzie lubiš też myœleć, że praktyka współczucia to coœ, co jest dobre dla innych, ale nie dla nich. Ponieważ najbardziej zależy im na własnym szczęœciu, zakładajš, że kwestie takie jak współczucie w ogóle ich nie dotyczš. Kolejny błšd. Dlaczego? Bo w chwili, gdy budzi się w nas współczucie, natychmiast rodzi się wewnętrzny spokój. Kiedy zaczynamy rozwijać współczucie, z reguły to wcale nie inni, ale my sami odnosimy pierwsze korzyœci – właœnie za sprawš owego spokoju wewnętrznego. Czasami mówię żartem, że jeœli już mamy być egoistami, to bšdŸmy egoistami mšdrymi. Wybór należy do nas – możemy być mšdrzy albo głupi.
Jestem więc głęboko przekonany, iż rzeczywiœcie możemy przysporzyć szczęœcia i sobie, i swoim rodzinom, i społeczeństwu. Jestem głęboko przekonany, że każdy z nas może coœ wnieœć. Widzę to właœnie w ten sposób. Jeżeli usłyszeliœcie coœ interesujšcego, proszę, poeksperymentujcie z tym. Jeœli jednak uważacie to za nonsens, po prostu zapomnijcie. Nie ma sprawy.