Helsińska Fundacja Praw Człowieka

W tym okresie trzymali mniszki w małej, ciemnej celi. Współwięzień przemycił magnetofon, a czternaście z nas postanowiło nagrać kilka pieśni – potajemnie, w nocy – i przekazać je za mury. Chciałyśmy, żeby bliscy wiedzieli, że żyjemy, pragnęłyśmy też opowiedzieć Tybetańczykom o naszej sytuacji i miłości do ojczyzny.

O tym, że te nagrania są znane – a nawet dostępne w wersji CD – na całym świecie, dowiedziałam się dopiero po zwolnieniu w październiku 2002 roku. Zapłaciłyśmy za to jednak wysoką cenę. Każdej z nas podwyższono wyrok o kilka lat. Nie zamierzałam jednak dać im się złamać. Wkrótce potem postanowiłam znów zaprotestować, tym razem podczas wizyty chińskiej delegacji. Kiedy się pojawili, krzyknęłam „Wolność dla Tybetu!” i powiedziałam: „Skoro nie wolno nam okazywać szacunku naszym własnym przywódcom duchowym, dlaczego miałybyśmy okazywać go chińskim urzędnikom?”. Za karę zamknięto mnie w małej, ciemnej celi w samej koszuli, bez kurtki i koca. Pomieszczenie było tak małe, że należałoby raczej nazywać je skrzynią. Strażnicy zaglądali do niego przez sufit. W nocy zapalali światło, żebym nie mogła się wyspać. Na całodzienną rację składała się jedna gotowana na parze bułka i miska wody z kawałkami warzyw. Od czasu do czasu dawali mi też kubek herbaty. Przetrwałam, modląc się przez cały czas. Bezgłośnie, żeby nie usłyszeli. Zrobiłam sobie malę [różaniec] z nitek, które wyprułam z koszuli. Była zima, nocą w celi zamarzała woda. Codziennie wyprowadzano mnie na dziedziniec i kazano stać w śniegu. Za każde osunięcie karano biciem. W odpowiedzi znów wołałam o wolność Tybetu. Mniszki, które to widziały, zaczęły się bać i rozpoczęły strajk głodowy w mojej obronie. Po sześciu miesiącach karceru zwolniono mnie do normalnej celi.

Strażnicy zawsze kazali innym skazanym donosić na więźniów politycznych. W jednej z cel młoda więźniarka bardzo zaprzyjaźniła się z mniszkami, ale wciąż próbowano ją zmusić do donoszenia. Kiedy rozchorowała się, miała krwotoki z ust i potworne bóle, strażnicy powiedzieli jej, że powinna zwrócić się o pomoc do mniszek, skoro są takie dobre i miłe. Te prosiły o przewiezienie jej do szpitala, ale komendantura odmawiała, domagając się informacji, których chora nie chciała przekazywać, bo widziała, że więźniarki polityczne próbują jej pomóc. Doprowadzono ją do takiej rozpaczy, że pewnego dnia powiesiła się w celi.

Najgorszy był maj 1998 roku. 1 maja jest w Chinach „świętem pracy”. Z tej okazji komendantura zorganizowała ceremonię podniesienia chińskiej flagi. Kiedy już spędzono skazanych, dwaj więźniowie kryminalni zaczęli wznosić niepodległościowe okrzyki i skandować „Niech żyje Dalajlama!”. Dołączyli do nich wszyscy mnisi i mniszki. Zapanował kompletny chaos. Żołnierze i uzbrojeni policjanci rzucili się na więźniów, bijąc ich i wywlekając z placu apelowego. Trzy dni później, choć atmosfera wciąż była napięta, komendantura postanowiła powtórzyć tę uroczystość. Czułyśmy, że musimy zrobić coś patriotycznego. Kiedy więźniowie zaczęli wznosić okrzyki, dołączyłyśmy do nich, skandując przez kraty z naszych cel. Pamiętam, że krzyczałam „Nie podnoście chińskiej flagi na tybetańskiej ziemi!”. Strażnicy otworzyli ogień do skazanych.

Ci, których trafili, leżeli we krwi na ziemi. Zaraz potem do cel wpadli strażnicy i popędzili nas ku wrzeszczącemu tłumowi policjantów. Tłukli elektrycznymi pałkami i kolbami karabinów. Wszystko spływało krwią.

Kiedy zaczęły się tortury, byłam przekonana, że chcą nas zabić. Bili z całej siły. Nie wiem, jak długo to trwało. Mówiono mi, że dwie, może trzy godziny. Straciłam przytomność w chwili, gdy kilku strażników kopało mnie w głowę i okładało pałkami. Dowiedziałam się później, że Ani [mniszka] Phuncog Pejang zasłoniła mnie przed razami własnym ciałem, bo myślała, że zaraz zginę. Pobili ją za to okrutnie. Prawdopodobnie uratowała mi życie.

Wszystkie zostałyśmy zamknięte w karcerach. W nocy policja zabierała, pojedynczo, na przesłuchania. Po torturach wiele mniszek odnoszono do cel nieprzytomnych.

Śmierć mniszek

Jakiś miesiąc później usłyszałam straszny krzyk z sąsiedniego oddziału. Nie przypominał głosów dochodzących do nas, gdy byłyśmy bite. Był gorszy. Nagle zrobiło mi się zimno. Brzmiało to jak krzyk ostatni – pewność, że giniesz.

Co się wydarzyło, dowiedziałam się dopiero cztery lata później. Zginęło pięć dwudziestokilkuletnich mniszek, wtrąconych do więzienia za udział w pokojowych protestach przeciwko Chińczykom. Władze twierdzą, że odebrały sobie życie, ja jednak jestem przekonana, że przyczyną śmierci były tortury. Słyszałam, iż ciała i twarze ofiar były tak zniekształcone i posiniaczone, że ludzie nie mogli ich rozpoznać.

Zginęły te, które stawiały najtwardszy opór. Na tamtym bloku kazano śpiewać chiński hymn. Odmówiły, a reszta poszła w ich ślady. Mówiono mi potem, że właśnie ten protest doprowadził do ich śmierci.

W buddyzmie samobójstwo jest rzeczą najgorszą – jeśli więc mniszki odebrały sobie życie, musiały to zrobić ze względu na dobro innych. Nie zabiłyby się tylko z powodu zadawanych im okrutnych tortur. Wiedziały, że za sprawą odmowy śpiewania chińskiego hymnu ukarano wszystkie mniszki. Nie bały się umrzeć. Przez cały czas w Drapczi nie bała się tego żadna z nas. Przekroczyłyśmy ten punkt.

Nigdy nie zapomnę krzyku, który usłyszałam tamtego dnia. To były głosy upiorów. Wiedziałam, że dzieje się coś potwornego.

Spotkanie z ojcem

Tyle smutku. Jedna z moich przyjaciółek z więzienia straciła zmysły. Druga jest sparaliżowana od pasa w dół. Trzy kolejne zmarły na skutek tortur.

Zwolniono mnie z Drapczi w październiku 2002 roku po międzynarodowej kampanii w mojej obronie. Byłam zdumiona na wieść, że nawet prezydent Stanów Zjednoczonych Bush prosił o uwolnienie mnie chińskiego przywódcę Jiang Zemina. Pięć miesięcy później pozwolono mi wyemigrować. Kiedy samolot wylądował w Chicago, czułam niezwykłą radość i wdzięczność.

W wyjeździe za granicę najważniejsza była dla mnie możność zobaczenia Jego Świątobliwości Dalajlamy. Osoby, które popierają Tybet, zawiozły mnie do Europy, gdzie udzielał on nauk. Spotkanie zorganizowano w Kopenhadze. Kiedy zobaczyłam go w hotelowym holu, otoczonego przez mnichów i zachodnich uczniów, upadłam na podłogę u jego stóp. Nie mogłam przestać płakać. Ale on wziął mnie za ręce i zaczął do mnie mówić. Po wszystkim, co przeszłam, poczułam, że wreszcie dotarłam do domu.

Teraz mieszkam w Waszyngtonie i współpracuję z International Campaign for Tibet. Chcę się poświęcić pracy dla sprawy Tybetu. W więzieniu nie miałam pojęcia, że tylu ludzi z całego świata interesowało się mną i latami prowadziło kampanię o moje uwolnienie. Niektórzy na Zachodzie nazywali mnie bohaterką, lecz nie uważam się za nikogo szczególnego. Dla mnie, Tybetanki, robienie tego, co robiłam, stanowiło w gruncie rzeczy obowiązek. Inspiracją wszystkiego był Jego Świątobliwość Dalajlama – zawsze towarzyszyła mi jego obecność. Mam nadzieję, że przed moimi przyjaciółmi, którzy nadal cierpią w więzieniu, otworzy się wkrótce taka sama ścieżka wolności.